Piše: Dragutin Papović
U borbi protiv nezavisne crnogorske države i crnogorske nacije aktuelni zastupnici velikosrpske politike ističu da je državni cilj „Njegoševe“ („tradicionalne“) Crne Gore bio da se ujedini sa Srbijom. Savremenu nezavisnost Crne Gore i crnogorsku naciju predstavljaju kao odstupanje od crnogorske istorije i tako ubjeđuju Crnogorce da odustanu od sopstvene države i nacije. Na tome zasnivaju i crnogorsko-srpsko „pomirenje“. Ova politika nema veze sa „Njegoševom“ Crnom Gorom.
Vladari iz dinastije Petrović-Njegoš nijesu imali konkretan plan za ujedinjenje sa Srbijom. Oni su vodili politiku koja je bila orijentisana ka međunarodnom priznanju i teritorijalnom proširenju Crne Gore. Jedan od važnih državnih dokumenata mitropolita Petra II Petrovića Njegoša je Memorandum iz 1836. godine koji je uputio ruskim državnicima knezu Gorčakovu i vicekancelaru Neselrodeu.
Ciljevi Memoranduma su bili teritorijalno širenje i jačanje državnih institucija kako bi Crna Gora mogla da „izraste u državnu zajednicu.“ Identično je bilo i u vrijeme knjaza Danila. Knjaz je 1856. godine uputio Memorandum državama potpisnicama Pariskog mirovnog ugovora. Tražio je priznanje nezavisnosti, teritorijalno širenje i utvrđivanje državne granice Crne Gore. U ovim Memorandumima nema ni pomena o zajedničkoj državi sa Srbijom.
Oni su bili suština državnog plana knjaza Nikole, jer su međunarodno priznanje nezavisnosti i teritorijalno proširenje bili isključivi zahtjevi Crne Gore i na Berlinskom kongresu 1878. godine.
Ni u direktnim susretima sa državnicima Srbije crnogorski vladari nijesu predložili stvaranje zajedničke države. Tako su knjaz Nikola i kralj Aleksandar I Obrenović na Cetinju 1897. godine pregovarali samo o podjeli interesnih sfera između Srbije i Crne Gore u Osmanskom carstvu, ali se ni oko toga nijesu dogovorili. Čak ni kada su dvije države utvrdile zajedničku granicu 1913. godine, crnogorska vlast nije planirala stvaranje zajedničke države. Odnosi između dvije države su često bili neprijateljski, jer kralj Nikola nije dozvolio da se Crna Gora potčini Srbiji.
Jedini zvanični predlog iz Crne Gore o stvaranju zajedničke države sa Srbijom sastavio je poslanik dr Sekula Drljević i podnio ga je na razmatranje Crnogorskoj narodnoj skupštini u februaru 1914. godine. Plan je predviđao sklapanje carinske, vojne i diplomatske unije između Crne Gore i Srbije. Od 74 poslanika crnogorske Skupštine, 68 je glasalo protiv Drljevićevog plana. Od vladike Danila do 1918. godine to je bio prvi i jedini zvanični pokušaj iz Crne Gore za stvaranje zajedničke države sa Srbijom i završio se debaklom.
„Njegoševa“ Crna Gora je ubjedljivo glasala protiv toga. Uprkos zajedničkoj granici nije bilo pregovora ni o ujedinjenju autokefalne Crnogorske crkve i Mitropolije beogradske, već je u Peći 1913. godine formirana treća eparhija Crnogorske crkve.
Ni tokom Prvog svjetskog rata i boravka kralja Nikole i Vlade u emigraciji nije bilo zvaničnog plana za stvaranje zajedničke države. Pred kraj rata bilo je izvjesno da Velike sile planiraju da Crnu Goru uključe u jugoslovensku državu, pa je kralj Nikola, pod pritiskom realnosti, 7. oktobra 1918. u „Proglasu Jugoslovenima“ predložio stvaranje jugoslovenske konfederacije „u kojoj će svak sačuvati svoja prava, svoju vjeru, uredbe i običaje“. Ovo je bio politički manevar kralja Nikole, jer je preko konfederacije pokušao da suštinski sačuva nezavisnost Crne Gore. „Njegoševa“ Crna Gora je do kraja bila za državnu samostalnost.
Aktuelni borci protiv crnogorske države i nacije su, pred popis stanovništva u Crnoj Gori u decembru 2023. godine, objavili udžbenik „Zemljopis (Geografija) Knjaževine Crne Gore za III razred osnovne škole“ iz 1899. godine. U udžbeniku je zapisano: „Svi ljudi, koji žive u našoj domovini, jesu Srbi, većinom pravoslavne vjere, a ima ih malo rimokatoličke i muhamedanske.“
U providnom pokušaju da ovim izdvojenim primjerom negiraju crnogorsku naciju, izdavači su zanemarili to da u istom udžbeniku postoje još nekolika važna stava za određivanje identiteta. Tu se navodi: „Mi živimo u državi koja se zove Knjaževina Crna Gora i to je naša domovina, kojom vlada Knjaz…Svaki Srbin u Crnoj Gori treba da iskreno i svesrdno ljubi svoju slobodnu domovinu – Crnu Goru i svoga Knjaza.“
U „Proglasu Jugoslovenima“ iz oktobra 1918. godine kralj Nikola kaže da u Crnoj Gori žive „najbolji Srbi i Jugosloveni“. Uz taj elitizam, autentično srpstvo u Crnoj Gori do 1918. godine podrazumijevalo je: nezavisnu Crnu Goru, vjernost dinastiji Petrović-Njegoš, otklon od politike Srbije i za pravoslavce pripadnost autokefalnoj Crnogorskoj crkvi.
Uvjerenje o nacionalnoj srodnosti Crnogoraca i Srba uglavnom je uobličeno u XIX vijeku na zamisli da se radi o jednom narodu. To je bilo na apstraktnom nivou, jer tada nije postojala zajednička država, odnosno nije postojalo iskustvo političke zajednice koja je osnov svake nacije. Ova apstraktna zamisao nije bila karakteristična samo za Crnu Goru. Jugoslovenska država je stvorena 1918. godine na, takođe, apstraktnoj ideji da su Srbi, Hrvati i Slovenci jedan narod sa tri imena ili jedan narod sa tri plemena.
To uvjerenje je bilo dominantno u Hrvatskoj i Sloveniji 1918. godine. Za primjer je formiranje Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti u Zagrebu 1866. godine. Tek će način stvaranja Jugoslavije, centralističko-unitarna (velikodržavna) politika Srbije, nemogućnost stvaranja efikasne političke zajednice i loši međuetnički i međuvjerski odnosi tokom XX vijeka dovesti do spoznaje o zasebnim nacijama.
Crnogorci su prvi i na najteži način shvatili o kakvom se „ujedinjenju“ radi. Tzv. Podgorička skupština je zbacila dinastiju Petrović-Njegoš, Crnu Goru pripojila Srbiji, a na osnovu njene odluke Crnogorska crkva je pripojena SPC. To je bio direktan udar na crnogorstvo, što je dovelo da Božićnog ustanka i komitskog pokreta, a odgovor srpske okupacione vlasti bili su teror, masovna hapšenja, ubistva i paljenja kuća. Samo tri mjeseca nakon „Proglasa Jugoslovenima“ kralj Nikola je na Božić 1919. godine u novom „Proglasu“ naveo da je srpska vojska došla u Crnu Goru „s namjerom da sruši najveće dobro svakog naroda i države – suverenitet njen, i da uništi njeno državno biće, koje je tekovina vjekovnih napora i krvavih borbi Crnogoraca“.
Kralj je istakao da je tzv. Velika narodna (Podgorička) skupština nasilje koje „ne pamti istorija civilizovanih naroda“. U pismu američkom predsjedniku Vilsonu iz aprila 1919. godine kralj Nikola je naveo da je Srbija izvršila „invaziju na moju zemlju“ i da je Crna Gora „žrtva najgore agresije“. Domaće pristalice srpske politike kralj je nazvao „otpadnicima Crne Gore na platnom spisku srbijanske vlade“. On, koji je u pjesmi „Onam, ‘namo!“ napisao: „Onamo pokoj dobiću duši, kad Srbin više ne bude rob“, 1919. godine je napisao da su otpadnici Crne Gore angažovani kako bi: „Srbi mogli lakše nastaviti sa uništavanjem naših državnih institucija i gušenjem nezavisnosti Crne Gore.“
Kralj Nikola se, faktički, odrekao svog srpstva i na taj način je, u stvari, poručio da je to srpstvo bilo greška. Tada je počelo razdvajanje crnogorstva i srpstva, a borba za obnovu nezavisnosti Crne Gore i emancipaciju crnogorske nacije trajala je do 2006. godine.
Odlukom Podgoričke skupštine, podizanjem Božićnog ustanka i politikom kralja Nikole u emigraciji uništeno je autentično srpstvo u Crnoj Gori. Od 1918. godine srpstvo u Crnoj Gori se zasniva na odluci Podgoričke skupštine. S obzirom na to da je kralj Nikola istakao da je Srbija tada okupirala Crnu Goru, a da su Srbi uništili državne institucije i nezavisnost Crne Gore, onda je jasno da to srpstvo ima okupacioni i anticrnogorski karakter. Zato je nastojanje velikosrpskih aktivista, propagatora „Srpskog sveta“ i predstavnika litijaškog pokreta da borbu protiv nezavisnosti Crne Gore i crnogorske nacije opravdaju srpstvom dinastije Petrović-Njegoš samo farsično falsifikovanje istorije.
Ta farsa je prešla u apsurd, jer dok se velikosrpski propagatori pozivaju na srpstvo Petrovića istovremeno slave Podgoričku skupštinu. Takve Srbe iz Crne Gore kralj Nikola je nazvao otpadnicima. Ako bi neko htio da bude Srbin po definiciji „Njegoševe“ Crne Gore onda bi morao da „iskreno i svesrdno ljubi“ nezavisnu Crnu Goru, da osudi odluke Podgoričke skupštine, da odrekne poslušnost Srbiji i da pripada autokefalnoj Crnogorskoj crkvi. Takvog srpstva u Crnoj Gori danas nema.
Autentično srpstvo je u manjem dijelu pokušala da oživi Narodna stranka dok je njen predsjednik bio dr Novak Kilibarda. Glavna parola stranke je bila: Sa Srbijom vazda, pod Srbijom nikad! Kada se pokazalo da to ne može zajedno, Kilibarda je prešao u suvereniste, a Narodna stranka pod Srbiju. Tako je nestala posljednja autentična srpska stranka u Crnoj Gori. Današnje su samo ispostave Vlade i Crkve Srbije, a njihova ideologija se zasniva na okupacionom i anticrnogorskom srpstvu Podgoričke skupštine koje je nadograđeno četničkom ideologijom. Cilj bjelaško-četničke ideologije je borba protiv crnogorske države i nacije i tu je suština crnogorsko-srpskog spora.
Ova ideologija je suprotna i „Njegoševoj“ i savremenoj Crnoj Gori i zato je ona neprihvatljiva crnogorstvu. Bjelaško-četnička ideologija je i anticivilizacijska, jer se zasniva i na genocidnoj politici Draže Mihailovića i Ratka Mladića. S tom ideologijom nema mirenja. Da bi se prevazišao crnogorsko-srpski spor sve srpske i prosrpske partije iz Crne Gore morale bi osuditi Podgoričku supštinu, odbaciti četništvo, končno priznati odluku referenduma iz 2006. godine i voditi politiku odvojenu od Vlade Srbije. Bez toga je njihova priča o „Njegoševoj“ Crnoj Gori i o crnogorsko-srpskom pomirenju samo lažna propaganda.