O političkoj akciji i hapšenju generala Radomira L. Vešovića (1919)  

Za aktuelno.me

Piše: Novak Adžić

Mihailo-Milo Plamenac, načelnik u Ministarstvu pravde Vlade Kraljevine Crne Gore u egzilu, je po nalogu Jovana S. Plamenca, a posredstvom brigradira Andrije Raičevića, dobio  zadatak da otputuje iz emigracije u Franuskoj u domovinu i ispita političku situaciju u Crnoj Gori i sačini izvještaj o stvarnom stanju u zemlji. On je o tome kasnije sačinio detaljan i opširan izvještaj, koga je nejskoj crnogorskoj Vladi poslao iz Gaete 20. septembra 1920. godine. U tome izvještaju Milo Plamenac, između ostalog, veli i ovo: „Duh u Rovcima podigao i održao ga Kap. Ivan Bulatović, prijeti opasnost da istoga Srbijanci pomoću novca ubiju. – O svemu ovome izvijestili su me izaslanici Kom. Vukovića. Pavić Nikezić, iz Kuča, i Radovan Tapušković, iz Rovaca. još su mi rekli, da je i Donja Morača na našoj strani, a da Radomir Vešović, preko svojih ljudi, vrši živu agitaciju među Vasojevićima u našu korist, te da u tome i uspijeva. Za Vešovića dobio sam i docnije sličnih izvještaja a 8. o. m. dostavio mi je Kom. Marko Vučeraković, da je u Kastratima čuo, da se je Vešović odmetnuo u šumu. Ove vijesti o Vešoviću primao sam s rezervom, i ako ih, s obzirom na temperamenat i karakter Vešovićev, osobito poslije njegovog pensionisanja, nijesam smatrao nevjerovatnijema«[1].

Hapšenju generala Vešovića i montiranom sudskom procesu protiv njega 1921. u Beogradu, prethodila je njegova konkretna politička akcija, koja je uslijedila nakon njegovog penzionisanja u činu divizijskog generala od strane vojske KSHS, nakon što je povučen sa položaja komandanta divizije u Skoplju. Vešović je polovinom 1919. godine pokazivao konkretne postupke neslaganja i nezadovoljstva sa prilikama u Crnoj Gori i  režimu represivnih mjera organa vlasti prema crnogorskom narodu. Crnogorska vlada u egzilu, na čijem se čelu odlukom (dekretom) kralja Nikole, nalazio ministar Jovan S. Plamenac je „polagala izvjesnu nadu i na aktivnost generala Radomira Vešovića, sa kojim je stupila u kontakt. Početkom novembra 1919. godine bio je stigao u Rim jedan njegov izaslanik koji je u crnogorskom konzulatu razgovarao o mogućnostima za dizanje ustanka, o oružju i sl. 6 novembra je ovaj delegat upućen iz Rima u Gaetu, da mu se da roba i drugo što treba. U isto vrijeme se preporučuje da se on najbolje dočeka, kako bi odnio što bolji utisak, „jer će on o svemu izvijestiti Radomira Vešovića“[2]. „Ali ovo povezivanje sa Radomirom Vešovićem nije dalo rezultata, jer se on nije usudio na otvorenu akciju, a bio je i onemogućen, jer se na njega sumnjalo i stalno su ga pratili“[3].

Crnogorskim političkim institucijama u egzilu, Dvoru, Vladi i vojsci, bilo je jako važno da se general Radomir Vešović priključi njenoj političkoj akciji i ustaničkim planovima i namjerama i da se poveže sa crnogorskim komitima, gerilcima, koje je vlast tretirala i gonila kao „odmetnike“. Ponašanje generala Vešovića, njegovi otpori režimskoj politici koja je bila surova prema Crnoj Gori i koja je terorisala njen narod, bila je ozbiljna smetnja i prijetnja organima vlasti u Beogradu i njenom povjereništvu u Crnoj Gori. Vešović je iritirao vlast jer nije odobravao, već žestoko kritikovao, njen rad u Crnoj Gori. „Uzbuđenje vlasti je izazvao i prisustvo generala Radomira Vešovića u Crnoj Gori, koji je bio došao na svoje imanje kod Andrijevice. Oko njega su se okupljali razni nezadovoljnici, pa je vlast na njega budno pazila. Izgleda da je Vešović imao vezu ne samo sa crnogorskom emigrantskom vladom već i ustanicima i komitima u Crnoj Gori, koji su preduzeli mjere da se sa njim povežu. Smatrajući da je prisustvo generala Vešovića u Crnoj Gori opasno, komandant Zetske divizijske oblasti je zahtijevao da se on ukloni iz Crne Gore. Na osnovu toga Vešoviću je naređeno da dođe u Beograd i da se javi ministru vojske. Ali time nije završena glavobolja sa Vešovićem. On je uskoro bio uhapšen i optužen za veze s Italijanima i kraljem Nikolom“[4].

General Vešović je bio predmet permanentne političko-propagandne harange koju je protiv njega vodila beogradska „Politika“. Radomir Vešović je bio ministar vojni Kraljevine Crne Gore i brigadir (general) crnogorske vojske. Proizveden je od strane Vlade i vojske u KSHS za divizijskog generala i postavljen za komandanta divizije u Skoplju, ali je vrlo brzo penzionisan. Nakon penzionisanja istakao se kao politički nezadovoljnik i protestvovao je protiv novostvorenog stanja u Crnoj Gori i postupaka organa vlasti. Novembra 1919. godine biva uhapšen. Pisanje beogradske „Politike“ nije toliko relevantno sa stanovišta utvrđivanja istorijskih činjenica o ličnosti i djelu generala Vešovića i njegovim stvarnim postupcima i namjerama, te nije toliko bitno sa stanovišta istoriografske unutrašnje kritike istorijskih izvora publicističkog karaktera (kritike teksta izvora, utvrđivanje vjerodostojnosti iskaza i pouzdanosti podataka koji se nude), jer je pisanje o njemu i protiv njega bilo jednostrano, pristrasno, neobjektivno, ali može značajno da posluži u kakvoj se političkoj i društevoj atmosferi i situaciji podigla optužnica i odvijao sudski proces protiv njega. Ta atmosfera je bila takva da je „javno mnjenje“ sistematski pripremamo o tome da je Vešović kriv prije nego mu je i utvrđena krivica i osuđen je od štampe prije nego što mu je suđeno. Pisanje beogradske „Politike“ pored toga što odslikava atmosferu i društvene uslove u kojima je optužen i osuđen Vešović pokazuje i to kako je vladajuća elita u Beogradu reagovala na verbalni i drugi političi iskaz i protest svakog Crnogorca koji bi se usudio kritikovati ili osuđivati karakter i konsekvence vršenja okupacione vlasti na teritoriji Crne Gore, nakon nasilne aneksije sprovedene krajem 1918. godine. Beogradska „Politika“ Vešovića je prikazala kao „izdajnika“, „državnog neprijatelja“, „stranog plaćenika“ i podvrgla ga je zatvoru, tamnici od 15 mjeseci, isljeđivanju, optužnici i suđenju za djelo koje objektivno nije počinio i za koje mu se po slovu tada primjenjivanog crnogorskog KZ i nije moglo suditi. Nije mu se moglo suditi sa stanovišta legaliteta ni zbog toga što su djela „veleizdaje“ iz člana 87 a tačka b KZ bila oproštena regentovim ukazom o amnestiji i aboliciji od 28. novembra 1920. godine. A ipak mu je suđeno i upravo je zbog pravne činjenice izrečenog akta amnestije i abolicije otpušten ispod suda i zakona (načelo absolutio ab intestante) bez izricanja presude. Nepravedno i bez pravnog osnova držan je Vešović u zatvoru više od dva mjeseca nakon što je uslijedio akt amnestije i abolicije, a trebao je biti pušten na slobodu odmah po stupanju na snagu tog pravnog akta 28. novembra 1920. godine. Nakon prekida sudskog postupka protivu njega jer je potpadao pod pravni institut abolicije i amnestije Vešović je konfiniran u Pančevu[5].

Nakon hapšenja, u medijskim napisima dovođen je u vezu sa Gabrijelom D'Anuncijem i prikazivan kao „antidržavni element“, iako je činjenica da je crnogorska Vlada uspostavila prvu vezu s Danuncijem tek tokom 1920.  godine, kad je đeneral Vešović već uveliko robijao u beogradskom zatvoru, izolovan od kontakata sa spoljnim svijetom. Ne postoji ni jedan do sad poznati i objavljeni relevantni i provjerljivi istorijski izvor koji bi neposredno doveo u vezu Danuncija i Vešovića.  U jednom članku pod naslovom „Danuncio i Vešović-smutnje protiv naše države“, beogradska „Politika“ piše: „Poslednjih dana bavila su se na Rijeci dva Crnogorca koji su poznati kao agenti bivšeg kralja Nikole. Poslije više konferencija sa D’ Anuncijevim pomagačima oni su na jednom italijanskom torpiljeru vraćeni za Crnu Goru. Vest o hapšenju đenerala Vešovića načinila je poražavajući utisak na Rijeci“[6].

“Politika“ je kontinuirano pokazivala netrpeljivost prema generalu Vešoviću i sklonost da o njemu piše sa ciljem i na način kako bi u javnosti pokušala stvoriti demonizirajuću sliku o njemu. Atakovala je na njegovu ličnost u moralnom smislu ništa manje nego što je o njemu pisala sa ciljem da ga u profesionalnom i političkom smislu diskredituje i denuncira. O tome svjedoči i članak „politike“ naslovljen „D Anuncio- Vešović-jedna osujećena zavjera“[7] od 23. novembra 1919. godine, koji glasi: „Hapšenje đenerala Vešovića koji je onodad na noć uhvaćen pre nego što je mogao sesti na čamac kojim je hteo pobeći niz Dunav u Ruminiju, izgleda da će doneti neočekivana otkrića i utvrditi da je po sredi ne jedna avantuara nego čitava zavera. Istraga se vodi u najvećoj tajnosti, ali smo ipak uspeli sa druge strane saznati da nisu isključena ni nova hapšenja izvesnih ličnosti sa kojima je Vešović bio u vezi. Prema jednoj verziji, Vešović je preko Rumunje i Bugarske imao da se dočepa Soluna odakle bi jednim italijanskim brodom bio hitno prebačen u Crnu Goru. Tako je imao da pokuša izvršiti prevrat u isti mah kada D’ Anuncio sa italijanskim trupama izvrši jedan prepad za okupiranje Splita, Dubrovnika i Kotora. Kao saučesnik i pomagač toga pripremanog italijanskog plana pominje se, pored D Anuncija i đenerala Vešovića, i jedan bivši ministar iz Beograda, koji je poslednje četiri godine proveo u poverljivoj službi bivšeg kralja Nikole kao član njegove civilne kuće“.

(nastavlja se)

[1] BIIP, fascikla 81, dokumenti Jovana S. Plamenca, Milo Plamenac-Jovanu S. Plamencu, Gaeta, 20. IX 1919.

[2] Dr Dimitrije Dimo Vujović, „Ujedinjenje Crne Gore i Srbije“, Titograd, 1962. Str. 443-444.

[3] Dr Dimo Vujović, ibid, str. 444

[4] Dimo Vujović, c.d. str. 489-490.

[5] Dr Danilo Radojević, „Dr Sekula Drljević-politička misao“, Podgorica, 2007.  str. 33.

[6] „Politika“, Beograd, broj 4249, 30. novembar 1919. str.2

[7] „Politika“, beograd, 23. novembar 1919. str.3

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala aktuelno.me i autora teksta