Vujanović: Zabrinut sam i uplašen šta će biti s Crnom Gorom, mandatar da bude Spajić, najprije da razgovara sa DPS-om

Dugogodišnji predsjednik Crne Gore iz političke penzije posmatra procese u zemlji u kojoj je na ključnim funkcijama bio dvije i po decenije. U godini u kojoj birači u Crnoj Gori bar triput izlaze na izbore, Filip Vujanović obilježio bi tri decenije bavljenja politikom.

Ipak, nekadašnji predsjednik države, Skupštine i Vlade, ministar u više resora i potpredsjednik dugo vladajuće Demokratske partije socijalista (DPS) posljednjih pet godina politiku posmatra izdaleka – po isteku posljednjeg predsjedničkog mandata, nije se vratio u stranačke rovove.

Pobjedu Pokreta Evropa sad, mlade stranke koja je prvi put učestvovala na nedavnim parlamentarnim izborima, posmatrao je bez aktivnog učešća u kampanji, ali sa jasnim stavom šta bi mogli da budu budući koraci.

“Trebalo bi naći načina da pobednik proba da ostvari ono što je obećao, da se vidi da li je to moguće ostvariti u crnogorskom društvu.j Poznajući kako funkcioniše crnogorski budžet, to će biti jako teško i izazovno, iako iz sve snage navijam da se dogodi, jer bi bilo dobro za sve građane”, kaže Vujanović u razgovoru za BBC na srpskom.

Ipak, upravo u ekonomiji Vujanović vidi i najveću brigu u zemlji u kojoj su se 2020. godine desile tektonske promjene kada je DPS izgubila vlast poslije tri decenije.

“Ja sam veoma zabrinut, a rekao bih i uplašen šta će biti s Crnom Gorom. Mi smo bili država koja je imala jasan pravac razvoja, bila dobar susjed svima, pouzdan partner, a sad postajemo problem regiona, prije svega u ekonomskoj sferi, ali i kroz sferu oslabljenih institucija”, kaže on.

Brine ga i pravosuđe i podsjeća na činjenicu da je veliki broj najviših nosilaca sudske i tužilačke vlasti u Crnoj Gori u svojstvu vršilaca dužnosti.

Vujanović je u politiku ušao 1993. kao član DPS-a i od tada je obavljao funkcije ministra pravde i unutrašnjih poslova, bio je predsjednik Skupštine, pet godina premijer, a deceniju i po predsjednik Crne Gore.

Posljednjih pet godina bio je u počasnom statusu bivšeg predsjednika koji nasljeđuje njegov partijski kolega Milo Đukanović posle poraza na izborima od aktuelnog šefa države Jakova Milatovića.

‘Velika koalicija’

Baš kao i kada je Vujanović početkom 1990-ih ulazio u politiku, većina ključnih partijskih lidera u Crnoj Gori tek je u tridesetim godinama života.

U takvoj konkurenciji mladih, pobjednički rezultat Pokreta Evropa sad (PES) okrenut ekonomskim obećanjima, za Vujanovića je mač sa dvije oštrice.

“Oni su imali kontroverznu kampanju: s jedne strane, tvrdili su da budžet ima velike probleme i da smo nadomak bankrota, ali i da su oni spremni da za godinu dana konsoliduju finansije, povećaju plate i penzije i skrate radni dan. To je bilo jako privlačno i učinilo ih je pobjednikom po broju mandata, ali ih je obavezalo i da to sve izvrše”, kazao je Vujanović.

Ipak, već u izbornoj noći postalo je jasno da zbog stranačkih razlika, ali i ličnih animoziteta, formiranje vlade neće biti nimalo lak posao.

Zbog toga Vujanović tvrdi da bi šansu za formiranje vlade trebalo dati Milojku Spajiću, lideru PES-a, kao i da bi on trebalo da najprije razgovara sa drugoplasiranim DPS-om.

Bilo bi ti svojevrsno formiranje “velike koalicije” dvije stranke, iako je PES do sada tvrdio da sa DPS-om ne želi da pregovara.

“Ja taj scenario doživljavam kao najveću šansu Crne Gore, to bi bilo najbolje za zemlju. Ali uglavnom se pričalo ko sa kim neće, a ne ko sa kim hoće”, kaže Vujanović.

U takvoj atmosferi, crnogorski izbori donijeli su manju izlaznost birača nego ikada do sada.

“S jedne strane, to je posljedica vidljive zasićenosti izborima – ljudi su se umorili od glasanja. Ali dosta je bilo i apstinencije jer ljudi nisu vjerovali u ono za šta bi glasali – obećanja su bila takva da nisu djelovala realno, iako su zvučala kao san snova”, kazao je Vujanović.

Poslije izlaska na birališta u jesen 2020. godine na kojima je DPS izgubila vlast poslije tri decenije, u Crnoj Gori su se promijenile dvije vlade, održani su lokalni izbori, dva kruga glasanja za predsjednika države i vanredni parlamentarni izbori.

‘Turbulentni Balkan’ i Otvoreni Balkan

Vujanović je bio važan dio crnogorske, ali i jugoslovenske politike kroz godine u kojima se nekadašnja država mijenjala – od ratova u susjedstvu, imena Jugoslavije, do mirnog raspada Državne zajednice Srbije i Crne Gore.

“Balkan ništa nije naučio, mi smo interesantan prostor nespremnosti da se išta nauči. Pokazali smo samo da želimo da mijenjamo istoriju u našu korist, da se oni koji tumače istoriju prikažu kao žrtve, a ne agresori, a trebalo bi da iz istorije priznamo ono što ne valja i ostavimo je onima koji se njome profesionalno bave”, istakao je Vujanović.

Opisujući region u kome se nalazi Crna Gora, Vujanović će upotrijebiti kovanicu “turbulentni Balkan”.

Za projekat Otvoreni Balkan, čiji je proklamovani cilj ekonomsko povezivanje zemalja ovog regiona, on će reći da je slika upravo turbulentnog Balkana u kome se podjele produbljuju, a ne premošćavaju.

“Ja sam veliki protivnik Otvorenog Balkana jer on pokazuje da smo mi, u negativnom smislu, i dalje na Balkanu. Taj projekat stvara model koji nije inkluzivan – od šest zemalja, samo tri ga prihvata, pa mi gubimo vrijeme i veliki novac koji je EU opredelila za zajedničke projekte”, govori Vujanović o projektu koji čine Srbija, Albanija i Sjeverna Makedonija, ali u njemu ne učestvuju Crna Gora, Bosna i Hercegovina i Kosovo.

Umjesto tog projekta, Vujanović podsjeća da je Evropska unija ponudila model Zajedničkog ekonomskog tržišta kroz Berlinski proces, u kome učestvuju sve zemlje Zapadnog Balkana.

“Za mene je oduvjek bio prioritet rekonstrukcija pruge Beograd – Bar, to bi moglo da se uradi iz sredstava koje opredeljuje Evropska unija. Mi se ne dogovaramo ni oko čega, dogovaramo se da se ne dogovorimo, da ne prihvatimo ono što smo potpisali”, kazao je Vujanović.

Ipak, odgovornost vidi i van granica regiona.

“Međunarodna zajednica često nije dovoljno prisutna, a ni jasna. Zapadni Balkan se nedovoljno poznaje i nema dovoljno interesovanja šta se ovde događa – a zaslužuje i više interesovanja, i više podrške”, ističe Vujanović

Šta rođeni Beograđanin misli o Srbiji

Igrom životnih okolnosti i profesionalnih puteva njegovih roditelja, Filip Vujanović rođen je u Beogradu.

“Uvjek sam smatrao da Srbija i Crna Gora moraju da imaju najbolje moguće odnose u čitavoj međunarodnoj zajednici. Mi smo u mnogo čemu dva bliska naroda i trebalo bi da to valorizujemo kroz bliske odnose”, kazao je Vujanović.

Sopstveni životni put, u kome se prepliće odrastanje u Nikšiću, studije i početak karijere u Beogradu, pa potom profesionalni zenit u Podgorici i na Cetinju, Vujanović nudi kao model.

“Rođen sam, studirao sam i radio u Beogradu, a Beograd doživljavam kao metropolu Balkana. Beograd i Podgorica moraju da se povežu uz obostrano poštovanje i nemiješanje”, ističe Vujanović.

Tvrdi da je u predsjedničkom mandatu kvalitetno sarađivao sa srpskim liderima koji su se mijenjali i donosili drugačije politike – Borisom Tadićem do 2012. godine, Tomislavom Nikolićem do 2017. godine, pa i Aleksandrom Vučićem.

“Ja želim Srbiji sve najbolje i ni u kom slučaju ne želim da se miješam u unutrašnje izbore koje Srbija pravi. Ali ne želim da Srbija na bilo koji način shvati naše društvo, državu i naciju shvati kao nekoga ko nije ravnopravan”, navodi Vujanović.

Iako bi mu, kao političaru regionalnog iskustva, nerešena balkanska pitanja mogla biti izazov, Vujanović kaže da nema ambiciju da se njima i pozabavi.

“Nikad nisam poželio da se bavim pitanjem Srbije i Kosova, nikad nisam želio da kažem bilo šta što bi se shvatilo kao moj predlog. Smatrao sam da u otvorenom dijalogu mora da se nađe najbolje rješenje koje će podržati Brisel i Vašington, ali i Moskva”, navodi Vujanović.

Savjeti ‘političkom penzioneru’

Prestanak počasne funkcije bivšeg predsjednika za Filipa Vujanovića znači da na to mesto dolazi novi “politički penzioner”.

Vujanovićev dugogodišnji partijski saradnik Milo Đukanović povukao se iz aktivnog bavljenja politikom poslije tri decenije gotovo neprekidne vlasti.

“Ja mislim da je Đukanović donio dobru odluku da na pažljiv način pogleda sve ono što je radio prethodnih godina, cjelokupnu arhivu, da vidi da li da uradi biografski presjek koji bi koristio drugima, a bio izvor njegove uspomene. Ja nisam imao takvu ambiciju, ali cijenim kada se to radi i biće prilike da me pomjene na nekim mjestima – pa da vidim kako me je doživljavao”, kaže Vujanović uz široki osmijeh.

Iako je u trenutku isteka poslednjeg mandata imao 63 godine, što za političare na Balkanu uglavnom nije znak za penziju, Vujanović se opredijelio za život van pozornice.

“Čovjek mora da uvaži biološke procese i da shvati da je njegovo vrijeme prošlo, da se povuče iz aktivnog bavljenja politikom kad shvati da je pravo vrijeme. Ja nisam otišao iz politike zato što sam morao, već zato što sam htio – baš kako sam u nju i ušao”, kazao je Vujanović.

Uz navođenje brojnih primjera i rijetkih izuzetaka političara njegove generacije koji su u zemljama bivše Jugoslavije bez pompe otišli sa scene, Vujanović će takvu pojavu nazvati izrazom njegove, pravničke struke – “arhiviranjem”.

“Prema ljudima koji su otišli, ne treba se odnositi balkanski – arhivirati ih i smatrati ih beskorisnim za društvo. Ljudi koji napuste politiku treba da ostanu u poziciji da se čuju, savjetuju, dobiju priliku da pomognu. Ja sebe ne osjećam arhiviranim, ali osjećam da me je u velikoj meri društvo arhiviralo – zbog toga ne žalim jer mi je to dalo priliku da se posvetim porodici, ali mislim da to nije dobro”, kazao je Vujanović.

U poslednjih pet godina, Vujanović je pažnju javnosti privukao samo jednom, kada se prilikom ustoličenja mitropolita crnogorsko-primorskog Srpske pravoslavne crkve na Cetinju 2022. pojavio na barikadama protivnika tog čina.

Vujanović tvrdi da mu je zbog toga oduzet dio prinadležnosti počasne funkcije, iako će i danas reći da nije bio protiv spornog ustoličenja, već je želio pomirljivije poruke predstavnika crkve.

“Ja sam u politici bio prepoznat kao čovjek kompromisa, i to mi je često uzimano kao mana. Smatrao sam da nema smisla sprovoditi sopstvene koncepte, ako se tako stvaraju i produbljuju problemi”, ističe.

Kada se osvrne na društvo koje je 2018. godine ostavio iza sebe napuštajući jednu od najviših funkcija, Vujanović kaže da se situacija umnogome promijenila.

“Posljednje tri godine su za mene ozbiljno upozorenje i razlog za veliku zabrinutost. Mnogo vremena sam proveo u inostranstvu, ali sam prvi put doživio osjećaj da mi prija da što duže ostanem van zemlje, jer sam se plašio onoga što se dešava u Crnoj Gori”, kazao je Vujanović.

Vrijeme na počasnoj funkciji bivšeg predsjednika provodi učestvujući na međunarodnim forumima, ali i u sopstvenoj advokatskoj kancelariji, poslu iz koga je sa potpuno drugačijim ambicijama ušao u politiku.

“Ja sam od ulaska u politiku smatrao da treba da učinim sve da se doživljaj bavljenja državnom dužnosti što manje osjeti u mom privatnom životu i, ako sam u nečemu uspio – u tome jesam jer nisam postao neko pod zvonom, o kome se svi brinu. Kad pomislim šta sam sve prošao, iznenadim se maltene što sam i dalje živ i pomislim da sam dovoljno uradio, a neko će nekad nešto zapisati, zapamtiti – i to ima smisla”, zaključio je Vujanović.