Ugledni Crnogorci bili su u srpskim tamnicama jer su stali u odbranu legalnih prava Crne Gore

Za aktuelno.me

Piše: Novak Adžić

Predsjednik crnogorske izbjegličke Vlade i ministar spoljnih poslova Jovan Simonov Plamenac je iz Nejia na Seni kod Pariza 9. aprila 1919. godine, u ime Vlade Kraljevine Crne Gore, uputio pismo pukovniku Edvardu Hausu, članu američke komisije na Konferenciji mira u Parizu (Versaju) i savjetniku Predsjednika SAD Vudroa Vilsona za pitanja spoljne politike, u kome je apelovao i tražio od predstavnika Velikih Sila da narede da se iz tamnica oslobode brojni ugledni Crnogorci koje su u Crnoj Gori zatvorile srpske okupacione trupe. U tome dokumentu crnogorski premijer Jovan S. Plamenac je naveo sljedeće:

„Gospodine Pukovniče,

 Ugledni Crnogorci još leže u tamnicama u koje su ih bacile srpske trupe, jer su htjeli da odbrane legalna prava Crne Gore.

Čast mi je da ponovo apelujem u ime pravde i s punim pravom tražim da Velike Sile izvole narediti da se ti ljudi puste na slobodu, a da se zločinac-komandant srbijanskih trupa u Crnoj Gori-koji ih je bacio u zatvore, izvede pred lice pravde.

Izvolite primiti, gospodine Pukovniče, izraz mog osobitog poštovanja“.

(Citirani dokument prema: Prof. dr. Šerbo Rastoder, „Crna Gora u egzilu 1918-1925“, tom II, Podgorica, 2004, dok. br. 20, str. 164).

U kontekstu sa prethodno navedenim, od posebnog je značaja istaći da je vojni zapovjednik u Božićnom ustanku i načelnik generalštaba crnogorske vojske u Italiji, Krsto Zrnov Popović bio eksplicitan kada iz Cuca, dok je vodio gerilski rat protiv okupatora, 30. septembra 1919. piše generalnom konzulu u Rimu Veljku Ramadanoviću: »Mi pozivamo svakoga pravoga Crnogorca koji je u inostranstvo da hita u svoju domovinu da branimo čast i ponos Crne Gore, našu egzistenciju i suverenitet koja je krvlju i mukom Crnogorskom stečena nizom šest vjekova. Ne damo nikome da je oskrnavi, ma ko i koliko bilo naših neprijatelja dok ijednoga pravoga Crnogorca ustraje«.

Potom, crnogorske ustaničke vođe: oficiri Petar Lekić, Vojin Lazović, Pero Vuković, Božo Bećir, Milo S. Leković i Savo Raspopović, u jednom ustaničkom, komitskom pismu iz Medove 26. januara 1920., adresirano crnogorskom ministru u egzilu Milu M. Vujoviću, koji se tada nalazio u Rimu, decidirano su poručili: »Ubijeđeni u uspjeh naše pravedne stvari, gorostasno cijeneći da je čast, sloboda i nezavisnost naše domovine iznad svega, od te ideje samo smrt može nas razdvojiti i ništa drugo«[1]. Ove činjenice vrijedi zapamtiti kada se govori o ideologiji, programu i političkim težnjama crnogorskih zelenaša-suverenista.

Potporučnik crnogorske vojske i ustanik i zelenaški komita (gerilski borac) i patriota Mašo Jokov Niković iz sela Vučedabići (barski okrug), u izjavi u Formiji (Italija) 10. juna 1919. godine, za čiju je istinitost jemčio svojim potpisom potporučnik Niko Niković, govorio o paljevini kuće komandira Marka Vučerakovića, stradanju njegove porodice i ubistvu njegovog brata Blaža Vučerakovića i stradanju naroda na tome području.

U toj izjavi on konstatuje da su okupacione vlasti i domaći izrodi, renegati, u njihovoj službi »u reon naše opštine zapalili dvije kuće g. Kom. Marka Vučerakovića iz sela Krnjica sa cijelim pokućstvom, i sve pokretno im uništili i odveli za njihove svrhe. Srbijanski vlastodržci, pomoću crnogorskih izroda, i četovođa te izdajničke rulje… i vođe pljačkaša, nasiljavali su mirno stanovništvo, sve one koji se nijesu mogli silom naćerati da se zakunu na vjernost, njihovom Petru od Srbije, strpali po njihovim zatvorima a sve im pokretno oduzeli i opljačkali. I tom prilikom kad su zapalili kuće rečenog Kom. Vučerakovića nijesu dozvolili Gospođi rečenog da obuje cipele nego su je čak i ozuli da ide bosa ukraj svojih dobara… i to, čak malo dijete od tri godine na sred opštine na Kameno-guvno htjeli su da ga zakolju kao jagnje, ali tom prilikom nijesu dali ostali opštinari. I toga momenta, kad su zapalili kuće rečenog Vučerakovića u odbrani svoje domovine i svojih opaljenih kuća poginuo je brat rečenog komandira Vučerakovića pok. Blažo Vučeraković. Isti je ostao četiri dana neukopat, pa čak peti dan su dozvolili da se ukopa ali ne pred crkvom, nego na isto mjesto đe je poginuo za višu uvjerenost«, navodi oficir Mašo J. Niković.

U Nikšićkom kraju 22. juna 1921. godine primorani su na predaju, okupatorskim vlastima, crnogorski ustanici, rodoljubi i komiti, oglašeni od strane režima odmetnicima, Sekule Aleksić i Dušan Golubović. Juna 1921. godine ubijen je od strane okupacionih srpskih vlasti poznati crnogorski ustanik, patriota i komita Obren Aleksić. Ubijen je i komita Aleksa Biberčić, koji je bio u grupi zajedno sa Obrenom Aleksićem, koji je tada takođe ubijen, a koji su komitovali najčešće na području Grahovo-Bileća.

Žandarmerija KSHS je tokom marta 1923. godine ubila crnogorskog komitu Vukalicu Markovića. Načelstvo cetinjskog Okruga načelstvu čevskog Sreza dostavja izvještaj načelnika beranskog Okruga od 18. III 1923. godine br. 1728 u kojemu se navodi da je žandarmerija ubila Vukalicu Markovića iz Dolca beranskog Okruga, a ranila Milovana Bulatovića iz Rovaca i Milana Meštera iz Gornje Morače i Milutina Obradovića iz Ljubotinja Kolašinskog Okruga i uhvatila komite Bogića Bulatovića iz Rovaca i Miladina Meštera iz Gornje Morače. Svi ovi crnogorski patrioti, komite su od strane okupacionih srpskih vlasti bili oglašeni i ucijenjeni kao hajduci.

(Arhiv Istorijskog instituta Crne Gore-Podgorica V2 – 13 (23) i Prof. Dr Šerbo Rastoder, c. d.Tom IV, Bar, 1997, str. 2084).

Diplomirani inženjer politehnike sa Instituta u Cirihu i crnogorski suverenista, nacionalno samosvjesni Crnogorac, politički emigrant u Francuskoj, Italiji, Švajcarskoj i Velikoj Britaniji, Pavle Mihailov Popović (rođen 11. aprila 1889. godine na Cetinju, Knjaževina Crna Gora) je avgusta 1922. godine, u Rimu, objavio značaju brošuru na francuskom jeziku, pod naslovom: Paul Popovitch „Les Peuples de l’ Europe centrale et des Balkans sous la paix de l’Entente“. Štampala je izdavačka kuća «Rassegna Internazionale», Trinita de‘Monti, 18, Rim 1922. Ukupno ima u originalu 48 stranica teksta. Ta Popovićeva brošura u prevodu na crnogorski jezik nosi naslov «Narodi Centralne Evrope i Balkanau miru Antante «.

Između ostalog. u toj brošuri Pavle M. Popović posvetio je posebnu pažnju analizi crnogorskog pitanja, odnosno, pitanja Crne Gore. (stranice 24-33 originala brošure na francuskom jezikom, naslov poglavlja “La question du Montenegro“/“Pitanje Crne Gore“). Popović se energično i dosljedno zalagao za obnovu crnogorske državnosti, iznoseći brojne istorijske činjenice iz prošlosti Crne Gore i njenog tadašnjeg statusa. Precizirao je i argumentovano dokazivao da je Crna Gora bila žrtva okupacije i nasilne aneksije 1918. godine i govorio je o položaju ondašnje jugoslovenske države (Kraljevine SHS), posebno naglašavajući i objašnjavajući nepravdu, mučeništvo i tragediju koja je zadesila Crnu Goru na kraju prvog svjetskog rata.

Pavle M. Popović u posebnom poglavlju navedenene knjige naslovljenom «Pitanje Crne Gore», između ostalog, piše i ovo:

« Nakon primirja 1918. godine, srpska vojska je ušla u Crnu Goru pod komandom francuskog generala Venela, koji je bio pod Maršalovim naređenjem, tad generalom, Franšeom Depereom. Gospodin Poankare, kao predsjednik, i gospodin Pišon, kao Ministar spoljnih poslova Republike Francuske su u to vrijeme dali u ime svih velikih sila, u pismu od 04. i 24. novembra 1918. godine, upućeno kralju i Vladi Crne Gore, formalne garancije da će suverenitet Crne Gore i slobodu crnogorskog naroda savezničke trupe ispoštovati. 

Međutim, uprkos ovim svečanim garancijama i obećanjima, srpska okupaciona vojska je poništila Ustav Crne Gore i onemogućila sazivanje legalne crnogorske Skupštine, «sazivajući» na osnovu «ukaza» od 26.09.1918. godine, koji su donijeli dva srpska funkcionera (S. Tomić i P. Kosović) Veliku Narodnu Skupštinu (organ koji Ustav Crne Gore ne poznaje).

Sjednice te «Velike Narodne Skupštine» su trajale ukupno dva sata: «Skupština je ‘ovdje izglasala’ jednoglasno podnesenu rezoluciju koju su već pripremile srpske vlasti i odštampale u tipografiji srpske države na Krfu gdje je u tom periodu bilo sjedište beogradske Vlade. Zahvaljujući toj rezoluciji, Crna Gora je bezuslovno bila pripojena Srbiji, pod dinastijom Karađorđevića. Tokom «sjednice», trupe komita, sa bombama u rukama su čuvale salu. No, Antanta je dozvolila da ove skandalozne podvale prođu, ne brinući što su, pored najrigoroznijih i najosnovnijih moralnih nadzora, akcije ovog tipa propisane paragrafom 43 IV Haške Konvencije koja nalaze poštovanje zakona na snazi u okupiranoj zemlji od strane okupatora. No, računaju li se međunarodni propisi kada se radi o slabima i malima? 

Iako iscrpljena državom koja je permanentno neprijateljski nastrojena još od balkanskog rata 1912.godine, i trogodišnjim ropstvom pod Austrijancima, crnogorski narod, gotovo bez vojske, se podigao protiv tog nezapamćenog ugnjetavanja. Da bi što prije imali razlog te pobune, srpska okupaciona vojska je u odmazdi zapalila oko 6.000 kuća, opljačkala čak i veći broj dobara, poklala, pritvorila i zatvorila značajan broj Crnogoraca. Više od 5.000 Crnogoraca je ležalo dvije godine u srpskim zatvorima. U ovim represalijama nisu bile pošteđene ni žene ni njihova odojčad, ni djevojke, nad kojima su izvršena najgnusnija nepočinstva[2].

S jedne strane krvavi događaji koji su se u tom periodu odigrali u Crnoj Gori, čemu je uslijedio oružani otpor crnogorskog naroda, koji ni danas nije mogao biti ugušen, s druge strane kolebanje Velikih sila je dovelo do toga da prisilna aneksija Crne Gore koju je učinila Srbija, ne samo što ona nije uopšte sankcionisana (iako je srpska Vlada to odmah tražila), nego je čak i poništena odlukama Vrhovnog savjeta donešenim 13. januara 1919. godine. Uprkos takvoj odluci, otpor crnogoskog naroda nije prekinut“.

[1] Navedeno prema: Prof. dr Šerbo Rastoder, „Skrivana strana istorije (crnogorska buna i odmetnički pokret 1919-1929“, Bar, 1997, Tom 3, str. 1314.

[2]Dokumenta o srpskim svirepostima u Crnoj Gori. Publikacija Ministarstva spoljnih poslova u Crnoj Gori. Stamparija države Crne Gore. Rim 1920 godina. Vidjeti takođe: Nekoliko stranica Krvavog albuma Karadjordjevica: publikacija crnogorskih izbjeglica (dva izdanja na četiri jezika). Fusnota je Pavla M. Popovića.

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala aktuelno.me i autora teksta