Patnje Crnogorki za suverenu i slobodnu Crnu Goru (1919-1922)

Za aktuelno.me

Piše: Novak Adžić

Hiljade ponosnih i viteških Crnogorki, istinskih heroina crnogorske istorije, su stradale, zlostavljane, doživljavale muke, patnje, teror, prolazile stvarnu golgotu, bile zatvarane, mučene, proganjane, (jedan dio njih je i ubijen), zbog odanosti, ljubavi i pregnuću, podvižništvu za slobodnu i samostalnu Crnu Goru, a od strane okrutnog okupacionog režima, uvedenog u Crnoj Gori, koncem 1918. godine. Stradale su, one, humane i patriotske Crnogorke, primarno, zato što su bile majke, kćerke, sestre, supruge ili u drugoj, krvnoj ili porodičnoj vezi sa crnogorskim ustanicima, zelenašima, komitima, koji su se borili protiv velikosrpske okupacije i nasilne aneksije Kraljevine Crne Gore, izvršene od strane Srbije krajem 1918. godine. I zato što su u svemu, što su ispravno i visoko etnički i patriotski činile, podržavale i pomagale njihovu patriotsku borbu za opstanak Crne Gore.

Ovo je samo, zbog ograničenosti prostora, u nekoliko, fragmenata, kratka istorijska priča o tome, ikako ona zahtijeva posebnu naučnu studiju i monografiju na tu temu. Ovom prilikom navodim samo nekoliko primjera, koji o tome govore.

Kad je izveden pred sud u Beogradu, general Radomir L. Vešović, bivši crnogorski ministar vojni, crnogorski patriota, koga su srpske vlasti uhapsile, (kao i njegovog sina), i držale u tamnici više od godinu dana, na montiranom sudskom procesu protiv njega, 11. februara 1921. godine rekao je istinu što se dešavalo s Crnom Gorom poslije 1918. godine. On je, u sred Beograda, na suđenju izjavio: »Crna Gora je danas pretvorena u pakao mnogo strašniji  od onog Danteovog. Pa ni Dante se nije sjetio da šiljke udara pod nokte i da mačke stavlja ženama pod suknje, kao što se to radi u Crnoj Gori. Jednoj majci su udarali šiljke pod nokte da kaže gdje joj se krije njen sin komita; drugoj su stavljali mačku pod suknju i zavezali suknju odozdo, a onda udarali mačke koje su se razbijesnile kidajući meso nesrećne žrtve, a sve to da bi primorali ženu da otkrije gdje je njen sin komita. Nesrećnica je odbila da prokaže sina, ali je od udaraca i od grebanja razjarene životinje izdahnula«.

(Ova izjava generala Radomira Vešovića izrečena u prilog svoje odbrane na sudu objavljena je u knjizi »Uloga Francuske u nasilnoj aneksiji Crne Gore«, Rim, 1921. godine, drugo izdanje, Bar, 2000, str. 157-158. Viđeti o tome i knjigu: »Đeneral Vešović pred sudom«, Zemun, 1921. godine).

Brojne dične, ponosne, stamene Crnogorke, su zlotvori: odnosno, okupatorske i osvajačke srpske vlasti, (koje su progonile, pljačkale, palile imovinu crnogorskih patriota ustanika i njihovih familija u okolini Nikšića), zatvorili u tamnicu, i to pod volat nikšićke pivare. Među njima bilo je trudnica, koje su bile supruge nekih istaknutih crnogorskih ustanika, komita, patriota i suverenista crnogorskih, a koje su bile prinuđene da se čak i porode u zatvoru. O tome piše u svojim memoarskim zapisima, zelenaš, ustanik i politički emigrant u Italiji, (bio je u sastavu crnogorske vojske u Gaeti, u činu oficira, potporučnika) Nikola Tomanov Zec, iz sela Trnova (Crmnica): »U Nikšićkoj pivari Trebjesa zatvarani su ljudi svih staleža, zajedno sa trudnim ženama, koje su se tu, naočigled muškaraca porodile. Na proteste zatvorenika njihovi »čuvari« odgovarali su podrugljivo: »Pa, šta fali porodiljama, zar malo imaju babica?!«. To je bila aluzija na uhapšene muškarce, koji zlom igrom sudbine postadoše i babice«.

(Nikola T. Zec, »Zelenaši«, feljton u »Monitoru«, br. 207 od 7. oktobra 1994, str. 47).

Komandant patriotskih ustanika u Crnoj Gori komandir (od 1921. godine, brigadir-general crnogorske vojske) Krsto Zrnov Popović je, u egzilu u Rimu,  8. juna 1920. godine, u jednoj izjavi opisao zločine srpske vojske i njenih janjičara u Cucama, te u toj izjavi, svjedočenju, između ostalog, on veli: …«Krsto Dragov Popović iz sela Lipe i Ivan Filipov Roganović iz sela Trnjine kao ustanici poginuli su u borbi u januaru ove godine. U Cuce vojska ih je našla još žive i kundacima od pušaka izlomila im glave. Onda su pokupili okolni narod nagoneći ih da se zajedno u kolo fataju sa Srbijancima oko njih dva mrtva; govoreći narodu ovako će svaki svršiti ko nije za Srbiju i tako su ih držali neukopane četiri dana. Majku Ivanovu, Jovanu staru oko 70 godina našli su Srbijanci đe kupi ostatke od raskomadanog sina pa su je palicama istukli i za pletenice vukli«.

Dalje Krsto Zrnov Popović svjedoči i ovo: »Milici B. Marković iz Prosenog Dola tukli su tabane od noga, noge su joj pekli u vatru i vrući sač metali više glave da kaže đe se nalaze njeni sinovi. Ovo je bilo u mjesecu februaru ove godine.

 Ilinku kćer Raduna M. Jovanovića iz sela Graba isprebijali su toljagama i kosu joj otkinuli zato što su joj braća dolazila kod kuće«.

(Državni Arhiv Crne Gore-Cetinje, Fond izbjegličke Vlade Crne Gore, Ministarstvo spoljnih poslova 1920-1922, facikla broj 107. Dokument je istražio i objavio integralno prof. dr Šerbo Rastoder u knjizi »Skrivana strana istorije (1919-1929), prvo izdanje, Bar, 1997, drugo izdanje, Cetinje-Podgorica 2005, tom III, dok. br. 1271, str. 1550-1553).

Među istaknutim borcima, ustanicima, za pravo, čast i slobodu Crne Gore bio je i komandir, od 1921. brigadir (general) crnogorske vojske Ivan Puletin Bulatović iz Rovaca, zbog čega je njegova porodica dugo vremena preživljavala pogrome, činjene od strane okupacionog velikosrpskog režima, a nakon izvršene nasilne aneksije Crne Gore koncem 1918. godine. Privatna imovina oficira Ivana P. Bulatovića bila je uništavana, uništena, kuća zapaljena, a porodica preživljavala torturu i mnogobrojne žrtve, usljed zločina počinjenih od strane velikosrpskih vojno-žandarmerijskih i bjelaških antiustaničkih i komtrakomitskih četa i bandi. Supruga Ivana Bulatovića, bila je primorana da se, usljed terora režima i njegovih najamnika, palikuća, pridruži svom mužu u političkom egzilu u Italiji, marta 1924. godine. I ona se, poput svog muža i njegovih krvnih srodnika, borila i stradala za pravo, čast i slobodu Crne Gore i bila prava heroina i mučenica, zbog pripadništva familiji i ustaničkom pokretu za obnovu državnog identiteta Crne Gore i nacionalne slobode i samoopredjeljenja crnogorskog naroda. O toj njenoj patnji i pregnuću i odlasku u egzil kod svog supruga, političkog emigranta, pisao je i patriotski crnogorski list u egzilu “Crnogorski glasnik” iz Sjedinjenih Američkih Država tokom 1924. godine.

Naime, “Crnogorski glasnik”, oficijelni organ Saveza nezavisnih Crnogoraca u Americi, Detroit, Mičigen, SAD, broj 34, godina VIII, od 1. aprila 1924. godine, na strani 1 objavljuje članak pod naslovom “Viteške Crnogorske”, u kome se, veli i ovo: “Saznajemo da je ovih dana stigla u Rim žena komandira Ivana Bulatovića, junačkog Crnogorskog oficira, sina viteške kuće Bulatovića iz Rovaca, koja je vazda bila prva đe se gine za čast i slobodu otadžbine. Komandir Ivan sa svojim bratstvom i plemenom tome je ostao vjeran i ovoga puta. Rovca su spomenik njihovih junaštava. Njegova vjerna domaćica iz ponosite i junačke kuće Lazovića iz plemena Kuča, ostala je vjerna amanetu svoga doma, svoga roda. Ona je pored svoga muža, braće i đevera borila se i stradala. Ništa drugo da nije postradala, nego to što je bila otkako su Srbijanci zauzeli Crnu Goru, hapšena četiri puta. Prvi put je bila devet mjeseci u ledenoj tamnici, a zatim ponovo šest mjeseci, pa tri i dva mjeseca. A i kad je bila na slobodi, nalazila se pod policijskim nadzorom, dok im je kuća bila sva popaljena i sva imovina bila uništena”.

Komandant odreda za gonjenje crnogorskih ustanika, patriota, komita (okupatorski režim ih je zvao »odmetnicima«) pukovnik srpske (srbijanske vojske) i vojske KSHS Stojan M. Popović (rodom iz Varvarina, Srbija), bio je nemilosrdan u obračunu sa familijama boraca ZA PRAVO, ČAST I SLOBODU CRNE GORE i vršio je mnogobrojne zločine nad familijama crnogorskih ustanika, zelenaša, komita i političkih emigranata u Italiji. Hapsio je i zlostavljao, mučio, itd., čitave porodice koje su bile u krvnom srodstvu i rođačkim vezama sa crnogorskim patriotama-komitima.

Postoji sačuvan spisak, arhivski dokument, prvorazredni i primarni istorijski izvor, od 22. januara 1920. godine, na kome se nalaze imena i prezimena 52 Crnogorke, dominantno starije žene, starije, bolesne i djeca, iz sreza čevskog, koje su držane mjesecima u zatvoru, i služili velikosrpskim okupatorima kao sredstvo ucjene, pritiska, prijetnje da će dodatno stradati, sve dok se crnogorski ustanici, komiti, članovi njihovih porodica ne primoraju da se vlastima predaju, pa tek tada da će im zatvorene porodice supruge sa đecom, majke i sestre…, biti puštene iz zatvora, nakon višemjesečnog tamnovanja u srpskim kazamatima. Drugom prilikom objaviću komplentan njihov spisak, arhivski dokument, koji konkretno o ovome pouzdano svjedoči.

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta