Kada je Crna Gora otvorila pregovore sa Evropskom unijom (EU) djelovalo je da će to biti kraći period, odnosno, da nećemo pregovarati toliko dugo, kazala je u razgovoru za Dnevno.me bivša ministarka evropskih poslova i članica grupe javne politike Balkan u Evropi, Jovana Marović.
Komentarišući 11. godišnjicu od početka pregovora Crne Gora sa EU, Marović je kazala da nije problem ni što pregovaramo toliko dugo, koliko je problem to što se dalja dinamika pregovora ne može predvidjeti.
“Na prvom mjestu zbog toga što se ne zna koliko će biti potrebno vremena da ispunimo kriterijume, jer se još vrtimo oko istih privremenih mjerila u okviru poglavlja 23 i 24. Druga stvar je pitanje koji je to plan Evropske unije za Zapadni Balkan, odnosno da li će se sada krenuti sa nekim novim modelima, te šta znači to što je predsjednica Evropske komisije predložila novi model i četiri koraka koji se na papiru čine kao bolja verzija, u smislu da ćemo se postepeno integrisati u jedinstveno evropsko tržište… Međutim, to se može tumačiti kao neka vrsta udaljavanja od punopravnog članstva. Tako da je još otvoreno pitanje šta je to novi model koji predlaže Evropska unija i kako će se to odraziti na pregovore Crne Gore”, smatra Marović.
Izvjesno je, kaže, da Crna Gora pregovara najduže od svih država koje su do sada pregovarale o članstvu, ali isto tako i da se na Crnu Goru primjenjuje novi model pregovora.
“Poglavlja koja se odnose na vladavinu prava otvorena su sve vrijeme upravo zbog toga da se ne bi dešavalo ono što se ranije dešavalo u EU, a to je da države nepripremljene uđu u Uniju i postanu punopravne članice. Podsjetila bih da je Hrvatska pregovarala poglavlje koje je tada bilo jedinstveno i odnosilo se na vladavinu prava samo godinu dana. S tim u vezi, treba postaviti pitanje koliko je onda i Evropska unija ozbiljna da u ovom trenutku zbog rata u Ukrajini promijeni pristup i donese određene političke odluke, i obezbijedi podsticaje koji se tiču država Zapadnog Balkana. Ono što je izvjesno, a što se tiče unutrašnjih kapaciteta i političke volje da se ti kriterijumi ispune, do sada je bilo upitno”, navodi Marović.
Bivša ministarka smatra da do sada nijesmo imali Vladu, niti je Crna Gora napravila značajne rezultate, kako bi na taj način testirala da li imamo šansu da ubrzamo proces pregovaranja.
“Imali samo situaciju u kojoj je samo bilo fingiranje reformi, pa se onda promijenila vlast, ali nijesmo dobili te značajnije rezultate. Tako da je situacija i što se tiče Evropske unije problematična, u smislu nemijenjanja pristupa. Što se tiče Zapadnog Balkana, sa druge strane, situacija u državi nije ohrabrujuća, mi ne znamo kako će vlada biti formirana, ne znamo da li će biti proevropska i građanska, ali i do sada uopšte nas nijedna vlada niti bilo koja politička partija nijesu ubijedili u to da joj je članstvo u EU i evropski put, zaista, prioritetan”, navodi Marović i dodaje da trenutno ne možemo govoriti o tome da li će situacija biti bolja nakon formiranja nove Vlade.
“Očekivanja od međunarodnih partnera rekla bih da su pozitivna, dobijamo pozitivne poruke, ali još ne znamo da li će to stvarno i biti tako. Prvo, zavisi od toga ko će sve biti u toj Vladi, a drugo zavisi i od toga kakvi će biti prioriteti te Vlade. I dosad smo imali na papiru građanske i evropske vlade, ali one nisu uspjele da obezbijede potrebne rezultate”, navodi Marović.
Najnovije istraživanje sprovedeno za potrebe Delegacije EU u Crnoj Gori pokazalo je da skoro 80 odsto građana i građanki želi da bude dio evropske porodice. Kada je riječ o visokom nivou podrške javnosti članstvu Crne Gore u EU, bivša ministarka evropskih poslova to objašnjava činjenicom da građani EU vide kao šansu za bolji život.
“Poslije toliko godina pregovaranja, često se postavlja pitanje otkud toliki entuzijazam kod građanki i građana. Mislim da oni u Evropskoj uniji vide priliku za bolje uslove za život, bolji standard i da jednostavno tu destinaciju vide kao željenu destinaciju – u njoj vide i bolju demokratiju i bolju ekonomiju i sve ostalo što mi trenutno nemamo u Crnoj Gori. To se može tumačiti na način da, ako su građanke i građani za EU, onda oni biraju političke partije da taj cilj ispune, odnosno da ih bar približe EU. A da li to imamo u praksi, naravno nemamo”, ističe Marović.
“Krivce ne tražiti u drugima već u nama samima”
Crna Gora je u decembru 2010. dobila status kandidata za članstvo u EU, a pregovore je zvanično otpočela 29. juna 2012. Za to vrijeme, otvorila je sva pregovaračka poglavlja, a zatvorila samo tri – posljednje prije šest godina. Ipak, naša zemlja nosi epitet lidera u procesu pristupanja EU i “prve naredne članice”. Marović objašnjava zbog čega je to tako:
“Proces je faktički u određenoj vrsti blokade negdje od 2018, zbog toga što se u tom trenutku postigao nivo reformi koje je bilo moguće obezbijediti od prethodne vlasti. Sa druge strane, tamo gdje je trebalo obezbijediti rezultate u oblasti vladavine prava, što se tiče procesuiranja slučajeva i borbe protiv korupcije i organizovanog kriminala, to nije bilo moguće isporučiti i obezbijediti, zbog čega je taj proces stao.
Što se tiče tih kriterijuma koji se odnose na naimenovanje u pravosuđu, mi već izvjesno vrijeme, uključujući 2018. i 2019. imamo vrhovnog državnog tužioca u v.d. stanju, nepotpun Sudski savjet i brojne druge probleme koji su i danas među tim mjerilima koje je potrebno ispuniti. Tako da ne treba tražiti razloge zbog čega imamo maltene blokadu u procesu već izvijesno vrijeme, i sa druge strane zbog čega i ostala poglavlja trpe zbog toga. Novi pristup i nova metodologija podrazumijevaju da nema napretka u cjelokupnom procesu pregovora ukoliko nema napretka u oblasti vladavine prava. Možda smo blizu da neka poglavlja zatvorimo, ali pošto nema napretka u vladavini prava kako je proces postavljen, onda nema onda ni zatvaranja drugih poglavlja”, objašnjava ona.
Stoga, Marović ističe da krivce ne treba tražiti u drugima, već u nama samima.
“Mi nijesmo obezbijedili potrebne rezultate. Znači krivica je na nama. Da li bi Crna Gora i dalje bila na istom mjestu što se tiče Evropske unije i da smo obezbijedili te rezultate, ne mogu da kažem jer nismo bili u toj poziciji. Imam mnoge zamjerke što se tiče pristupa EU, ali prvenstveno krivica je na nama”, poručuje ona.
Na pitanje šta bi trebalo promijeniti kako bi se pregovori ako ne okončali, makar ubrzali, Marović odgovara da ako postoji raspoloženje da više od polovine građana i građanki u Crnoj Gori podržava članstvo u EU, i ako se sve političke partije na papiru zalažu za članstvo, onda bi trebalo da evropske integracije budu najmanji zajednički imenitelj djelovanja svih političkih partija.
“Trebalo bi u jednogodišnjem periodu definisati ključne prioritete koji se, po mom mišljenju, poklapaju sa prelaznim mjerilima u poglavljima 23 i 24 i onda svi zajedno raditi na tome”, navodi ona.
Marović je komentarisala i predviđanja predsjednika Crne Gore Jakova Milatovića da Crna Gora za vrijeme njegovog mandata može postati naredna članica EU.
“Predsjednik, osim sprovođenja određenog dijela vanjske politike, iako je Vlada primarno ta koja kreira vanjsku politiku, nema previše uticaja na kreiranje javnih politika. Možda je to ‘wishful thinking’ u smislu da Pokret Evropa sad, koji bi trebalo da formira vladu, u sinergiji sa njim radi na tim ciljevima, ali kažem – Milatović nema previše uticaja na javne politike. Bez obzira koliko on zapravo imao ili nemao, to jedna je strana priče, a druga strana je ta da mi možda i možemo u mandatu jedne stabilne vlade konsolidovati političke prilike i demokratiju i ispuniti kriterijume, ali to znači četiri godine predanog rada i to znači četiri godine stabilnih političkih prilika i stabilne vlade. Čak i da se to odradi u periodu od četiri godine, slijedi proces ratifikacije i naravno zavisi od toga kakav će biti stav EU u odnosu na prijem novih članica. Mislim da je nemoguće da se desi za pet godina, ali je moguće ispuniti kriterijume za četiri godine”, zaključila je Marović.