Evropa će 6. juna proslaviti 80. godišnjicu iskrcavanja na dan D kojim je počelo oslobađanje zapadne Evrope 1944.
Međutim, ovog ljeta postoji još jedna okrugla godišnjica koja se neće slaviti, jer označava veliki neuspijeh – 30. avgusta 1954. glasanje u francuskoj nacionalnoj skupštini ubilo je projekat Evropske odbrambene zajednice (EDC), upućuje istoričar Timoti Garton Eš za Gardijan.
Umjesto toga, evropska integracija se odvijala oko ekonomske zajednice koja je do danas ostala jezgro EU, a evropska bezbjednost je izgrađena oko NATO-a predvođenog SAD.
Ali dok ruski predsjednik Vladimir Putin napreduje sa istoka, a kandidat za predsjednika SAD Donald Tramp prijeti sa zapada, vrijeme je, smatra Eš, da se ponovo razmotri ideja da se Evropa brani.
Istorijske okolnosti su očigledno bile veoma različite prije 70 godina, ali ima zanimljivih odjeka. I tada kao i sada, ključni pokretač evropske odbrambene inicijative bila je agresivna Rusija.
Tada, kao i sada, još jedan pokretač bila je želja SAD da se više fokusiraju na prijetnje koje uključuju Kinu u Aziji – u tom slučaju, Korejski rat, koji je počeo 1950. (EDC sporazum je potpisan 1952. dok je rat još trajao).
Tada, kao i sada, centralno pitanje je bila vojna uloga koju treba da ima Savezna Republika Njemačka. Tadašnji premijer Francuske, Pjer Mendes Frans, sumirao je razloge zbog kojih je njegov parlament odbacio EDC sa savršenom francuskom jasnoćom: „previše integracije, a premalo Engleske“. Može li to biti i lekcija?
Danas evropski odbrambeni projekat ne bi bio jedinstvena, jasna, jedinstvena institucija EU. To je bio put kojim se nije išlo prije 70 godina.
Umjesto toga, to bi bila evropska odbrambena zajednica sa malim slovima o i z, povezujući evropske, bilateralne i nacionalne kapacitete sa postojećim vojnim operativnim jezgrom u NATO-u.
Ako pitate koje su strukture evropske bezbjednosti danas, odgovor je istovremeno zapanjujuće komplikovan i savršeno jednostavan. Rezultat višestrukih inicijativa za jačanje evropske odbrane je nepregledna džungla akronima i naziva.
Kako će SHAPE raditi sa CJEF-om i JEF-om, uzimajući u obzir deklaraciju iz St. Maloa, sporazum „Berlin plus“, Pesco, EDF, EPF, Asap i EDIRPA? (Stvarno želite da znate?)
U isto vrijeme, veoma je jednostavno: 80 godina od dana D, Evropa i dalje zavisi od SAD u svojoj odbrani. U malo dužem obliku: Evropa zavisi od NATO-a za svoju odbranu, a NATO zavisi od kredibiliteta garancije iz člana 5 od SAD.
Kredibilitet je ključna riječ za odvraćanje, kao što je povjerenje za finansijska tržišta. Strogo govoreći, član 5 obavezuje samo članicu NATO-a da preduzme „onu akciju koju smatra neophodnim, uključujući upotrebu oružane sile“, ako je saveznik napadnut.
Dakle, gdje će biti Evropa ako predsjednik Tramp ne „smatra da je potrebno“ da brani Estoniju? Ili, prije toga, ako Putin više ne vjeruje – možda griješeći u proračunima, kao što je to učinio u vezi sa Ukrajinom – da će Vašington to učiniti.
Najvjerovatniji Trampov šok je da će izvući tepih ispod Ukrajine. Evropa stoga mora hitno da poveća zalihe municije i oružja i obuku za ukrajinsku vojsku tako da Kijev ne može samo da brani teritoriju koju trenutno kontroliše, već da zapravo preokrene tok rata 2025.
Ovo bi trebalo da bude cilj Evrope čak i ako Tramp upali ručnu kočnicu na podršku SAD i pokuša da pregovara sa Putinom mimo Ukrajine.
Drugo, Evropa mora učiniti više za sopstvenu konvencionalnu odbranu. Za razliku od prvog Trampovog predsjedavanja, njegovo drugo se pažljivo priprema, sa detaljnim planovima koje su izradile prijateljske istraživačke grupe.
Projekat predsjedničke tranzicije Heritidž fondacije za 2025. definiše relevantni cilj na sledeći način: „Transformisati NATO tako da saveznici SAD budu sposobni da isporuče veliku većinu konvencionalnih snaga potrebnih za odvraćanje Rusije, dok se oslanjaju na Sjedinjene Države prvenstveno za naše nuklearno odvraćanje i odabir drugih sposobnosti, istovremeno smanjujući položaj američkih snaga u Evropi“.
Ako smo iskreni, zar ovo nije razumno pitanje? Osamdeset godina nakon dana D, zašto bi kontinent sa ekonomijom slične veličine još uvijek toliko zavisio od SAD u pogledu svoje bezbjednosti?
U tržišnoj ekonomiji, proizvođačima oružja su potrebne velike, jasne porudžbine prije nego što povećaju proizvodnju, a evropska odbrambena industrija ih ne dobija dovoljno brzo.
Studija Minhenske bezbjednosne konferencije identifikovala je 178 tipova glavnih sistema naoružanja u evropskim vojskama 2016, u poređenju sa 30 u SAD.
U praksi, povećana evropska potrošnja za odbranu bi takođe značila više posla za SAD. Kao što je generalni sekretar NATO-a Jens Stoltenberg istakao u prošlomjesečnom govoru u Fondaciji Heritage, američki proizvođači oružja su već primili evropske narudžbe u vrijednosti od 120 milijardi dolara u posljednje dvije godine – argument koji bi trebalo da se dopadne biznismenu Trampu.
Šta ako je to Trampov šok Force 9, što znači da američki predsjednik podriva kredibilitet američkog nuklearnog odvraćanja koji brani baltičke države?
Iako je to malo vjerovatno, moramo početi više da razmišljamo o evropskom nuklearnom odvraćanju. Prema sporazumu iz Nasaua iz 1962, britansko prilično nezgrapno staro nuklearno sredstvo odvraćanja stavlja se na raspolaganje NATO-u, što teoretski znači i za odbranu baltičkih država – iako konačna odluka leži na britanskom premijeru.
Francuska nuklearna doktrina ne precizira nad kim će tačno predsjednik produžiti nuklearni suncobran. „Mourir pour Dantzig?“ bio je ozloglašeni naslov jednog francuskog novinskog članka iz 1939. u kojem se tvrdilo da francuski vojnici ne treba da traže da stradaju za tadašnji Slobodni grad Dancig (današnji Gdanjsk).
„Mourir pour Narva?“ sada bi bilo pitanje – Narva je estonski grad na granici sa Rusijom. Nijedna druga evropska sila nema nuklearno sredstvo odvraćanja.
Navodim ova tri nivoa Trampovog šoka u rastućem redosljedu gravitacije, ali i vjerovatnoće. Prioriteti Evrope treba da slijede: prvo, Ukrajina; drugo, trošiti više i bolje na konvencionalnu odbranu; treće, razmislite o ljestvici nuklearnog odvraćanja.
Da bi se postiglo bilo šta od ovoga, svaka zemlja, institucija i tendencija koja je uključena treba da preskoči sopstvenu sjenku. Iako će to biti politički teško, evropske nabavke za odbranu moraju smanjiti svoj narcizam nacionalnih razlika.
Britanija i njeni kontinentalni evropski partneri moraju bliže sarađivati. Dva giganta sa sjedištem u Briselu, NATO i EU, trebaju bolji radni odnos.
Golisti i atlantisti treba da traže zajednički jezik, shvatajući da je evropski NATO jedino kredibilno vojno jezgro efikasne evropske odbrambene zajednice danas.
Možda bi neko želio da sazove konferenciju na kojoj bi se raspravljalo o svim ovim pitanjima, na 70. godišnjicu istorijskog neuspjeha? Moto konferencije: Ne plašite se, budite spremni, zaključuje Garton Eš.