Piše, Dragutin Papović, istoričar
Krajem oktobra 1907. godine crnogorska policija je otkrila zavjeru čiji je cilj bio da se ubije knjaz Nikola I, a dinastija Petrović-Njegoš zbaci sa crnogorskog prijestola. Za izvršenje atentata su angažovani pripadnici crnogorske političke emigracije iz Beograda. Iako nije dokazana direktna umiješanost Srbije, nesumnjivo je da su djelovi srpske Vlade učestvovali u organizaciji atentata, jer su bombe za atentat nabavljene iz državnog magacina municije Srbije. Crnogorska vlast je preko svojih obavještajaca saznala za ovaj plan, a terorističku organizaciju je razbila pred početak akcije. Zbog zaplijenjenih bombi cijeli slučaj je dobio naziv „Bombaška afera“. Crnogorska Vlada je ovo okvalifikovala kao „atentat zločina anarhističkog protivu vladajućega Gospodara Crne Gore i Njegova Doma i protivu postojećega stanja“. To je bio teroristički pokušaj promjene ustavnog poretka Crne Gore.
Crnogorska narodna skupština je formirala Naročiti sud koji su činili članovi Državnog savjeta, Velikog suda i predsjednici Oblasnih sudova, a za predsjednika suda je izabran Labud Gojnić. Suđenje je počelo na Cetinju 6. maja 1908. godine i pratilo ga je preko 20 stranih novinara, a „Glas Crnogorca“ je prenosio stenogram. Državni tužioci Pavle Vujisić i Janko Drljević su za veleizdaju optužili 52 lica koje je branilo 12 advokata. Sud je 14. juna 1908. proglasio krivim 49 od 52 optužena. Dvojica su oslobođeni zbog nedostatka dokaza, a jedan je oslobođen kao nevin. Šest optuženih je osuđeno na smrtne, a ostali na različite vremenske kazne.
Među osuđenima na smrtnu kaznu bio je Marko Daković koji je, od osmišljavanja plana u Beogradu do dopremanja bombi u Crnu Goru, bio jedan do glavnih organizatora zavjere. Uz to, Daković je bio povezan sa srpskom terorističkom organizacijom „Crna ruka“. Sve smrtne kazne su potom ublažene na vremenske, a Marko Daković je izbjegao i suđenje i kaznu zatvora, jer je prije otkrivanja zavjere uspio da se sakrije na teritoriji Austrougarske.
Potom se s još nekoliko presuđenih zavjerenika skrivao u Srbiji, koja je odbila zahtjev Crne Gore da ih izruči. Kralj Nikola je Dakovića i ostale osuđene amnestirao 1913. godine. I pored ovakvog gesta, Daković nije odustao od zbacivanja kralja Nikole i dinastije Petrović-Njegoš i uništenja Crne Gore. Bio je jedan od bjelaških lidera, a tzv. Podgorička skupština ga je izabrala u Izvršni narodni odbor, organ čiji je suštinski zadatak bio da sprovodi odluke srpskih okupacionih vlasti. Potom je Daković bio jedan od najagilnijih bjelaša u borbi protiv učesnika Božićnog ustanka 1919. godine.
Prema pravosnažnoj presudi „tradicionalne“ ili „Njegoševe“ Crne Gore, Marko Daković je jedan od najvećih veleizdajnika u crnogorskoj istoriji, a danas je i zvanični uzor za političko djelovanje Nove srpske demokratije (NSD) u Crnoj Gori. Povodom 100-godišnjice tzv. Podgoričke skupštine NSD je 2018. godine u svom Statutu (član 54) ustanovila Povelju „Marko Daković“ koja se dodjeljuje za, između ostalog, izuzetan doprinos očuvanju i jačanju stranke. Prvi dobitnik ove Povelje bio je književnik Matija Bećković 2019. godine, a potom su 2021. godine Povelju dobili profesori srpskog jezika iz Nikšića koji su se pobunili protiv preimenovanja nastavnog predmeta srpski u maternji jezik 2004. godine.
Kako bi svoje mlade funkcionere osposobila da što bolje čuvaju, unapređuju i primjenjuju bjelašku ideologiju NSD je u martu 2020. godine osnovala Političku školu „Marko Daković“. Za direktora škole je izabran istoričar Vladimir Dobrosavljević, koji je bio poslanik u Narodnoj skupštini Srbije i višegodišnji savjetnik Andrije Mandića. Osim što jasno svjedoči o ideološkoj orijentaciji NSD- a, naziv partijske škole je dokaz slabog rezonovanja partijskog rukovodstva. Jedna od glavnih parola NSD-a je borba za „tradicionalnu“ ili „Njegoševu“ Crnu Goru, a ta Crna Gora je Marka Dakovića osudila kao veleizdajnika. Ne može se istovremeno biti za dinastiju Petrović-Njegoš i politiku Marka Dakovića. Ovakvim potezom NSD je pokazala da je njeno pozivanje u borbu za „tradicionalnu“ Crnu Goru samo propagandna farsa.
Prema osnovnom pravilu politike da svaka stranka na vlasti u skladu sa sopstvenim Statutom sprovodi svoj Program, NSD od ulaska u vlast 2020. godine sprovodi bjelašku ideologiju čiji je glavni i trajni cilj uništenje crnogorske države i nacije. Andrija Mandić je to više puta pokazao i kao predsjednik Skupštine Crne Gore. Zato je njegovo izvinjenje tokom predsjedničkih izbora 2023. godine bilo neiskreno. Uzaludno iz Skupštine poziva na pomirljivo okretanje ka budućnosti, kada su u Programu i Statutu njegove stranke i dalje zapisani osnovi bjelaške ideologije. No, nije Mandić presudno doprinio povratku bjelaške ideologije na vlast u Crnoj Gori. To su, prije svih, omogućili Milojko Spajić i njegov PES. U početku su se mogli opravdati time da svako zaslužuje drugu šansu.
No, kada je postalo jasno da Mandić drugu priliku koristi za sprovođenje anticrnogorske i antidemokratske ideologije Marka Dakovića, PES je umjesto da podrži predlog DPS-a da se Mandić na sjednici Skupštine razriješi dužnosti, odlučio da se upiše u pitomce Marka Dakovića. U zahtjevu za skidanje ovog predloga sa dnevnog reda sjednice, PES je kao jedan od razloga naveo da to traži jer ne želi „da se vraćamo ideološkim temama koje dijele narod“. PES je ovim postavio novi nivo cinizma. Njihov koalicioni partner Andrija Mandić svakodnevno sprovodi politiku Marka Dakovića koja je izvor jedne od najvećih podjela u istoriji i koja je dovela do katastrofe Crne Gore 1918. godine, a PES mu to dozvoljava i još optužuje DPS da oživljava prošlost i stvara podjele. PES tvrdi i da bi se smjenom Mandića odustalo od društvenog pomirenja i da bi to ugrozilo pristupanje Crne Gore Evropskoj uniji. Zapravo je obrnuto. Ne može se Crna Gora miriti na anticrnogorskoj ideologiji Marka Dakovića, a ako ta ideologija ostane na vlasti Crna Gora će se prije ulaska u Evropsku uniju boriti za svoj opstanak.
Jedan od diplomaca političke škole Marka Dakovića i predsjednik Opštine Nikšić Marko Kovačević je to direktno potvrdio izjavom da Andriji Mandiću „lijepo stoji zgrada Zetske banovine“. Dok se Mandić trudi da pod pomiriteljskom maskom sakrije suštinu svoje politike, Kovačević mu je ovakvom izjavom zapravo skinuo tu masku i priznao da je cilj političkog djelovanja NSD-a degradiranje Crne Gore na nivo nekadašnje Zetske banovine. Kovačević je dodao „da Švabama to smeta“. Poučno je poređenje „Švaba“ i bjelaša. „Švaba“ je pogrdan naziv za austrougarske okupatore Crne Gore 1916-1918.
Austrougarska je bila brutalan okupator i počinila je brojne zločine, ali nije anektirala Crnu Goru. Za sve vrijeme austrougarske okupacije na dvoru kralja Nikole bio je istaknut alaj-barjak, tadašnja i sadašnja državna zastava Crne Gore. Kada je austrougarsku zamijenila srpska okupacija, srpski okupatori i njihove sluge bjelaši su ovu državnu zastavu Crne Gore bacili i izgazili. Potom su Crnu Goru pučem pripojili Srbiji, a srpske okupacione trupe i bjelaške paravojne jedinice su počinile masovne zločine nad učesnicima Božićnog ustanka i borcima za pravo, čast i slobodu Crne Gore. Godinama su ih ubijali i progonili kao zvijeri. Zlostavljali su njihove porodice, a kuće spaljivali. Toliko sadizma nijesu pokazale čak ni ozloglašene „Švabe“.
To su rezultati bjelaške politike čiji je lider i simbol bio Marko Daković. Više su Crnu Goru poštovale „Švabe“ nego veleizdajnički bjelaši. To je dokaz da su Marko Daković i bjelaši bili gori od najgoreg okupatora.