Za aktuelno.me
Piše: Novak Adžić
Izuzetno jak i masovan crnogorski ustanički oslobodilački pokret tokom 1919. godine (i dugo vremena kasnije) bio je na području Nikšića i njegove okoline. Mnogobrojni borci djelovali su i krvarili, stradali Za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore.
Jedan od najpoznatijih ustaničkih vođa iz nikšićkog prostora bio je Živko Mašanov Nikčević, sekretar Ministarstva unutrašnjih djela Kraljevine Crne Gore i komandir (major) crnogorske vojske. Živko M. Nikčević je tokom jula 1919. godine sa komitskom grupom djejstvovao u Budošu, sukobljavao se sa srbijanskom vojskom, žandarmerijom, i potjernim bjelaškim trupama. Živko M. Nikčević i jedan od glavnih i najpoznatijih ustanuičkih lidera Radojica M. Nikčević su sa 60 komita, uspjeli da tada umaknu potjeri i povezali se sa komitskom grupom Milisava Nikolića, i to na mjestu đe je održan ustanički zbor na Ćeranića Gori jula 1919. godine.
U sukobu sa srbijanskom vojskom i žandarmerijom, odnosno, vojskom i žandarmerijom KSHS, 8. jula 1919. godine teško je ranjen i potom je umro (prema, istorijskim izvorima, službene vojne provinijencije države KSHS), od zadobijenih rana, crnogorski komita i patriota Blažo Agramović, dok su 7 ustanika tada, nakon što su opkoljeni, poslije bili, nakon borbe, uhvaćeni, sprovedeni u zatvor i to crnogorski ustanici i komiti: Mijat N. Nikčević, oficir iz Stubice, Mitar Ž. Nikčević iz Kličeva, Jovan Ž. Nikčević iz Kličeva, Luka V. Janjušević iz Ozrinića, Radojica L. Nikčević, iz Kličeva, Radosav Đ. Mijušković iz Nikšića i Božo P. Jovanović iz Kličeva. To se navodi u izvještaju Komandanta Nikšićke pukovske oblasti KSHS od 9. jula 1918., upućenom Komandantu Zetske divizijske oblasti na Cetinju i u istome dokumentu dalje se navodi da je kod oficira narodne vojske iz Stubice Mijata N. Nikčevića »nađeno jedno važno pismo i nekoliko brojeva »Glasa Crnogorca«. Iz pisma se vidi da su bili za danas zakazali skup svojih pristalica iz većeg dela Crne Gore. Zborno mesto u Ćeranića gori kod Krnova, ali je ovom poterom ometen odlazak na taj skup možda glavnim vođama Radojici i Živku Nikčeviću jer su jutros viđeni da su ispred potere uspeli umaći pravcem Ligunara«[1] .
Međutim, tom potjerom srbijanske (srpske) vojske nije sprijeđen dolazak na zbor na Ćeranića Gori Živku i Radojici Nikčeviću, koji je održan 11. jula 1919. godine, ali jeste, navedenim, tada u borbi uhvaćenim i zatvorenim crnogorskim rodoljubima i ustanicima.
Agencija „Rojrets“ je 2 septembra 1919. godine objavila pod naslovom „Ustanak u Crnoj Gori“ sljedeće: „U Crnoj Gori je položaj vanredno ozbiljan i revolucija vlada u celoj zemlji. Počele su nove borbe. Borbe je bilo svuda i Srbi se staraju ugušiti ustanak strogim merama. Te mere nisu uspele i Crnogorci su prekinuli zelezničku prugu između Virpazara i Bara, čime su obe ove varoši izložene ozbiljnoj opasnosti. Srbi pojačavaju svoje trupe u Crnoj Gori ali izgleda da je dejstvo njihove sadašnje politike da se jos više osećaji narodno Crnogoraca i samo više podstiče njihov otpor prema Srbina i mržnju prema srpskom okupatoru“. [2]
Komandant Zetske divizijske oblasti KSHS general Miloš Mihailović (inače izvanjac, nije bio iz Crne Gore), izvještava službenim aktom od 23 septembra 1919. godine- Komandanta II Armijske oblasti vojske KSHS (obavještenje br. 3561) da su vojska i žandarmi, sa topovina i mitraljezima, koje su koristili 18 septembra 1919., opsadirali srez Šavnički, nepokoran vlastima, čiji su žitelji tada pružili otpor trupama okupacionog režima i politici vlasti, a tamošnji mještani su odbijali poslušati naredbe vlasti-organa KSHS. Vojska i žandarmerija je, tada, prema tome izvještaju, imala „omanju borbu s odmetnicima u kojoj je poginuo jedan žandarm a ranjeno četiri odmetnika. Uhvaćeno je 132 meštanina, koji su predali Nikšićkom okružnom nacelniku na nadležnost“[3] .
Znači, septembra 1919. godine, srpska vojska i žandarmerija (pod egidom države KSHS) su iz sreza Šavničkog uhvatili, zarobili i uhapsili, te stavili, potom, u zatvor- 132 lica iz toga sreza, koji su bili protivnici unistenja nezavisne Crne Gore, njene državnosti, prava i slobode.
Crnogorski suverenista, zelenaš, patriota, komita i politički emigrant u Gaeti bio je i poslanik Crnogorske narodne skupštine Bogdan Blažov Vukotić sa Čeva (Katunska nahija). On je bio i vojno-građanski komandir (major) crnogorske vojske. Borio se dosljedno Za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore protiv srbijanskog (velikosrpskog) okupatora i anektora njegove domovine. Zbog toga su kako on tako i njegova familija prolazile golgotu od zuluma osvajača. Okupatori su u njegovu imovinu nemilosrdno uništvali i pljačkali, a njegovu porodicu, ženu i đecu, hapsili i mučili u tamnici.
Narodni poslanik i oficir crnogorske vojske Bogdan Vukotić je u Gaeti 1920. godine dao sljedeću izjavu, koja o tome ubjedljivo svjedoči:
»U januaru 1919. god, Okupacione Srbijanske Trupe došle su u Kčevu (treba-Čevo-N.A) i ubili mi iz pušaka nekoliko stoke. Za vrijeme mog boravka u šumi, oko 7. marta 1919. Srbijanske trupe su došle u Kčevo (treba u Čevo-N.A) kod moje kuće i opljačkali mi sve pokretno imanje, ostavivši familiju bez ništa.
U septembru mjesecu 1919. god., Srbijanske Trupe ponovo su došle u moju kuću i poćerale iz kuće u zatvor na Cetinje moju ženu staru 45 godina, koja je bila u drugom stanju, sa 6 djece, primoravajući je da ide pješke 30 kilometara puta od Kčeva do Cetinja, đe su je u zatvor mučili na najgrozije muke i patnje metali sve dok su je oslobodili i puštili kući, gdje se danas nalazi sa 6 djece bez ikakve pomoći«[4].
Vijesti o ugnjetavanju Crne Gore i crnogorskog naroda, represijama i zločinima počinjenim u Crnoj Gori objavljivali su onda brojni evropski i svjetski mediji. Među njima i čuveni američki list „The New York Times“. On je u članku od 28. avgusta 1920. godine od svog dopisnika iz Rima obvavio i sljedeće vijesti koje se odnose o zločinima izvršenim u Crnoj Gori. Navedeni tekst iz „The New York Times“-a u prevodu sa engleskog na crnogorski jezik glasi:
„Rim, 27. avgust – Komisija ministarstva spoljnih poslova je upravo završila istragu o navodima zločina izvršenih od strane srpskih vojnika nad Crnogorcima. Svjedoci su izjavili da nakon što su žene i djecu zatvorili u njihovim kućama, Srbi su bacili košnice pčela i pojedinim ženama ušivali mačke u haljine i zatim ih tukli bičevima kako bi poludjele životinje grebale meso.
Komisija daje imena i činove oficira koji su optuženi da su vršili torturu i ubijali žene i djecu. Izvještaj navodi da ukoliko se Evropa i Amerika ne sažale, Crnogorci će uskoro biti istrijebljeni“.
U godini parlamentarnih izbora na prostoru KSHS, 1927., komunistički list „Radni narod“ je preko svojih stranica pisao o žrtvama velikosrpskog terora i stradanju Crnogoraca po zatvorima koji su osuđeni kao politički kriivci. Zalagao se za amnestiju i osuđenih zelenaških komita. U jednom članku daju se uslovi za uspostavljanje eventualne saradnje komunista i Saveza zemljoradnika, pa se kao zajednička platforma predlaže, zapravo, ističu zahtjevi koji bi bili preduslov za eventualnu predizbornu političku koaliciju: „Borba za samoopredjeljenje naroda u Crnoj Gori, amnestija svijeh političkijeh krivaca iz svijeh odmetničkih procesa, davanje naknade od srane države svijem popaljenijem, porušenijem i oštećenijem Crnogorcima od 1918. g. pa do danas; amnestiju i slobodan povraćaj kućama svijem odmetnicima, koji se još nalaze u šumi; da savez zemljoradnika u Crnoj Gori prekine potpomaganje hegemonističko-šovinističke srpske politike“[5].
Crnogorska stranka i njeni predstavnici zahtijevali su da se izvrši amnestija osuđenih crnogorskih ustanika i da se oni puste iz zatvora. To se vidi iz pisma advokata Dušana Vučinića, generalnog sekretara Crnogorske stranke, upućenog u ime Glavnog Oodbora Crnogorske stranke 19 jula 1927. godine Narodnom odboru republikanskog radničko-seljačkog saveza u Podgorici na ruke Nikole Kovačevića, narodnog učitelja, a u vezi pregovora o izbornoj saradnji. U tome pismu advokat Dušan Vučinić, između ostalog, potencira »da smo mi preko naših poslanika i do sada radili na tome da bi došla amnestija za sve osuđene u političko odmetničkim procesima; da su preduzimani koraci da se mogu slobodno povratiti svojim kućama svi oni, koji su od nasilja vlasti ili njenih plaćenika primorani bili da bježe iz zemlje radi svojih političkih ubjeđenja. Naši su narodni poslanici u Narodnoj skupštini i neposredno od vlade tražili odštetu svima, čiji su domovi popaljeni, porušeni i imovina opljačkana od 1918. god. do danas«[6].
[1] Biblioteka Istorijskog instituta Crne Gore-Podgorica, fascikla broj 365. Citirano prema: Prof. dr Šerbo Rastoder, „Skrivana strana istorije (1918-1929)“, drugo izdanje, tom 1, Cetinje-Podgorica, 2005., dokument broj 317, str. 440-441.
[2] Arhiv Jugoslavije, Beograd, 336, fascikla 25-IX. Ovu vijest dostavlja delegaciji Srbije na Konferenciji mira u Parizu 3. septembra 1919., poslanik Srbije u Italiju (Rimu) diplomata Vojislav-Voja Antonijević.
[3] Biblioteka Istorijskog instituta Crne Gore-Podgorica, fascikla broj 365.
[4] Citirano prema: Prof. dr Šerbo Rastoder, »Skrivana strana istorije 1919-1929«, drugo izdanje, Cetinje-Podgorica, 2005, tom 3, str. 1568. Ova izjava Bogdana Vukotića, koju je istražio i prvi objavio istoričar Š. Rastoder nalazi se u Državnom arhivu Crne Gore-Cetinje, Fond izbjegličke Vlade Crne Gore, Ministarstvo spoljnih poslova 1920-1922, facikla broj 107.
[5] “Radni narod”, broj 2, Podgorica, 15. Jula 1927, godine i dr Dimitrije-Dimo Vujović, “Ujedinjenje Crne Gore I Srbije”, Titograd, 1962. str. 538.
[6] „Radni narod“, broj 3 od 1. VIII 1927; „Izvori za istoriju radničkog pokreta i revolucije u Crnoj Gori 1918-1945“, serija I, knjiga I (1918-1929), obradio i priredio dr Jovan R. Bojović, Titograd, 1971, str. 549.
*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala aktuelno.me i autora teksta