Komunistički list “Udar“ o crnogorskim federalistima (1935)

za aktuelno.me

Piše: Mr Novak ADŽIĆ, pravnik i istoričar     

Ilegalni komunistički list “Udar“[1], koji je izlazio u Crnoj Gori (tadašnjoj Zetskoj banovini, a čiju su redakciju sačinjavali članovi Sekretarijata Pokrajinskog Komiteta KPJ za Crnu Goru: Nikola Lekić, Kosto Ćufka i Božidar Radanović) tokom 1935. godine, u nekoliko navrata, pisao je o Crnogorskoj stranci (federalistima) i njenom vođstvu.

Bilo je to vrijeme kad su komunisti kao ilegalna, stavljena van zakona, zabranjena i progonjena politička partija u Kraljevini Jugoslaviji i federalisti (Crnogorska stranka), koja još zvanično nije obnovila svoj rad od oficijelne zabrane 1929. godine, pretendovali na podršku i akciju istog ili sličnog politički opredijeljenog dijela crnogorskog stanovništva. I jedni i drugi su htjeli stranački monopol u rješavanju crnogorskog državnog i nacionalnog pitanja unutar jugoslovenske države i međusobno su se tamičili oko vođstva, ali su, uprkos svojim odjelitim stranačkim interesima u brojnim krupnim pitanjima, i pored ideoloških oprečnosti i različitosti u metodu rada, imali su prilično slične političke stavove i zahtjeve. Komunisti i federalisti u to vrijeme imaju brojne dodirne tačke:

– kada se to tiče shvatanja i proklamacija o neravnopravnom položaju Crne Gore u Kraljevini Jugoslaviji;

– o dosljednom opozicionom odnosu prema svim režimima (1929-1935) i svim vladama u tome periodu i o tada aktuelnoj Jeftićevoj vladi;

– o crnogorskom nacionalnom pitanju; o tome da zvanični Beograd tlači Crnu Goru i crnogorski narod u političkom, ekonomskom, socijalnom i drugom smislu; u tvrdnjama da je crnogorsko seljaštvo obespravljeno; da je vlast u Beogradu opljačkala crnogorske ratne reparacije iz Velikog rata (1914-1918), te da ona od Crne Gore uzima sve, a u nju ne investira skoro ništa; o zahtjevima za amnestiranjem i oslobađenjem političkih zatvorenika i osuđenika. Tada su komunisti i federalisti (Crnogorska stranka) bili bliski i po tome što i jedni i drugi percipiraju 1918. godinu kao akt nasilnog prisajedinjenja (aneksije, a ne ujedinjenja) Crne Gore  Srbiji. Oni jako blisko ili slično govore i bore se za prava Crne Gore i Crnogoraca da oni budu ravnopravni u preuređenoj jugoslovesnkoj državi na federalnoj osnovi. Komunsiti ističu „pravo crnogorskog naroda na samoopredjeljenje do otcjepljenja“, i potenciraju da se nacionalno crnogorsko pitanje može riješiti, kao i nacionalno hrvatsko pitanje, slovenačko i makadonsko samo putem „oružanog ustanka“, a crnogorski federalisti su dosljedno za ravnopravnost Crne Gore i crnogorskog naroda sa drugim narodima i zemljama udruženih u Jugoslaviju, koja po njima treba da bude federativno uređena država i da se crnogorsko državno i nacionalno pitanje riješi zajedno sa hrvatskim pitanjem i u saranji sa vođom hrvatskog naroda dr Vlatkom Mačekom, za kojega su komunisti tada tvrdili da on ne može riješiti nacionalno pitanje u Jugoslaviji, već to pitanje može riješiti jedino politika i ideologija KPJ.

U to vrijeme, sličnost između crnogorskih komunista i federalista se ogledala i u tome što su jedni i drugi isticali zahtjeve za slobodne demokratske izbore u državi (opštinske i parlamentarne) itd, ali se oni međusobno tada razlikuju u tome što federalisti i njihovo vođstvo ne prihvataju revolucinarni komunistički način borbe (već se zalažu za legalan parlamentarni način političkog djelovanja) i što su distancioni u odnosu na boljševičku ideologiju i politički sistem u Sovjetskom savezom u kojemu presudnu riječ ima diktator Josif V. Staljin i u kome dominira staljinizam. No, pored razlika, tada je i komunistima i federalistima bila bliska ideja stvaranja „Narodnog fronta slobode“. Komunisti su se tokom 1935. godine zdušno zalagali za „narodni front slobode“ i borili se protiv vladajućeg režima, te preferirali su oslobođenje crnogorskog naroda od tiranije iz Beograda i srpskog nacionalističkog i aposlutističkog režima.

Crnogorski komunisti su tada tvrdili da su se sve beogradske vlade od šestojanuarske diktature kralja Aleksandra Karađorđevića 1929., pa sve do vlade Bogoljuba Jeftića ponašale tako da „održe nasilnu vlast nad crnogorskim narodom, probljenim od srbijanske gospode, bogataša, generala, ministara, banova i pljačkaša, slugu krvave krune Karađorđevića“[2]. Komunisti se u to vrijeme ističu i u jasnom stavu da je Crna Gora ekonomski upropašćena, a crnogorski radni narod bačen u krajnju bijedu, te da beogradski režim i njegovo namjesništvo u Zetskoj banovini, crnogorsku omladinu muči, prebija, ubija i šalje na robiju.

Komunisti ističu da je i tada nezaposlenost masovna pojava u Crnoj Gori, a da je beogradska vlast opljačkala crnogorske ratne reparacije, te da Beograd eksploatiše i otima crnogorske privredne i prirodne resurse, kao i da Crna Gora ne dobija ništa, a od nje se oduzima sve. Komunisti pišu u listu „Udar“ i podvlače da je takva politika na sceni kontinuirana „od nasilno izvršenog ujedinjenja do danas. To je politika kundaka, nasilja, pljačke i ubijanja crnogorskog naroda i ostalih nacionalno i klasno potlačenih naroda u zemljama Jugoslavije. Tu istu politiku nastavlja i nastaviće, pored svih obećanja, i vlada Stojadinovića, vjernog nasljednika Jeftićevog“[3].

Pored toga, crnogorski komunisti potenciraju i to da su „crnogorski radni narod i njegova omladina pokazali svojim dosadašnjim otporom, demonstacijama po svim većim mjestima Crne Gore, sukobima sa žandarmima i egzekutorima, svojim časnim poštenjem da se spreman i sposoban za borbu protiv fašističkog nasilja beogradske gospode, pljačkaša i nasilnika“[4]. Komunisti potenciraju da su izgledi za uspjeh borbe potlačenog i nacionalno ugnjetenog crnogorskog naroda „bolji nego ikada“ i ističu da je u Jugoslaviji zaoštreno hrvatsko, crnogorsko, slovenačko i makedonsko nacionalno pitanje, te da je to silno uzdrmalo „srbijanski fašizam“. Zato komunisti pozivaju u tome tekstu da ujedinjenje svih revolucionarnih snaga i svih opozicionih partija i na stvaranje moćnog narodnog pokreta „za klasno i nacionalno oslobođenje, protiv fašizma i rata koji pripremaju beogradski vlastodršci“[5].

U 1935. godini na nekoliko opozicionih političkih zborova učestvovali su zajedno i komunisti i federalisti, odnosno, pristalice Crnogorske stranke. Među takvim zborovima, prema komunističkim izvorima, spada i opozicioni skup u Nikšiću 5. avgusta 1935. godine, koji je imao narodnofrontovski karakter. Komunistički list „Udar“ u tekstu pod naslovom „Narodni zbor u Nikšiću“,  veli da da je na tom skupu učestvovalo 4000 hiljade seljaka, radnika, građana i đaka iz Nikšića i njegove okoline i ostalih krajeva Crne Gore, te da su taj zbor „sazvali predstavnici udružene opozicije Mačeka. Pored težnje sazivača zbora da ga iskoriste u svoje lične i partijske svrhe, zbor je dobio karakter manifestacije protiv fašizma i rata, protiv vojno-fašističke diktature, za Sovjetsku Crnu Goru, sa savez sa bratskom Sovjetskom Unijom. Sve opozicione struje (federalisti-zelenaši, zemljoradnici, demokrati, komunisti, uzeli su učešće na zboru“[6]. Pored ostalog, u tome članku se veli da su na tome zboru nekoliko govornika pričali „o ugnjetavanju crnogorskog naroda, o bijedi radnika i seljaka , o ratnoj opasnosti, protiv fašizma“, te da sje masa pristuna na zboru sam zbor učinjela u „antifašističkju manifestaciju“.

Međutim, na tom zboru u Nikšiću nije bilo lidera Crnogorske stranke, niti njegovih istaknutijih ličnosti iz njene partijske nomenklature, ali među učesnicima zbora bio je veliki broj članova i pristalica Crnogorske stranke (federalista).

[1] Ukupno je izašlo iz štampe 6 brojeva lista „Udar“ (1935).

[2] „Udar“, Organ Pokrajinskog komiteta KPJ za Crnu Goru i primorje, godina I, broj 2, avgust, 1935. „Za masovni narodni front slobode“.Citirano prema prekucanom i odštampanom tekstu tog broja lista „Udar“kojeg je objavio dr Jovan R. Bojović, „Pisana djelatnost Komunističke partije u Crnoj Gori 1919-1936“, Titograd, 1983. str. 113.

[3] Ibidem, str. 114.

[4] Ibidem

[5] Ibidem

[6] Ibidem, str. 119.

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta