Serdar Janko Vukotić – prilog za biografiju nakon 1918. godine

Za aktuelno.me

Piše: Novak Adžić

Janko Vukotić rođen je na Čevu (Katunska nahija) 18. februara 1866. godine. Umro je u Beogradu 4/17. februara 1927. godine. Potiče iz uglednog  i uticajnog, čuvenog, slavnog istorijskog bratstva Vukotića sa Čeva, izuzetno zaslužnog vjekovima u borbi za Crnu Goru njenu slobodu, državnost i njen opstanak. Završio je Janko Vukotić vojnu školu u rangu vojne Akademije, u Modeni (Italija) 1886. godine, kao pitomac-stipendista knjaza Nikole i crnogorske države i Dvora Petrović-Njegoš.

U crnogorskoj vojsci proizveden je u čin brigadira 1902. godine. Najviši rang u crnogorskoj vojsci – čin divizijara zaradio je 1914. godine. Ukaze o njegovom proizvođenju u generalske činove u crnogorskoj vojsci donijeti su odlukom crnogorskog suverena knjaza i kralja Nikole. Janko Vukotić je, dakle, u doba nezavisne i međunarodno priznate Knjaževine i Kraljevine Crne Gore bio serdar i divizijar u crnogorskoj vojsci. U Balkanskim ratovima (1912-1913) i prvom svjetskom ratu (1914-1916) istakao se kao briljantni vojskovođa. U prvom balkanskom ratu komandovao je Istočnim odredom crnogorske vojske, a u drugom balkanskom ratu bio je komandant Dečanskog odreda crnogorske vojske. Bio je i delegat Crne Gore na mirovnim pregovorima održanim 1913. godine u Bukureštu. Nosilac je bio svih najviših crnogorskih vojnih odlikovanja. Istaknuti je vojskovođa u više ratova. Proslavio se i kao glavnokomandujući u Mojkovačkoj bici 1916. godine.

U Crnogorskoj Vladi, čiji je predsjednik bio dr Lazar Tomanović, od 1906. godine  Janko Vukotić bio je ministar vojni. Bio je član Državnog savjeta Knjaževine Crne Gore od 1905 do 1914. godine. Predsjednik Crnogorske Vlade bio je od 6. maja 1913. do 25. decembra 1915. godine, a od juna 1915. godine vršio je funkciju i ministar vojnog. U septembru 1915. godine vršio i dužnost ministra spoljnih poslova Kraljevine Crne Gore.

U toku prvog svjetskog rata bio je načelnik Štaba Vrhovne komande, komandant Hercegovačkog odreda crnogorske vojske, a od 19. avgusta 1914. godine komandant crnogorske Sandžačke vojske, koja je odigrala odlučujuću ulogu u zaštiti odstupanja srpske vojske krajem 1915. Istakao se i kao komandant u Mojkovačkoj bici 6 i 7. januara 1916. godine. Janko Vukotić je 13. januara 1916. godine, uoči vojnog sloma Crne Gore i njenog pada pod austro-ugarsku okupaciju, postavljen za komandanta Zaštitnih trupa u Crnoj Gori, a 17. januara 1916. godine, (nakon što našušta Crnu Goru njegov prethodnik na tom položaju Petar Pešić,) postao je načelnik Generalštaba Crnogorske vrhovne Komande. Nakon toga, objavio je general Janko Vukotić akt, naredbu, o polaganju oružja crnogorske vojske, po nalogu “krnje Crnogorske vlade”, dijela nje koji je ostao u Crnoj Gori, pred austro-ugarskim osvajačem i javno saopštio akt o raspuštanju crnogorske vojske-odnosno akt da ona više ne postoji kao oružana sila, već da postoji samo narod, iako za to dijelu Vlade u zemlji nije dato ovlašćenje od predsjednika vlade Lazara Mijuškovića i vrhovnog komandanta kralja Nikole, koji su otišli u egzil.

Dakle, poslije vojničkog sloma Crne Gore 1916. godine, Janko Vukotić je interniran u zarobljenički logor u Mađarskoj- Boldogason, potom u austrijski logor Karlštajn, a onda u Osijek. Iz Osijeka se vratio u Crnu Goru krajem novembra 1918. godine, kada su je već bile okupirale srpske i savezničke trupe.

Tada se već bio razišao s kraljom Nikolom i odbio je njegov poziv da ode u Pariz i uključi se u nejsku emigrantsku Crnogorsku vladu i u akcije usmjerene na restauraciji crnogorske države i povratka iz egzila kralja Nikole u domovinu.

Jedno, kratko vrijeme, kad su se vršile intenzivne i okupacione srpske (srbijnanske), uz podršku Saveznika, primarno Francuske, pripreme za nasilno priključenje Crne Gore Srbiji, kad je Janko Vukotić već bio oslobođen iz konfinacije, i vratio se u Crnu Goru serdar Janko Vukotić se držao po strani od političke aktivnosti.

No, s obzirom na okupacionu i osvajačku velikosrpsku ondašnju premoć, Janko Vukotić se krajem 1918. priklonio bjelašima i politici srpskog Dvora i Vlade, i njihove vojske, podržavajući “ujedinjenje”, odnosno, nasilnu aneksiju Crne Gore-Srbiji.

 Prema određenim izvorima, Janko Vukotić je silom bio primoran da se izjasni u smislu podrške Pašićevoj i Aleksandrovoj politici uništenja Crne Gore. Naime, u knjizi »Nekoliko stranica iz krvavog albuma Karađorđevića«, objavljenoj u Rimu 1921. godine na strani 13 stoji i ovo: »Srpske vlasti počele su, preko naročito organizovanih banda, prijetiti smrću svima onima, koji se ne bi izjasnili za aneksiju Crne Gore Srbiji. Između ostalih, takvim načinom, primorani su da na ovo pristanu bivši predsjednici Ministarstava: dr Lazo Tomanović i general Janko Vukotić. Kuća ovoga posljednjega bila je opkoljena od bandita pod vođstvom poručnika J. Boškovića i prijetili su mu smrću ako ne pristane na aneksiju«. Pod dejstvom apsolutne ili kompulzivne prinude ili na osnovu slobodne volje enigma je i dilemma, ali i pored toga, činjenica je da je Janko Vukotić dao saglasnost da se 1918. godine ukine Crna Gora i brutalno prisajedini Srbiji. Ipak, biće bliže istini da se Janko Vukotić dobrovoljno saglasio da bude uništena samostalna država Crna Gora, što njegovo političko postupanje u kasnijim zbivanjima jasno pokazuje.            

Nakon tzv. Podgoričke skupštine, bjelaši (pristalice velikosrpske okupacije i aneksije Crne Gore) uz pomoć i zašitu srpske vojske, organizovali su 27 (14) decembra na Cetinju miting, na kojemu su protestovali protiv opstanka nezavisne Crne Gore i politike kralja Nikole i Italije u odnosu na Kraljevinu SHS. Na tom mitingu Janko Vukotić je pokazao da je pristupio taboru Andrije Jagoševa Radovića. Našli su se politički rame uz rame i to potvrdili zajedničkim potpisom jedne anticrnogorske rezolucije. Naime, glavni govornik na tom mitingu bio je Andrija Radović. Po završenom mitingu donijeta je Rezolucija, u kojoj se, uz ostalo, žali »što se u Italiji našlo političara koji vojuju za zasebnu Crnu Goru« i protestuje »što se zahtijeva da se stvori zasebna Crna Gora, jer je ona po volji naroda stupila u sastav jedinstvene države Srba, Hrvata i Slovenaca«. Tu rezoluciju potpisali su i bivši Predsjednici Crnoorske Vlade: Andrija Radović, Marko Radulović, general Janko Vukotić, dr Lazar Tomanović, divizijar Mitar Martinović.

(O tome, pored ostalih, pišu i: dr Dimitrije Vujović u knjizi »Prilozi izučavanju crnogorskog nacionalnog pitanja«, Nikšić, 1987. str. 72 i dr Dragoljub R. Živojinović u knjizi »Kraj  Kraljevine Crne Gore«, Beograd, 2002, strana 44).

On se tokom decembra 1918. godine stavio na raspoloženje okupacionoj srpskoj vojsci (»Jadranske Trupe«) i pukovniku, potom,generalu Dragutinu Milutinoviću. Dosljedno tome,  deklarisao se Janko Vukotić kao protivnik podizanja Crnogorskog januarskog ustanka (Božićnog ustanka) 1919. godine.

Naime, u izvještaju generala Milutinovića, Komandi Druge Armije, od 2. januara 1919. godine (po gregorijanskom kalendaru), o toku Božićnog ustanka, navodi se i to da mu se 21. decembra 1918. godine (po istom kalendaru) prijavio »dolazeći sa Čeva serdar divizijar Janko Vukotić i izjavio mi da mi se sa svojih 30 vojnika, koje vodi sobom, STAVLJA NA RASPOLOŽENJE ZA BORBU SA POBUNJENICIMA i ponudio se da sam ode u pobunjenički logor radi pregovora. Po sporazumu sa Izvršnim Narodnim Odborom uputio sam Vukotića u pratnji jednog našeg oficira u selo Bajice, ali on se nije više vratio, a oficir koji ga je pratio, saopštio mi je da su ga pobunjenici silom zadržali, preteći javno, da će ga ubiti«.

Kada se Janko Vukotić pojavio u Bajicama u ustaničkom logoru faktičkog vođe ustanka Krsta Zrnova Popovića, u svojstvu opunomoćenog pregovarača u ime srpskih Jadranskih trupa i Izvršnog Odbora tzv. Podgoričke skupštine, naišao je na otpor crnogorskih ustanika, koji su bili odlučni da se silom odupru okupaciji i aneksiji Crne Gore. Vjerovatno pod pritiskom ustanika, koji su ga zadržali kao taoca jedno vrijeme, serdar Janko Vukotić je 23. XII 1918. godine (po starom kalendaru) uputio iz Bajica pismo generalu Milutinoviću u kojemu ga moli da spriječi krvoproliće u Crnoj Gori, čime ponavlja ustaničke zahtjeve »da se bratska krv ne prolijeva«.

U tome pismu Vukotić moli Milutinovića da se ustanicima dozvoli ulazak u grad i predlaže da oni posjednu jedan dio Cetinja, a drugi da ostane u rukama Jadranskih trupa i bjelaša koje je predvodio vojvoda Stevo P. Vukotić, jedan od glavnih bjelaških vođa. Međutim, u odgovoru serdaru Janku Vukotiću general Milutinović je kategorički odbio njegove prijedloge i saopštio da »ulazak naoružanih trupa u Cetinje bezuslovno ne može odobriti«.

Serdara Janka Vukotića su ustanici pustili nekoliko dana kasnije da slobono ode iz Bajica, po naredbi ustaničkog vođe Krsta Zrnova Popovića. Zapravo, Janko Vukotić je ostao pod stražom kod ustanika sve do njihovog povlačenja, kada je pušten.

Nakon što je Božićni ustanak u krvi ugušen u prvoj polovini januara 1919. godine, serdar Janko Vukotić se stavio u službi organa nove vojne i civilne vlasti KSHS. General Dragutin Milutinović je 10. februara 1919. godine poslao telegram Komandantu II Armijske oblasti u Sarajevu, u kojemu predlaže da se divizijari Janko Vukotić i Mitar Martinović i brigadir Jovo Bećir pozovu u Beograd »radi sporazuma o prelasku u našu vojsku«. Taj Milutinovićev prijedlog bio je usvojen. Serdar Janko Vukotić otišao je u Beograd i pristao da se aktivira u vojsku Kraljevine SHS, koja mu je priznala generalski čin. Tokom aprila 1919. godine serdar Janko Vukotić se sreo u Beogradu sa poznatim crnogorskim velikosrbinom i agitatorom na uništenju Crne Gore- Mićunom Pavićevićem i u razgovoru sa njim saopštio mu da nije zadovoljan novonastalim stanjem u  Crnoj Gori. Tu percepciju serdara Janka Vukotića prenio je Mićun Pavićević regentu Aleksandru Karađorđeviću prilikom susreta sa njim u Beogradu 24. aprila 1919. Godine.

General Janko Vukotić je ostavio i pisani trag svojeg eksplicitnog suprotstavaljanja ustaničkoj, komitskoj oslobodilačkoj borbi Crnogoraca i gerilskom ratu koji se vodio kroz crnogorske planine od sredine 1919. do 1926. godine. Naime, general vojske Kraljevine SHS Janko Vukotić,  koji se tada nalazio u službi II arijske oblasti, je tokom januara 1920. godine predložio mjere u cilju ugušivanja ustaničke i komitske akcije u Crnoj Gori, koje su u svemu podržali komandant Zetske Divizijske oblasti (okupacioni vojni guverner Crne Gore) general Miloš Mihailović i tadašnji ministar vojske i mornarice u Vladi Kraljevine SHS Stevan S. Hadžić. General Janko Vukotić u svom mišljenju o tome doslovno navodi ovo:

          »Na teritoriji bivše Kraljevine Crne Gore hajdučija se javlja svakoga dana sve opasnijom, pa je krajnje vreme, preduzeti radikalne mere, da se hajduci unište i da se na teritoriji zavode red i poredak koga, na žalost, danas nema, što i jest glavni a moguće i jedini uzrok da se pristaši bivšeg režima množe.

 Za postignuće cilja, molim, potrebno je i što pre:

1)  Odaslati u Crnu Goru i ostaviti na raspoloženje komandi Zetske divizijske oblasti sve oficire bivše crngorske vojske bez razlike čina i bez obzira, da li su pojedini raspoređeni ili ne;

2)  Oficire, uglavnom, upotrebiti, dok se red ne zavede na službu u bataljonskim i četnim okružima, u kojima su pre ujedinjenja služili;

3) Zaposliti, pa bilo i privremeno, i ove činovnike, koji su položili zakletvu a danas ne vrše nikakvu dužnost;

4)  Oficiri bi imali spremiti svoje bivše jedinice, čete i bataljone narodne vojske, prema opštem upustvu koje bi im se za ovu teritoriju izdalo;

5) Organizovati u ovoj Crnoj Gori, petnaest četa po od petnaest dobrovoljaca.

Ove četnike dobrovoljce uzeti jedino od onih vojnika koje bi oficiri preporučili;

Ovim četama postaviti za vođu naročito probrane oficire.

Četnicima davati dnevno namjanje po deset dinara a pored toga i hleb kada je god moguće, osigurati im porodice za slučaj pogibije ili onesposobljenja, odrediti odlikovanja i ostale moralne nagrade za odvažna dela i na kraju: uceniti komite sa po dve hiljade dinara a njihove vođe sa po pet do deset hiljada.

6)  Organizovana plemena, pod komandom svojih bivših oficira, imala bi progoniti komite na svojim bivšim plemenskim okruzima. Dobrovoljačke kontra-komitske čete potpomagale bi i dopunjavale akciju dejstvujući svi po instrukcijama i zapovestima jedne opšte kontra-komitske komande.

7)  Organizaciju izvesti, kako komite ne bi imali utočište na zemljištu: Hercegovačkom, Dalmatinskom ili Albanskom«, piše Janko Vukotić.

(Ovaj arhivski izvor je prvi u istorijskoj nauci istražio i objavio  prof. dr Šerbo Rastoder, »Skrivana strana istorije…«, tom III, drugo izdanje, Podgorica, 2005, dok. Br. 1008, str. 1238-1242). Rastoder je naveo i izvor dokumenta kojeg je objavio i to: Arhiv Jugoslavije, Beograd, 14-181-672, Ministar Vojni i Mornarice, đeneral Stevan Hadžić, Opšte vojno odeljenje, Đeneralštabni Odsek, Pov. F.O.B., Br. 46.720, od 15. juanura 1920, u Beogradu.

Ovo je sadržina predstavke Janka Vukotića s mjerama koje treba preduzeti kako bi se u Crno Gori učvrstila vlast Srpske Vlade i Dvora Krađorđevića, te uništio crnogorski ustanički i komitski pokret, koju je napisao i potpisao bivši crnogorski general i političar, serdar divizijar Janko Vukotić. On je u vrijeme pisanja ove predstavke uveliko bio u službi vojske KSHS i Dvora Karađorđevića.

Uključio se  Janko Vukotić u vojsku Kraljevine SHS i postao član Vrhovnog Vojnog Savjeta u Kraljevini SHS. U Kraljevini SHS u doba kralja Aleksandra Karađorđevića proizveden je u čin armijskog generala 1926. godine. Bio je komandant jedne armijske oblasti.  Janko Vukotić je umro 1927. godine i sahranjen u Beogradu.

Dr Sekula Drljević u knjizi »Balkanski sukobi 1905.1941. godine« o Janku Vukotiću piše da je pomogao Nikoli Pašiću da pokori Crnu Goru, pa dodaje: »U Jugoslaviji Janko Vukotić je primjen u vojsku kao divizijski general, t.j. sa činom koji je imao. Kasnije ga je kralj Aleksandar promaknuo u armijskog generala. Umro je kao djelatni general u Beogradu. Pokopan je na državni trošak na beogradskom groblju i to na mjestu, koje je određeno za stvaraoce Jugoslavije. Njegovi zemaljski ostaci našli su svoj vječni mir pokraj grobova Nikole Pašića, Milenka Vesnića i drugih. Sin Janka Vukotića, častnik, ostao je na dvoru na službi do kraja vladavine kralja Aleksnadra. Bio je u njegovoj pratnji i prilikom njegovog ubistava u Marselju«.

Janko Vukotić je završio život i kao ađutant kralja Aleksandra. Esencijalno, iznevjerio je položenu zakonsku zakletvu nezavisnoj Crnoj Gori i kralju Nikoli.

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta