piše: Dragan Veselinov

Dedeiću se smeju posle njegovog božićnog govora na Cetinju oni koji ne znaju kuda Crna Gora ide. Smeju se i oni koji ne veruju da nije lako starijem čoveku od 85 godina da u svakom trenutku zadrži nepogrešivu pažnju. Njegove godine uistinu na trenutak mogu omaškom da zamene Božić Uskrsom. Ali svi ćemo se i mi, pre ili kasnije , u to uveravati. Pre nego što do toga dođe, mi se smejemo drugima, a potom, kada i mi napunimo 85 godina, drugi se smeju nama. Ko doživi, videće.

Međutim, 23 godine mlađem od njega, patrijarhu SPC Porfiriju Periću, ne sme da se otme iz usta namerna neistina da su Srbi na Kosmetu glavni narod još od pre 1500 godina i da je to razlog zbog kojeg on ima istorijsko pravo da tamo vlada kao da je novi Oktavijan Avgust. Bili bismo posebno zahvalni kada bi nam Perić otkrio u kojoj istoriji srpskog naroda stoji da postoji genom srpskog sveta na Kosmetu u V veku?

A narod, to je kulturni identitet stanovništva makoliko bio izmešanog porekla – kao što su to svi balkanski narodi, i sadašnji Srbi. A nacija, to je politička zajednica jednakih ljudi bez obzira na njihovo etničko poreklo ma koliko ono u tome učestvovalo, bez obzira na rasu, religiju i klasu. I svejedno da li nacija ima monopol na zemlju ili ne. Mada je dobro da ga ima, lakše se tada čuva.

Nacija je mlada, u njoj ima tek nešto više od 248 godina računajući od američke revolucije iz 1775. godine.

IMA LI CRNOGORSKA CRKVA BUDUĆNOST

Bar četiri prepreke stoje na putu Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi ka zvezdama. Prva: ona nema podršku vlasti Crne Gore. Druga: crnogorska independistička zajednica je vidljivo sekularne prirode i ne dokazuje nacionalni politički program religioznim identitetom, jer je ona i multietnička.Treća: Srpska pravoslavna crkva je sto puta jača od Crnogorske. Četvrta: Crnogorska pravoslavna crkva nema veliku međunarodnu podršku kako u spoljnim vladama, tako i u velikim crkvama na teritoriji i van teritorije Crne Gore.

Crnogorska pravoslavna crkva se održava u teškim uslovima.

NEPRIJATELJSKA VLADA

Sve glavne hrišćanske crkve u Evropi je osnovala država – grčku crkvu, rimsku crkvu, luteransku crkvu i kalvinističku crkvu.

Amerika, iako je poreklom Evropa, nije odlukom vlade osnovala nijednu crkvu već je svaku versku zajednicu Ustavom priznala u okviru prava građanina na slobodnu interpretaciju verskog smisla života. S tim, da iznad religijskog života stoji ustavni model života – koji religija ne sme da napadne. Tako su Amerikanci sistem ljudi postavili iznad sistema Boga. I nastavili su sa tim kada su, posle prvih deset ustavnih amandmana Džejmsa Medisona, novim amandmanima opovrgavali biblijsku zaštitu ropstva i socijalnu potčinjenost žena.

Religiozni zanos u SAD je, kao što je mnogima poznato, veoma veliki, mada je danas u vidljivom opadanju, ali se neprekidno držao ustavnog uređenja naroda iz Filadelfije od 1787/88. godine. A kome se život po ustavu nije dopadao, imao je pravo da ode i osami se u prostranstvu Amerike. Kao mormoni, kao amiši, kao menoniti, kao huteriti, kao kvekeri i drugi…

Kod Crnogoraca je gotovo obrnuto. Verski pravoslavni poglavari u brdima su ujedinjavali stanovništvo u državnu celinu sa nadmoći civilnih zakona nad rodovskim pravilima života od 1796. do 1852. godine. To se ne odnosi na obalu, na njeno ribarsko-trgovačka naselja, čiji su stanovnici već živeli pod zakonima ondašnjih mediteranskih država.

Možemo Kotorane i Budvane do mile volje danas nazivati Crnogorcima ili Srbima, ali pre 200 godina bi oni na to okrenuli glavu. Oni nisu iz gore, nisu iz planina i šuma, iako će sutra brđanima dugovati državu.

Prvobitna Crnogorska pravoslavna crkva, kao autokefalna Cetinjska mitropolija, je uništena 1920. godine podvrgavanjem beogradskom kraljevskom planu da spajanjem nezavisnih pravoslavnih organizacija u jugoslovenskom prostoru dobije jednu kontrolnu crkvu. Njenom patrijarhu u Beogradu je Dvor prebacio i otetu titulu od vojvođanskog patrijarha u Sremskim Karlovcima, kao i njegovo nadleštvo nad Dalmacijom osiguravano habzburškim carem u Beču. I dodao mu je Karađorđević u Beogradu nadleštvo nad svim pravoslavnim vernicima u Kraljevini.

Sadašnja Crnogorska pravoslavna crkva Antonija Abramovića je osnovana 1993. godine i autonomnog je porekla. Vlada Crne Gore nije bila njen inspirator, već Perovićev Liberalni savez Crne Gore i ljudi iz suverenističkog pokreta. A da jeste, ne bi je država 2000. godine registrovala kao nevladinu organizaciju, već bi je svrstala u registar crkava i verskih zajednica.

Te, 1993. godine, su i Bulatović i Đukanović bili u ratnom vihoru Slobodana Miloševića po jugoslovenskim republikama. Đukanović je pokušao tek oko 2019. godine, sa umesnim predlogom da se prefiks ,,crnogorska“ crkva ukloni iz njenog naziva – što je u skladu sa pravilima vaseljenske patrijaršije kod izdavanja tomosa, da podrži Abramovićevog naslednika Dedeića i navede ga da sa ,,Pravoslavnom crkvom Crne Gore“ uđe u registar crkava. Time bi ovakva crkva podigla aspiraciju na ujedinjavanje svih pravoslavnih vernika na teritoriji Crne Gore bez obzira na nacionalnost vernika i napala izolovanu srpsku konstrukciju beogradske Crkve.

Dakako da se protiv toga prvi pobunio mitropolit Radović, jer je odmah osetio opasnost po velikosrpsku invaziju Beograda na Crnu Goru, ali je do sada nedovoljno razjašnjavano zašto se Dedeić nije odlučio na Đukanovićev korak. Time bi otvorio put za jači savez sa državom.

To ni sada nije kasno, ali u Podgorici više ne sedi vlada naklonjena otporu Beogradu. I Đukanović i Dedeić su zakasnili.

IME CRKVE I INDEPENDISTIČKI PROGRAM

Ime ,,Crnogorska pravoslavna crkva“ odbacuje moguće vernike srpske nacionalnosti od ulaska u njene hramove. To ime svakako ne ometa vernike crnogorskog etniciteta da se uvrste u nju i mi ne prilazimo sa sumnjom u podatak da ova crkva ima 30 hiljada ubeleženih članova. Možda i više.

Međutim, u nju će sa oklevanjem ulaziti oni Srbi koji žele nezavisnu crnogorsku državu. Neki među njima su verovatno samo privremeno vezani za Srpsku pravoslavnu crkvu jer je ona uključena u borbu protiv Đukanovićeve politike, što se podudara sa njihovim protestom zbog bivšeg karaktera vlasti DPS-a. Oni će ostati uz Srpsku pravoslavnu crkvu sve dok ne budu uvereni da se odbačeni način vladanja neće vratiti u vladu. Potom bi i te kako mogli biti protiv velikosrpske hegemonije Beograda i okrenuti se protiv politike velikosrpskih nacionalista i beogradske crkve.

Studija političkog karaktera savremenog crnogorskog etniciteta koji se bori za opstanak nezavisne Crne Gore bi verovatno pokazala da se on daleko manje oslanja na religiju kao saveznika i da je neuporedivo više sekularan od srpskih nacionalista. Da kažemo – zdraviji je.

Nije nam poznato da je takvo istraživanje preduzeto u Crnoj Gori, a ono bi i te kako imalo strateškog smisla za orijentaciju independističkih snaga. Malo gde se u intelektualnoj eliti i crnogorskom independističkom populusu čuje da se oni oslanjaju na Boga i Crkvu. To ne ide u prilog jačanju Crnogorske pravoslavne crkve.

Tim pre bi otvaranje vrata u njoj za srpske independističke vernike imalo još više smisla, a to nije lako sa postojećim imenom crnogorske crkve.

JAČINA SRPSKE PRAVOSLAVNE CRKVE

Pružićemo primer kako veća jačina crkve nad drugom osigurava privilegije.

Antonije Abramović je decenijama pre dolaska u Crnu Goru 1993. godine bio sveštenik Ruske zagranične crkve u Kanadi. Ta belogardejska crkva nije nikada bila kanonski priznata. Sa jačanjem domaće Ruske pravoslavne crkve u SSSR-u, Abramović je bio izgonjen ,,prokletstvom“ iz kanonske pravoslavne zajednice. On zbog toga ne bi ni u jednoj priznatoj pravoslavnoj crkvi mogao biti pop ili kaluđer.

Međutim, ta ista kanonski nepriznata belogardejska Ruska zagranična crkva je u Jugoslaviji Karađorđevića uživala moćnu podršku, od Dvora do Patrijaršije. Ona je išla dotle da je za njeno sedište svog mitropolita Antonija Hrapovickog proglašen bivši patrijaršijski dvor – a tada 1921. godine on je istovremeno bio i sedište vladike Srpske pravoslavne crkve u Sremskim Karlovcima, tako da su od 1921. godine na istoj adresi postojale dve crkve: jedna eparhija SPC (tada još bez tomosa vaseljenskog patrijarha), a druga je bila prekogranična emigrantska ruska crkva, koja nikada nije dobila tomos.

I Srpskoj pravoslavnoj crkvi, naravno, niko nije potegao pretnju ekskomunikacije zbog podrške nekanonskoj crkvi. U rubrici ,,Verovali ili ne“ još nije objavljeno da su dve različite crkve imale sedište u istom stanu, jedna legalna a druga ilegalna.

Od 2001. godine naovamo Srpska pravoslavna crkva uživa rastuću podršku Vlade Republike Srbije o kojoj Crnogorska pravoslavna crkva može samo da mašta. Od Đinđića su krenule skuplje poštanske marke za finansiranje Hrama Svetog Save i zavođenje dobrovoljnog slušanja hrišćanskih bajki u nekim školskim razredima, a potom od Koštunice naovamo je krenula desekularizacija političkog sistema Srbije.

Ona je obuhvatala budžetsko finansiranje novih crkava, opravku starih, isplatu plata popovima na Kosmetu, neprekidnu pomoć Hramu Svetog Save u Beogradu, finansiranje veroučitelja u školama, prodiranje verskih slava u vojsku, policiju, vatrogasnu službu i opštine, proglašavanjem svetosavske školske slave za Dan prosvete, uvrštavanje Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u državni univerzitetski sistem, podizanje spomenika starim vladarima uz tamjan Crkve, svakodnevno reklamiranje religije na elektronskim i fizičkim medijima, popovsko antidemonsko osveštavanje javnih ustanova i paljenjem badnjaka u dvoru predsednika Republike, poresko izuzeće pojedinih prihoda Crkve, polaganjem zakletvi državnih službi u ime Boga, isticanjem verske lojalnosti ministara u civilnim procedurama znakom krsta, tajnim operacijama države preko klera, stalno konsultovanje vrha države sa Patrijaršijom o zajedničkom dejstvu na narod…

U Crnoj Gori Srpska pravoslavna crkva igra dvostruku ulogu: ona okuplja srpski nacion radi prisajedinjena Podgorice Beogradu, i ona gradi svoj uticaj kao arbitar na sastav vlade koji odgovara ne samo tom veliko-državnom cilju, već i religizaciji celog društva. Njena moć u savremenom srpskom življu je nepobitna. Ali je i ograničena, jer je zarobljena u nacionalnom delu stanovništva. Ona u Crnoj Gori ne može postići onaj status koji ima u Srbiji, ali lokalno, po srpskim enklavama može. A izvan njih, može i kapilarno, po difuzno rasejanom srpskom nacionu u svim porama socijalne stratifikacije stanovništva.

I više je nego jasno da ona ne može da trpi velike poraze sve dok u Beogradu nekažnjeno opstajava politika Velike Srbije i antisekularizma, i dok u parlamentu Podgorice sede beogradski atentatorski zaverenici, i dok sadašnja građanska politička manjina ne pronađe program oporavka pravne države i dok Crnogorska pravoslavna crkva ne nađe put do srca i srpskog naroda, ne jedino crnogorskog.

Etnička suprotstavljenost crkava i verskih zajednica u Crnoj Gori teško da može doneti mir.

SAVEZNICI CRNOGORSKE CRKVE

Čini se da još uvek malo gde mitropolit Mihailo Dedeić može otići van u goste i pribaviti naglašenu podršku koja bi ga nosila do Fanare na Bosforu.

To nije čudno s obzirom na to da ga ophrvava nikakva državna podrška i nekanonski status njegove organizacije. Otuda se mnogi kontakti moraju odvijati

neformalnim kanalima i na nižem kadrovskom nivou, sem sa takođe nekanonskim crkvama u Bugarskoj, nekim u Ukrajini, u Italiji i drugde. To je zaverenički život, gotovo emigrantski život u sopstvenoj državi.

Srpska pravoslavna crkva je tu u nedostižnoj prednosti. Ona je ne samo punih 100 godina kanonska, već je po državnoj podršci gotovo državna crkva, punih 23 godine za vreme Karađorđevića i novih 23 godine od vremena Đinđića.

Ona je i moćna interkontinentalna nacionalna crkva. U sjajnim je odnosima i sa najbrojnijom pravoslavnom crkvom na svetu – sa Moskovskom patrijaršijom. Ona je dovoljno jaka de se ponekad čak malo obazire na stavove vaseljenskog patrijarha u Carigradu, ali je i dovoljno slaba, zajedno sa ruskom, da se ne usuđuje otcepiti od grčke crkve koja je svetski teološki autoritet i dirigent unutrašnjeg jedinstva u pravoslavnoj euharistiji. To je dobro, i za građane Crne Gore i za građane Srbije.

Dobro je zato što je Grčka u Evropskoj uniji, i njena Crkva sprovodi politiku sekularizma i ljudskih prava. I dok u Beogradu popovi predvode litije protiv slobodne ljubavi, dotle je u Grčkoj raspoloženje stanovništva prema istopolnim brakovima stiglo na 50 odsto, a popovi su krenuli da krste decu koje su usvojili muški gej parovi. To će kad-tad da dočekaju i galamdžije poput crnogorskog mitropolita Joanikija i banatskog vladike u Vršcu Nikanora.

Bude li mitropolit CPC više spreman da podrži politiku ljudskih prava Evropske unije i nove stavove grčke crkve, on će privući na svoju stranu mnoge religiozne građane Crne Gore koji će bez obzira na svoje nacionalno etničko biće stati uz humanizam nove lestvice ka nebu. Taj vaskrs među Srbima i Crnogorcima se još nije dogodio, tako da oni koji se zlurado smeju Dedeiću na jezičkoj nespretnosti nama izgledaju tužno zbog obožavanja razdora i sile starije od Dedeića dve hiljade hrišćanskih godina.

Napred, stari, budi mlađi od njih!