Za aktuelno.me
Piše: Novak Adžić
Nakon tragične, katastrofalne, CRNOGORSKE 1918. godine, kolašinski prostor, našao se na raskršću i raspeću jedne nove epohe, koja je bila prekretnica u istoriji Crne Gore XX vijeka. Zelenaški ustanici i komiti širom Crne Gore i sa kolašinskog prostora, koji su prosuli i prolili krv u Božićnom ustanku 1919. godine i komitskom emancipatorskom pokretu, koji je trajao od 1919. do 1929. godine i potom, a čije su porodice stradale i njihova imovina uništavana, pokazali su, sopstvenom sviješću i činom, duhovnim i materijalnim djelom, kako se crnogorska nacija brani i čuva i kako se junačkim podvizima vodi borba za opstanak i trajanje, za vječnost Crne Gore.
Crna Gora postala je tada, i bila dugo godina zatim, zemlja zgarišta, krvi i pepela; pretvorena je u takvu zemlju nakon njene nasilne aneksije Srbiji (1918) pod žezlom srpskog regenta i regenta Kraljevine SHS, a od 1921. godine kralja države SHS – Aleksandra Karađorđevića. Zapravo, Aleksandar Karađorđević je „je konačno uspio da vidi anektiranu Crnu Goru i 6000 crnogorskih domova uništenih i spaljenih do pepela-gdje su kao rezultata svega najbolji ljudi Crne Gore koji su preživjeli ili izbjegli neizrecivu brutalnost njegove bande sada u egzilu i čekaju momenat da zadaju smrtonosni udarac uništiteljima njihovog voljenog ognjišta“.
(Nikola Petanović, „Crnogorsko ogledalo“, Matica Crnogorska, priredio Gordan Stojović, Cetinje-Podgorica, 2006, str. 76).
Zbog odanosti pravnom i političkom sistemu kraljevine Crne Gore, vjernosti svetinji crnogorskog barjaka, ogroman broj zelenaških ustanika i komita iz kolašinskog kraja, stradao je u borbi protiv srpske okupacije, violacije i aneksije crnogorske države u periodu od 1919 do 1920 godine.
Mnogobrojni Crnogorci i Crnogorke stradali su, patili i žrtvovali se, u domovini i u emigraciji, zbog odanosti Crnoj Gori i borbi za njenu slobodu i obnovu, vaspostavu njene državne nezavisnosti i suvereniteta. Među istaknutim borcima, ustanicima, za pravo, čast i slobodu Crne Gore bio je i komandir, od 1921. brigadir crnogorske vojske Ivan Puletin Bulatović iz Rovaca, zbog čega je njegova porodica pretpjela pogrome od strane okupacionog velikosrpskog režima, nakon izvršene nasilne aneksije Crne Gore koncem 1918. godine. Njegova imovina bila je uništavana, kuća zapaljena, a porodica preživljavala torturu i mnogobrojne žrtve od strane velikosrpskih vojno-žandarmerijskih i bjelaških antiustaničkih i komtrakomitskih četa i bandi. Supruga Ivana Bulatovića, bila je primorana da se, usljed terora režima i njegovih palikuća, pridruži svom mužu u političkom egzilu u Italiji marta 1924. godine. I ona se, poput svog muža i njegovih krvnih srodnika, borila i stradala za pravo, čast i slobodu Crne Gore i bila prava herojina i mučenica, zbog pripadništva familiji i ustaničkom pokretu za obnovu državnog identiteta Crne Gore i nacionalne slobode i samoopredjeljenja crnogorskog naroda. O toj njenoj patnji i pregnuću i odlasku u egzil kod svog supruga, političkog emigranta, pisao je i patriotski crnogorski list u egzilu »Crnogorski glasnik« iz Sjedinjenih Američkih Država tokom 1924. godine.
Naime, “Crnogorski glasnik”, oficijelni organ Saveza nezavisnih Crnogoraca u Americi, Detroit, Mičigen, SAD, broj 34, godina VIII, od 1. aprila 1924. godine, na strani 1 objavljuje članak pod naslovom “Viteške Crnogorske”, u kojemu veli i ovo: “Saznajemo da je ovih dana stigla u Rim žena komandira Ivana Bulatovića, junačkog Crnogorskog oficira, sina viteške kuće Bulatovića iz Rovaca, koja je vazda bila prva đe se gine za čast i slobodu otadžbine. Komandir Ivan sa svojim bratstvom i plemenom tome je ostao vjeran i ovoga puta. Rovca su spomenik njihovih junaštava. Njegova vjerna domaćica iz ponosite i junačke kuće Lazovića iz plemena Kuča, ostala je vjerna amanetu svoga doma, svoga roda. Ona je pored svoga muža, braće i đevera borila se i stradala. Ništa drugo da nije postradala, nego to što je bila otkako su Srbijanci zauzeli Crnu Goru, hapšena četiri puta. Prvi put je bila devet mjeseci u ledenoj tamnici, a zatim ponovo šest mjeseci, pa tri i dva mjeseca. A i kad je bila na slobodi, nalazila se pod policijskim nadzorom, dok im je kuća bila sva popaljena i sva imovina bila uništena”.
Rovca, Morača i druga kolašinska plemena bila su tada u plamenu. Mnogobrojni kolašinski zelenaški ustanici i komiti, iz raznih plemena, poginuli su na bojnom polju u odbrani crnogorske otadžbine i domovine, ubijani su svirepo i masakrirani od strane okupacionih trupa, dok su, takođe, mnogobrojni uhapšeni, suđeni i osuđivani na dugogodišnje političke robije zato što su bili privrženi Crnoj Gori i njenoj slobodi.
U borbi za pravo, čast i slobodu Crne Gore poginulo je mnogo patriota iz kolašinskog kraja, od kojih za ovu priliku pominjem sljedeće:
U Morači je tokom 1919 godine ubijen Miloš Rakočević iz Morače, dok su oktobra iste godine u Rovcima ubijeni: Jovan Bulatović iz Rovaca i Vučić Rakočević iz Morače. U okolini Kolašina tokom 1920 godine ubijeni su Stanko i Risto Peković iz Gornje Morače i Vaso Janketić iz Kolašina. U Barama Žugića u okolini Žabljaka 3. maja 1922 godine likvidiran je Nikola Bulatović iz Rovaca, da bi u okolini Kolašina 22. juna 1922 godine bilo ubijen Mirko Radosavov Šćepanović iz Rovaca, a 15. jula iste godine kod Kolašina poginuo je u borbi za pravo, čast i slobodu Crne Gore, Vukosav Perov Vlahović iz Rovaca.
U oružanom sukobom sa okupatorskom soldateskom 28. septembra 1922 godine na Veruši u okolini Podgorice ubijeni su ustanici i komiti braća Milija i Miloš Rakočević iz Morače, a sa njima je tada poginuo i komita Komnen Čađenović iz Bratonožića. U mjestu Prekobrđe u Morači, 28. januara 1923 godine, ubijeni su crnogorski ustanici Stanoje Bulatović iz Rovaca, Jovan Bošković iz Morače i Radosav Mirković iz Lutova. Znameniti rovački patriota, ustanik i komita Milovan Matijev Bulatović, koji je ranije ranjen u borbama sa srpskim trupama i bjelašima, presudom Okružnog suda KSHS u Kolašinu 11. decembra 1923. godine, osuđen je na smrt i strijeljan u Kolašinu, a potonje riječi nad rakom pred streljačkim vodom su mu bile „Zbogom Crna Goro“.
Čuveni komita i ustanik Za pravo, čast i slobodu Crne Gore Miko Vlahović iz Rovaca ubijen 18. septembra 1927. godine u Štitovu, iz zasjede, dok je čitao proglas Crnogorske federalističke stranke, od strane srpskih žandarma i njihovih agenata-egzekutora. Braća Radoš i Drago Punišini Bulatovići iz Smailagića Polja, ubijeni su u selu Ravni u Morači, u zapaljenoj kući, 8. marta 1929 godine od strane žandarmerije KSHS predvođene njenim kapetanom (izvanjcem) Milojkom Uzelcem, o čemu opširno izvještava beogradski list „Politika“ od 13. marta 1929. godine, da bi potom ubijeni bili fotografisani od strane svojih dželata i drugih pomoćnih ekipa u njihovoj funkciji.
Od strane okružnih sudova u vrijeme trajanja KSHS na prostoru današnje Crne Gore i na osnovu konačnih i pravosnažnih odluka Velikog suda KSHS u Podgorici, zbog učešća u Božićnom ustanku i zelenaškom komitskom pokretu, osuđeni su mnogobrojni borci za Crnu Goru i njenu slobodu iz kolašinskog kraja. Tako je presudom od 15. juna 1920 godine, Vučić Bulatović iz Rovaca, kao politički zatvorenik osuđen na 20 godina robije, koju je izdržavao u kaznenom zavodu u Zenici, da bi takođe znameniti komita Boško Boričić, 24. juna 1922 godine, bio osuđen na smrtnu kaznu koja mu je aktom amnestije od 26. januara 1925 godine smanjena na 20 godina, da bi konačno aktom o pomilovanju od 24.maja 1934 godine iz zeničkog zatvora bio uslovno oslobođen.
Presudom kolašinskog Okružnog suda u Kolašinu od 11. decembra 1923 godine, kada je, kao što sam naveo Milovan M. Bulatović osuđen na smrt i potom strijeljan, na doživotnu robiju bili su osuđeni Radojica Ratkov Orović iz Štitarice, Srdan i Vaso Šćepanović iz Rovaca, dok su Bogić Bulatović iz Rovaca i Miladin Mešter iz Morače tom presudom bili osuđeni na 20 godina robije, a Milutin Obradović iz Tepaca na 10 godina robije. Svim osuđenim na tom sudskom procesu kazne su smanjene aktom amnestije kralja Aleksandra Karađorđevića od 15. avgusta 1929 godine (Radojici Oroviću, Srdanu i Vasu Šćepanoviću smanjene su kazne na po 20 godina robije), a, takođe su i ostalim osuđenim smanjene sudski izrečene kazne. Oni su robijali u zatvorima Kolašinu, Podgorici i najduže u Zenici, iz koje su Radojica Orović, Srdan i Vaso Šćepanović i Bogić Bulatović konačno pušteni nakon Aleksandrovog dekreta o amnestiji 24.maja 1934 godine.
Krivičnim političkim sudskim procesima borcima za crnogorsko nacionalno dostojanstvo i državni i integritet zadugo se nije nazirao kraj. Tako su presudom kolašinskog Okružnog suda od 31. maja 1924 godine osuđeni komiti: Miro Vlahović na 15 godina robije, Perovan Vlahović na 15 godina robije, a Jakov Minić iz Rovaca na 5 godina i Milutin Rakočević na 5 godina robije. Pored njih, tada je na 10 godina robije u istom sudskom procesu osuđen Miloslav Pavličić. Na sudskom procesu održanom na Cetinju 1925. godine i presudom vijeća cetinskog Okružnog suda KSHS od 30. novembra 1925 godine, uz druge crnogorske gerilce, od kojih je jedan dio pripadao komunističkom pokretu koji je vodio dr Vukašin Marković iz Pipera, osuđeni su zelenaški komiti Mašan Milošev Bulatović i Miloš Milutinov Vlahović na 12 godina robije, a Radoš Jovetin Vlahović na 8 godina robije. Konačnom presudom Velikog suda KHSH u Podgorici Mašanu Bulatoviću i Milošu Vlahoviću dosuđena kazna je povećana na 20 godina robije, a Radošu Vlahoviću na 10 godina robije, koju su izdržavali potom u zeničkom zatvoru, iz kojeg su Mašan Bulatović i Miloš Vlahović pušteni nakon amnestije 24. maja 1934 godine.
Među kolašinskim zelenaškim vitezovima koji su bili tvrđava odbrane prava, časti i slobode Crne Gore, a koji su od strane režima bili proskribovani, ucjenjivani i gonjeni kao divlje zvijeri u ovom tekstu pomenuću par desetina njihovih svijetlih imena, ne pretendujući da se time okonča njihov spisak.
U odbrani prava na opstanak nezavisne Crne Gore državotvornu snagu i lucidnost položenu u svjetlosti asambleje slobode i na oltaru domovine i crnogorske nacije, a u borbi protiv velikosrpske agresije i aneksije pokazali su svojim pregnućima i: Ibro, Ivan, Božo, Mihailo, Vujo, Bećir, Bogić, Atanasko, Milinko, Stojan, Andrija, Ćiro, Đorđije, Đukan, Jokan, Jovan, Matija, Milan, Milosav, Milutin, Milovan, Miro, Novak, Pavić, Pero, Radivoje, Savo, Spasoje, Stevan, Todor, Tomo, Vuksan, Živko i Ilija Bulatovići, te Pero i Marko Minići, a od bratstva Vlahovića: Ananije, Vuksan, Đoko, Dragiša, Grujica, Mašan, Mato, Mileta, Milinko, Milisav, Miloš, Mitar, Pavle, Periša, Radoš, Radovan, Savo, Tripko, Vukosav, Zarija, Dušan i brojni drugi. Rame uz rame s njima za nacionalna i državna prava Crne Gore borili su se i Bećir Selić, te Srdan, Vidak i Miro Šćepanović, te ugledni Rakočevići, Simonovići i Pekovići iz Morače, kao i brojni pripadnici drugih plemena i bratstava iz kolašinskog kraja.
*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta