Za aktuelno.me
Piše: Mr Novak ADŽIĆ, pravnik i istoričar
Ivan Puletin Bulatović je bio komandir crnogorske vojske, koji je kasnije u egzilu od strane kralja Nikole i emigrantske crnogorske Vlade dobio čin brigadira (generala). Ivan Bulatović je jedan od vođa Božićnog ustanka crnogorskog naroda 21. XII 1918. godine i glavni rovački ustanički lider. Nalazio se na čelo ustanika i komita iz crnogorskog plemena Rovca u periodu od kraja 1918. godine do druge polovine 1920. godine. Vodio je dugo godina ustaničku i decenijama, do 1939. godine, emigrantsku borbu za Crnu Goru.
Ivan Bulatović rođen je u selu Cerovici u Rovcima. Postoje razlilčiti podaci o godini njegovog rođenja. Po jednom izvoru, on je rođen 1870. godine, po drugom 1873, a po trećem 1876. godine. Ivan P. Bulatović je 1898. godine, sa još 60 Crnogoraca, postao vojni pitomac. Oficirsku školu na Cetinju kao treći u rangu Ivan Bulatović je završio 1902. godine. Poslije toga, zaradio je čin potporučnika u crnogorskoj vojsci. Ivan Bulatović je bio učesnik Balkanskih ratova 1912-1913. godine. U prvom balkanskom ratu, Istočnim odredom crrnogorske vojske komandovao je brigadir serdar Janko Vukotić. U Istočni odred ulazila je i Kolašinska brigada čiji je komandant bio brigadir Miloš Medenica. Ivan P. Bulatović se u Balkanskom ratu kao pripadnik Kolašinske brigade istakao svojim junaštvom. Zbog svog heroizma crnogorski suveren Kralj Nikola I Petrović Njegoš odlikovao ga je crnogorskom Zlatnom Medaljom ZA HRABROST.
Ivan P. Bulatović je i učesnik u drugom Balkanskom ratu, u kojemu su Crnogorci pomagali srpske osvajačke planove u Makedoniji. U drugom balkanskom ratu, u okršaju Srbije i Bugarske, učestvovala je na strani srpske vojske- Crnogorska Divizija (Dečanski Odred) pod komandom serdara divizijara Janka Vukotića. Ivan Bulatović je u bici na Bregalnici (1913) ubio, zbog lične uvrede, kako većina dostupnih izvora kazuje, svog tadašnjeg starješinu kapetana Miletu Bećkovića, zbog čega je osuđen na 12 godina zatvora. Izdržavanje zatvorske kazne, međutim, uskoro je prekinuo i to usljed rata Crne Gore sa Austro – Ugarskom i Njemačkom, koji je otpočeo ljeta 1914. godine i koji se završio vojničkim slomom i padom Crne Gore pod okupaciju Austro- Ugarske (1916-1918). Ivan Bulatović je 1914. godine doživio amnestiju i rehabilitaciju od strane državnih vlasti i pravosudnih organa Kraljevine Crne Gore. Na početku navedenog rata, vraćeni su mu je čin, grb i sablja od strane crnogorskih vlasti i ponovo je postao aktivni oficir crnogorske vojske. Postavljen je za jednog od komandanata u Rovačkom bataljonu. Unaprijeđen je iz čina poručnika u rang kapetana, a zatim je postao potom komandir (major) crnogorske vojske.
Nakon okupacije i aneksije Crne Gore, koju je 1918. godine sprovela Srbija, t.j. njena vojska, major Ivan Bulatović je jedan od organizatora i vođa ustanka crnogorskog naroda 21. XII 1918. godine i predvodnika crnogorske oslobodilačke gerilske borbe. U ustanku i komitskom pokretu, Ivan Bulatović, Ibro Bulatović, Vujo Bulatović, Pero Minić, Bećir Bulatović i drugi ne samo Bulatovići, nego podjednako i Vlahovići, te Šćepanovići, Minići itd, predvodili su Rovčane. Ivan Bulatović je glavni organizator i komandant rovačkih ustanka i vođa komita.
Crnogorski ustanički pokret i oslobodilačka gerila u Rovcima je, u periodu od 1918. do 1929. godine, imala veoma čvrsto i snažno uporište. Mnogo je junaka iz Rovaca koji su i u tom periodu bili sa Crnom Gorom kad joj je bilo stvarno najteže. Vitezovi iz Rovaca su, svojim djelima, junaštvom, uzvišenim moralnim principima i postrupcima, slobodarskim duhom, privrženošću Domovini, Kruni i Zastavi Crnogorskoj, upisali svoja imena zlatnim slovima u crnogorskoj povjesnici. Vođe crnogorskog ustanka i oslobodilačke gerile u Rovcima opjevani su kao junaci koji zaslužuju lovorov vijenac i u pjesmi “Smrt ili sloboda”, napisanoj u Marselju (Francuska) decembra 1919. godine autora R. Dedovića, a objavljenoj u emigrantskom “Glasu Crnogorca”, kao i u “Državnom Kalendaru Kraljevine Crne Gore za 1920. godinu”, publikovanom u Parizu 1920. godine, u izdanju Ministarstva Prosvjete i crkvenih Poslova Kraljevske crnogorske Vlade. Iz te pjesme za ovu priliku izdvajam sljedeće stihove: “/ Kad vidite dvije tice vrane/, Crnogorci kako zemlju brane/, Ostavite crnogorska brda/, Odletite do u Rovca tvrda/, Tu je leglo dobrijeh junaka/, Od Rovaca od plemena jaka/, Komandiri vođe su im slavni/, Ivan, Vujo i s njima Ibro stari/, Sva tri hrabra ponosna i stalna/, Unuci su vojvode Vuksana/ “.
U pismu kapetana crnogorske vojske Jovana B. Vujovića, upućenog iz Župe Dobrske kod Cetinja, 18. XII 1918. godine komandiru Đuru Šoću, govori se o držanju vojvode Đura Petrovića, Sava Vuletića i drugih istaknutih ličnosti i oficira uoči izbjanja ustanka. U tome pismu navodi se, pored ostalog, u vezi sa organizacijom i pripremama ustanka, i to da general Milutin Vučinić “nema snage da može zauzeti Podgoricu i održati je bez naše pomoći jer veli, da nema više vojske od 2-3 stotine Pipera i do 300 stotine Rovčana sa Ivanom Bulatovićem”.
U pismu potpukovnika Bogdanovića, komandanta mjesta Nikšić, Pov. br. 364, upućenom iz Nikšića 1. jula 1919. godine, Komandantu Zetske Divizijske oblasti na Cetinju generalu Miloradu Mihailoviću, govro se o pripremi napada na Kolašin nezadovoljnika (ustanika) iz Rovaca i Morače, kao i o nezadovoljstvu na području Nikšića. U tom aktu potpukovnik Bogdanović navodi i ovo: » Ovoga časa saopšteno mi je da nezadovoljnici iz Rovaca i Morače u velikom broju spremaju napad na Kolašin i Lipovce sutra 12. tek. meseca pod komandom komandira Ibra/ ili Ivana ili Vuja/ Bulatovića iz Liješnja kod Rovaca«.
Ivan Bulatović je jedan od tvoraca i potpisnika pisma od 1. septembra 1919. godine, koje je iz Rovaca poslato u ime Crnogorskih ustaničkih vođa komandantu crnogorskih trupa u inostranstvu generalu Andriji Raičeviću, a kojeg je objavio emigrantski list “Glas Crnogorca”, br. 78, od 10. oktobra 1919 (po starom kalendaru), odnosno, od 23. oktobra 1919. godine (po novom kalendaru), koji je tada izlazio kao službeno glasilo Kraljevine Crne Gore u progonstvu, u Neju na Seni kod Pariza, u kojemu se govori o zločinima i teroru nad crngoorskim narodom, te apeluje na pravdu u pogledu rješenja crnogorskog pitanja, akcijama crnogorskih ustanika itd.
Vođe crnogorskog narodnog ustanka su 20. septembra 1919. godine, sa svojega zbornog mjesta, sa planine Vojnik, obznanile Proglas pod nazivom “Braćo Jugosloveni”, u kojemu se govori o stradanju Crne Gore i tiranskoj vladavini Karađorđevića, koja je inspirator i generator masovnih ubistava i mučenja Crnogoraca u to vrijeme. Jedan od autora i potpisnika tog proglasa bio je i komandir Ivan Bulatović.
Za proučavanje istorije komitskog pokreta, odnosno, crnogorske oslobodilačke gerile relevantna je i Predstavka koju su 42 crnogorskih ustaničkih vođa, iz šume 24. septembra 1919. godine uputile kraljevskom crnogorskog konzulu u Italiji gospodinu Veljku Ramadanoviću. Jedan od tvoraca i potpisnika te predstavke je i komandir Ivan Bulatović.
U izvještaju Mitra (Mila) Plamenca, načelnika Ministarstva pravde u crnogorskoj Vladi u egzilu o stanju u Crnoj Gori, podnijetom 20. septembra 1919. godine iz Gaete Predsjedniku Ministarskog Savjeta Nj. V. Kralja i Gospodara Crne Gore Jovanu S. Plamencu u Parizu veli se i ovo: »U Katunskoj nahiji stalno se vode borbe. Svi oficiri iz Katunske nahije, pošli sa K. Popovićem, živi su i bore se. Oko Nikšića su bile ponovo borbe. Kom. Pero Vuković dopro je u Rovca, jer se u Piperima nije mogao održati; tamo je obrazovao Komitsku četu; iz Medove mu je upućeno po njegovim izaslanicima 20 000 kruna. Račvani su svi za Crnu Goru, ali pokrenuti ih da ostave svoje kuće nemoguće je, što ne bi viđeli ozbiljnost akcije. Račvani su odrekli poslušnim Srbijancima, neće da znadu za njihove vlasti, pa su odbili da stupaju u pregovore sa njima. Glavari Rovački nose Crnogorske grbove. Svuda se ore usklici, »živio Kralj Nikola!«.
Duh u Rovcima podigao i održao ga Kap. Ivan Bulatović, prijeti opasnost da istoga Srbijanci pomoću novca ubiju. – O svemu ovome izvijestili su me izaslanici Kom. Vukovića. Pavić Nikezić, iz Kuča, i Radovan Tapušković, iz Rovaca. još su mi rekli, da je i Donja Morača na našoj strani, a da Radomir Vešović, preko svojih ljudi, vrši živu agitaciju među Vasojevićima u našu korist, te da u tome i uspijeva. Za Vešovića dobio sam i docnije sličnih izvještaja a 8. o. m. dostavio mi je Kom. Marko Vučeraković, da je u Kastratima čuo, da se je Vešović odmetnuo u šumu. Ove vijesti o Vešoviću primao sam s rezervom, i ako ih, s obzirom na temperamenat i karakter Vešovićev, osobito poslije njegovog pensionisanja, nijesam smatrao nevjerovatnijema«.[1]
Ivan Bulatović je tvorac pisama nekadašnjem komandantu Kolašinske brigade crnogorske vojske Milošu Medenici, u kojima ga poziva da se i on priključi oružanoj borbi crnogorskih ustanika sa ciljem da je brane svetinje Crne Gore. To se konstatuje i u izvještaju Načelnika Kolašinskog Okruga Povjereniku Kraljevske Vlade u Crnoj Gori, t.j. okupacionom civilnom Guverneru za Crnu Goru – Ivanu Loli Pavićeviću, Pov. br. 245 od 13. X 1919. godine. Taj izvještaj je Ivan Pavićević 15. X. 1919. godine, Pov. br. 1876, potom dostavio Komandantu Zetske Divizijske Oblasti na Cetinju. U tom službenom aktu navodi se da je Načelniku Kolašinskog Okruga brigadir Miloš Medenica predočio pismo, koje su mu 28. septembra 1919. godine, poslali crnogorski oficiri Ibro i Ivan Bulatović iz Rovaca, u kojemu se, kako se navodi, “ brigadir Medenica poziva na ustanak, da u roku od dva dana, od prijema pisma, dođe u Rovca među njima, sa svim Crnogorskim znakovima, radi dogovora da zajednički brane i preduzmu rad za čuvanje svetinja Crne Gore itd”. U tom dokumentu navodi se da su Načelnik Kolašinskog Okruga i brigadir Medenica sporazumno preduzeli “sve energične mere” da bi se namjera crnogorskih ustanika osujetila, te, radi izvršenja tog zadatka ugušenja ustanka navode da bi bilo potrebno “da se što brže ovamo pošalje najmanje jedna baterija brdskih topova, i još pomoći u pešadiji najmanje dvije čete, jer nameravam očistitti okrug od odmetnika, koji, i iz ostalih okruga iz Crne Gore, imaju utočište u Rovcima”, konstatujući potom da će na kraju morati “silom ih protjerati, pohvatati ili poubijati”, kaže načelnik kolašinskog okruga u pismu okupacionom civilnom guvereneru u Crnoj Gori Ivanu Pavićeviću, tražeći od njega da izdejstvuje kod komande Zetske Divizijske oblasti da su se pošalje podrška u oružju i municiji koja bi se podijelila grupama za gušenje ustanka.
Postoji sačuvan dokument, a to je šifrovana depeša komandata 11. pješadijskog puka potpukovnika Dušana Besarabića, O. broj. 3698, predata u Kolašinu 27. X 1919. godine u 17 sati, a primljena na Cetinju u Komandi Zetske Divizijske Oblasti istoga dana u 23, 30 časova, sa oznakom “Najhitnije – pre sviju depeša”. U njoj se govori o stanju u Rovcima i pismu Vukosava Minića, Dragiše Vlahovića, Nikole Bulatovića i Ivana Bulatovića, kao i njhovoj o izjavi upućenoj Moračanima da će ih braniti “od svakoga ko njih napadne”. Potpukovnik Dušan Besarabić u toj depeši navodi sadržinu pisma pomenutih crnogorskih ustanika, koja glasi: “Svaku vlast, koja je neredovna i nezakonita prema zakonu i ustavu Crne Gore, smatraju Rovčani kao uzurpatorsku, te joj se ne mogu ni pokoriti, sve donde, dok ne padne odluka, sudbini naše otadžbine” navodi se u tom aktu.
Komandant kolašinskog odreda Dušan Besarabić, u depeši od 31. X 1919. godine, upućenoj Komandantu Zetske Divizijske oblasti na Cetinju konstatuje: “Pobeđeni su svi Rovci, Andrejevo i Sreteška gora” . Besarabić potom dodaje da će da su Ivan Bulatović i druge komitske vođe pobjegli u selo Čuka, te da ih gone vojska i bjelaška omladina.
Komandant mjesta Nikšić potpukovnik Bogdanović predao je 2. decembra 1919. godine u 16 sati depešu, Pov. br. 515, koja je u Komandi Zetske divizijske oblasti primljena istoga dana u 17, 20 sati. Ta depeša je izvještaj potpukovnika Bogdanovića, u kome se navodi brojno stanje crnogorskih komita – na prostoru Stubica-Bogetići, konstatujući da se na tom prostoru nalazi oko 150-200 Čevljana, Cuca, Rovčana i Zagarčana, te da im se pridružilo 150 Pješivaca iz sela: Stubice, Bogmilojevića, Vitasovića i Durčića. U tom aktu stoji da su vođe tih gerilaca: Krsto Popović, Radojica i Živko Nikčevići, Ivan Bulatović i Jovan Nikolić.
U izvještaju Načelnika Kolašinskog Okruga od 26. XII 1919. godine, Pov. br. 366, dostavljenom Povjereniku Kraljevske Vlade za Crnu Goru Ivanu Loli Pavićeviću, navodi se pravac kretanja komita u Rovcima, a o akciji protiv Ivana Bulatovića se kaže: “Naših 18 privrženika pošli su da Ivana Bulatovića ubiju ili živa uhvate, o čemu će se opširan izvještaj poslati g. Povereniku”. Ovaj izvještaj Načelnika Kolašinskog Okruga Ivan Lola Pavićević je 27.XII 1919. godine dostavio komandantu Zetske divizijske oblasti.
Komandant Podgoričke Oblasti major Blažo Božović, u izvještaju br. 21 od 15. januara 1920. godine, iz Podgorice, upućenom komandi Zetske Divizijske oblasti – Cetinje, dostavlja informacije o kretanju crnogorskih ustanika, komita na prostorima: Zagarča, Komana, Lješanske nahije, Rovaca, Vražegrmaca, Zatrijepča i Kastrata. Pored ostalog, on u tom izvještaju navodi da je komitska grupa u Rovcima ostala “pod starešinstvom bivših oficira Ibra i Ivana Bulatovića” .
Iz kancelarije Ministarstva vojnog Crnogorske Vlade u egzilu, na čijem se čelu nalazio divizijar Milutin M. Vučinić, izdat je službeni akt broj 31 u Neju na Seni kod Pariza 10/23. januara 1920. godine u kojemu se kaže i javno obznanjuje da je kralj Nikola odlikovao »Obilića Medaljom« brigadira Andriju Raičevića, komandira Ibra Bulatovića, Milisava Nikolića, bivšeg pretsjednika Oblasnog suda, komandira Krsta Popovića, Živka Nikčevića, sekretara Ministarstva unutrašnjih poslova, komandira Marka Vučerakovića, komandira Ivana Bulatovića, komandira Vojina Lazovića, komandira Spasoja Milića, komandira Đona Nika, potporučnika Sava Raspopovića i potporučnika Radojicu Nikčevića [2].
U izvještaju Komandanta posade u Kolašinu majora Raka Radovića, Pov. O. br, 50 od 24. II 1920. godine, iz Kolašina upućenom Komandantu Zetskle divizijske oblasti na Cetinju dostavlja se spisak komita iz te oblasti i prelažu mjere za njihovo uništenje. U tom izvještaju spominju se: Mijailo Bulatović, Ivan Bulatović, Bećir Bulatović i drugi. Major Radović u tom aktu navodi i ovo: “ Mišljenja sam, da bi familije sviju odmetnika trebalo internirati i udaljiti što dalje od njihovih sadanjih mesta stanovanja, kuće i imanja im konfislovati a po potrebi pojedine popaliti. Njih uceniti i dozvoliti da ih svak ima prava ubiti – oglasiti ih za hajduke. Celokupan ovaj posao izvoditi postepeno i u razmaku u vremenu, jer sam uveren da čim njihove familije budu udaljene od kuća odmah će se prijaviti i oni. Iste mere preduzeti i sa jatacima- kućama koje ih primaju. Pošto odmetnici imaju bliskih rođaka i rođene braće kao državne činovnike u raznim nadleštvima, mišljenja sam da bi i njih sve trebalo otpustiti iz državnih službi ili ih, ako je ovo nemoguće odmah ispremeštati na druga mesta udaljenija, jer uveren sam, da oni sa svojom braćom i rođacima održavaju vezu i da se novcem-platom, koju od države primaju bez sumnje i i ove podržavaju”, navodi uz ostalo major Radović.
Crnogorski oficiri i ustanici Pero Vuković i Božo Bećir su posali izvještaj komandiru Marku Vučerakoviću o stanju u Crnoj Gori iz Medove 15. marta 1920. godine. U tome službenom izvještaju navodi se, pored ostalog, I to da su uspjeli ubijediti komandira Ivana Bulatovića da odustane od namjeravanog puta za Medovu. U istome izvještaju oni naglašavaju da komandir Ivan Bulatović komanduje grupom od 50 crnogorskih ustanika I komita I da sa njim održavaju vezu ustanički vođi i oficiri Milisav Nikolić, Živko Nikčević, Radojica Nikčević, Rade Kršikapa, Todor Dulović i Novica Radović.
Zvanični vojni izvještaji okupacione vlasti navode da broj ustanika u Rovcima prelazi 500 naoružanih ljudi. Taj podatak upotrebljava i komandant Zetske Divizijske Oblasti general Milorad Mihailović u izvještaju komandantu II Armijske Oblasti od 5. aprila 1920. godine. U izvještaju majora Živ. Jovanovića iz Kolašinske posade Pov, br. 68 od 5. aprila 1920. godine, Komandantu Zetske Divizijske oblasti na Cetinju, govori se o situaciji u Rovcima, borbama koje se vode, i uz ostalo, konstatuje da su “Vlahovići i Bulatovići sa ostalima svi pod oružjem”.
Poslije višemjesečnog komitovanja major Ivan Bulatović je uspio da emigrira. Napustio je Crnu Goru i stigao u Italiju. U knjizi “Nekoliko stranica iz krvavog albuma Karađorđevića-Dokumenta o zločinima srbijanaca u Crnoj Gori”, štapanoj u Kraljevskoj Crnogorskoj Državnoj Štampariji u Rimu 1921. godine, u izdanju Odbora crnogorskih izbjeglica, objavljen je i tekst naslovljen “Zločini i nasilja Srbijanaca samo nad jednom crnogorskom porodicom – raport podnesen Crnogorskoj Vladi od članova ove porodice”. Taj raport podnijeli su u Rimu 26. jula 1920. godine Ivan Bulatović, komandir, Božo Bulatović, poručnik, M. Bulatović, zemljoradnik i R. Bulatović, zemljoradnik.
Ivan Bulatović je stigao je u Gaetu (Italija) iz Rima 10. avgusta 1920. godine.
Ivan Bulatović je podnosilac i potpisnik “Izvještaja o ustanku bataliona Rovačkog (Naroda plemena Rovaca) za odbranu prava i časti crne Gore za period od 13. novembra 1918. do jula 1920. godine”. Taj izvještaj komandir Ivan Bulatović je podnio 29. oktobra 1921. godine iz mjesta Sulmano /Fonte D’ Amore/.
Ivan Bulatović je službenim aktom Ministarstva vojnog crnogorske Vlade u egzilu kojeg je potpisao ministar general Mulutin M. Vučinić od 20. avgusta 1920. godine imenovan za člana Glavnog štaba crnogorskih trupa u izbjeglištvu (u Italiji). Određeni period major Ivan Bulatović je u nomenklaturi crnogorske vojske u egzilu bio na položaju Ađutanta Komandanta Crnogorskih trupa. Ivan Bulatović je unaprijeđen u čin brigadira crnogorske vojske. Kralj Nikola mu je dodijelio titulu crnogorskog Vojvode. Ivan Bulatović je bio politički opredijeljen kao crnogorski suverenista i integralista. S oružjem u ruci borio se za slobodu i samostalnost Crne Gore.
[1] Biblioteka Istorijskog instituta Crne Gore u Podgorici, “Spisi Jovana Plamenca”, fascikla 81, Izvještaj Mitra (Mila) Plamenca—Jovanu Plamencu, Gaeta, 20. septembar 1919.
[2] Ta odluka objavljena je u službenom dijelu zvaničnog glasila Kraljevine Crne Gore »Glasa Crnogorca«, godina izlaska 48, Nej na seni kod Pariza, br. 82, od 8/21. februara 1920. godine na strani 1.
Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta