Za aktuelno.me
Piše: Novak Adžić
Najveći branilac opstanka nezavisne Crne Gore u ango-saksonskom svijetu, prof. Aleksandar Divajn iz Vinčestera, od 1916. do smrti (1930.), bio je neumorni, dosljedni i permanentni, humani, filantropski, zagovornik restauracije i egzistencije crnogorske samostalne države, brutalno i bespravno likvidirane (veliko)srpskom okupacijom i aneksijom Crne Gore krajem 1918. godine, sprovedenom od strane Srbije i centralističko-unitarne KSHS, nastale primarno pod egidom beogradske srpske Vlade i Dvora dinastije Karađorđević, uz dozvolu savezničkih sila, i njenom (srbijanskom, srpskom) apsolutističkom monarhističkom upravom i njoj podvlasnim strukturama.
Krajem 1917. i početkom 1918. godine Divajn je u Britaniji parirao političko-propagandoj akciji agenata srpske vlade koja je nastojala da diskredituje kralja Nikolu sa ciljem da se obezbijedi pripajanje Crne Gore Srbiji. Žestoko je kritikovao, u svojim pismima i novinskim člancima, Andriju Radovića[1], bivšeg ministra i predsjednika Crnogorske vlade, kojega je smatrao otpadnikom i plaćenikom srpske vlade, te je u tom smislu Divajn „uputio povjerljivo pismo redakcijama nekih listova, u kome kaže da u rukama ima priznanicu na 500.000 franaka, koje je A. Radović primio od srpske vlade“[2].
Nakon donošenja Krfske deklaracije 20. jula 1917. godine, protiv čije sadržine je reagovala crnogorska Vlada u egzilu smatrajući da je donojeta bez legalnih i legitimnih predstavnika Crne Gore, optužući srpsku vladu da napada suverenost i nezavisnost Crne Gore, oglasio se i Aleksandar Divajn, osuđujući Kfrsku deklaraciju kao temeljno anticnogorski akt. Divajn je napadao Krfsku deklaraciju, tvrdeći da predstavlja „napad jedne savezničke države na drugu“.
„Glas Crnogorca“, zvanični organ Kraljevine Crne Gore u egzilu, za Aleksandra Divajna pisao je da je osvjedočeni i vjerni prijatelj Crne Gore kome „svaki Crnogorac duguje blagodarnost na njegovu dobrotvornom zauzimanju i radu za Crnu Goru“[3]. Divan je u svojstvu predsjendika Engleskog dobrotvornog društva u Londonu u uglednom engleskom časopisu „The Near East“ („Bliski istok“) u broju 334, od 28 septembra 1917. godine objavio jedan opširni članak, pod naslovom „The anti-montenegrin campaing“, a kojeg je u prijevodu sa engleskog publikovao „Glas Crnogorca“ u Nejiu na Seni kod Pariza. U tome članku, pored ostalog, Divajn piše da zna dobro Andriju Radovića, bivšeg crnogorskog ministra predsjednika, da ga je lično slušao kako se Radović nekada zakljinjao u vjernost Crnoj Gori i njenom vladaru, a da se je potom potpuno preobratio, te da radi „iz sve snage da uništi crnogorsku dinastiju“[4]. Divajn za Andriju Radovića u tom članku piše „kako se on stavio u službu neprijateljima staroga Kralja, i radi protivu svega onoga što je nekada branio, to je već po sebi dovoljno da ga diskredituje u očima svega poštenog i pametnog svijeta u Crnoj Gori“[5]. Divajn žestoko kritikuje Radovića i njegove saradnike iz „Crnogorskog odbora za narodno ujedinjenje“, kao i njihovov organ „Crnogorski bilten“ („Bulletin Montenegrin“), koji u inostranstvu vodi anticrnogorsku kampanju. Za Radovića, Divajn kaže da je dušmanin Crne Gore i kralja Nikole i da je cijela Radovićeva političko-propagandna akcija sastavljena od najobičnijih kleveta na račun Crne Gore i njenog vladara. Divajn osuđuje srpsku propagandu protiv Crne Gore, a kao vrhunac te ujdurme smatra Krfsku deklaraciju, donijetu jula 1917. godine, kako Divajn piše, „koju je potpisao srbijanski ministar predsjednik g. Pašić i dr Trumbić, u ime jugoslovenskog komiteta, a u kojoj se naprosto raspolaže Crnom Gorom i ista stavlja pod dinastiju Karađorđevića bez ikakva obzira na želje naroda i na njenu sadašnju dinastiju! S druge, pak strane, držanje Crne Gore u pitanju Južnoga Slovenstva ne samo da je čisto i bistro, nego bi ga trebalo preporučiti svemu objektivnom svijetu. Crna Gora nema volje ulaziti u svađu ni u borbu protivu svoje susjedne braće. Ona se drži toga stanovišta da isključivo narodu pripada pravo raspolaganja u dinastičkim i nacionalnim pitanjima, a takvo gledište su bezbroj puta odobrili i najveći naši državnici. Crna Gora je vazda bila za jedinstvo svih Slovena, ali ne za ujedinjenje same Srbije sa Crnom Gorom, drugim riječima za prisajedinjenje Crne Gore Srbiji, – onoj Srbiji radi čije odbrane Kralj Nikola je izgubio svoju zemlju. Sva nastojavanja u tom pogledu, bilo silom bilo milom, Kralj Nikola smatra u današnje vrijeme ne samo kao prevremena, nego kao protivna ustavu i zakonu. Narodna Skupština na Cetinju jeste jedino pozvana da slobodno riješi o ustavnim promjenama koje će stvoriti u novoj Evropi, ali tome nije vrijeme sad.
Oslobođenje ugnječenih naroda, pravo svakojeg naroda da sam sobom vlada bez ičije prevlasti, jesu sveta prava, koja saveznici moraju štititi i braniti: tako dakle i punu slobodu i nezavisnost da narod u Crnoj Gori odredi svoju buduću sudbinu. Ali, međutim, neka bi se prekinulo s ovim napadajima, i neka bi sva energija bila upravljena protivu zajedničkih neprijatelja!
S poglednom na to da Crna Gora nije danas u mogućnosti da izrazi narodnu volju pred Engleskom, jer ona, po nesreći, nema svoga diplomatskog zastupnika među nama, to ta dužnost pada na sve nas koji znamo njenu slavnu prošlost, – prošlost nigda krljvu i nigda izdajstvom niokaljanu-da se mi pokažemo kao njeni prijatelji koji su riješili pomoći joj da postigne ono što joj po pravu pripada“[6].
Pored ostalog, profesor Aleksandar Divajn je u britanskoj štampi konstantno branio pravo na opstanak Crne Gore. U tom smislu on je u londonskom časopisu „The Spectator“ 10 maja 1920. godine objavio članak pod naslovom „Montenegro and Serbia“, u kojemu (u našem prijevodu sa engleskog originala na crnogorski jezik), piše:
“CRNA GORA I SRBIJA
Gospodine,
Po drugi put, nakon pokušaja na lažnom sastanku Nacionalne skupštine u Podgorici, (Riječ je o odlukama nelegalne i nelegitimne Podgoričke skupštine od 26. XI 1918. godine o svrgavanju kralja Nikole i dinastije Petrović-Njegoš s crnogorskog prijestola i proglašenju pripajanja Crne Gore Srbiji pod dinastijom Karađorđevića- Op. N.A), prošlog januara, o proglašenju svrgavanja Kralja Nikole od Crne Gore, izdato je saopštenje od strane Biroa srbijanskih novinara da je Kralj Crne Gore ponovo svrgnut. Ovo drugo saopštenje nije imalo veću vrijednost nego što je imalo prvo i ja nijesam oklijevao da savjetujem britansku javnost da sa rezervom prihvate njihov sud u vezi sa izvještajima o apsorbciji Crne Gore od strane Srbije, koji potiču iz Beograda.
Britanska javnost se možda osjećala zbunjeno s obzirom na aktivnosti srpskih propagandista i tišini male zemlje, ali stvarno stanje stvari u Crnoj Gori u ovom trenutku nije u potpunosti poznato. To je, međutim, jasno da je proglašenje svrgavanja Kralja Nikole jednostavno ratno lukavstvo. Crna Gora ne zahtijeva usluge od Srba u rješavanju njenih međunarodnih odnosa. Ako stanovnici Crnih Planina odluče da ne žele da njihov stari Kralj vlada nad njihovim sudbinama, oni, i samo oni, će donijeti odluku i Njegovo Veličanstvo bi bilo prvo koje bi ostalo po strani u korist bilo kog drugog oblika vladavine koja će biti u korist njegovog naroda i koji oni žele.
Ova važna činjenica mora, međutim, biti rođena u glavama-naroda Crne Gore koji još nije slobodan. Prisustvo srpske okupatorske vojske u zemlji ne samo da isključuje njihovu slobodu izražavanja kao nacije (i Savezničkih nacija priznatih od svih Sila), ali takođe predstavlja i ozbiljan skandal, za koji samo možemo da se nadamo da će biti brzo završen povlačenjem svih srpskih trupa i komita (Divajn ne govori o crnogorskim zelenaškim komitima, već aludira na bjelaške i druge antikomitske paramilitarne oružane formacije-prim. N. A) iz zemlje. Onda i samo tada će narod slobodno izraziti svoju volju i želju.
Srbi su posvetili svoje ogromne subvencije i aktivnosti da pokušaju da anektiraju svoju sestru-zemlju kao dio Jugo-slovenske šeme projektovanu od strane N. Pašića i njegove stranke. Ne samo Crnogorci, nego i značajan broj Srba se protivi ovoj kampanji protiv Crne Gore, ali do sada je prisustvo srpskih trupa u zemlji apsolutno onemogućilo slobodu izražavanja.
To je taj element i ta imperijalistička politika koja stvara lošu krv i …po pitanju Banata kao i sa Italijom u vezi dalmatinskih poslova. Kada bi samo britanska javnost razlikovala lažnu Jugo-slaviju N. Pašića pod kraljevstvom Srbije i istinsku Jugo-Slaviju sastavljnu od Federacije slobodnih Jugo-Slovenskih zemalja (Crna Gora je među njima) položaj bi bio jasan.
Niko nije radio teže za Jugo-Slovensko jedinstvo nego Kralj Nikola. Nijedna zemlja nije sa više hrabrosti prolila svoju krv i galantno držala do ovog ideala nego Crna Gora, i prepuštena sama sebi legitimna Jugo-Slavija će dokazati da je sposobna da se konsoliduje u moćnu Konfederaciju, nezavisnu i slobodnu, i da će očuvati savršeno prijateljski i saosjećajan odnos sa italijanskim narodom. Pod Jugo-Slavijom N. Pašića, koja je u stvarnosti Velika Srbija pod Kraljem Petrom Karađorđevićem, to je nemoguće, i ovaj element, i samo on, je odgovoran za sadašnju situaciju sa Italijom.
Ne dozvolimo da nam izvještaji iz Beograda vežu oči. Sa Kraljem ili bez Kralja, Crna Gora mora biti slobodna.
Alex. Devine, Vinčester”[7].
[1] Andrija Radović u Ženevi pokreće aprila 1917. godine list “Ujedinjenje”, koji je od avgusta 1917. godine izlazio u Parizu. Posljednji broj toga lista izašao je 15. decembra 1918. godine. Na Mirovnoj Konferenciji u Parizu 1919. godine Andrija Radović je bio član srpske delegacije kao “ekspert” zadužen za pitanje Crne Gore. Nakon aneksije Crne Gore Srbiji, u Kraljevini SHS, bio je poslanik, član Demokratske stranke Ljube Davidovića i viceguverner Narodne banke Jugoslavije. Patriotska crnogorska egzilantska organizacija “Komitet crnogorskih izbjeglica” oštro je napala Andriju Radovića, kojega je beogradska vlada delegirala u Pariz na Mirovnu konferenciju kao šefa sekcije za Crnu Goru. Andrija Radović je stigao u Pariz i marta 1919. godine počeo da sudjeluje u radu Mirovne konferencije. “Komitet crnogorskih izbjeglica” u pismu Vilsonu 6. maja 1919. godine optužuje Andriju Radovića kao agenta srpske vlade i poslanika Milenka Vesnića, koji je za 500.000 franaka izdao i prodao Crnu Goru Srbiji itd. Predsjednik crnogorske Vlade u egzilu Jovan S. Plamenac je u pismu Edvardu Hausu 2. juna 1919. godine uložio žestok i energičan protest protiv, kako je rečeno, “izdajnika Andrije Radovića koji je prije kratkog vremena podnio Konferenciji memorandum, koji je lista najvećih laži protiv Crne Gore”.
[2] Dr Dimitrije-Dimo Vujović, “Ujedinjenje Crne Gore i Srbije 1918”, Titograd, 1962, str. 274. Vidi o tome i: Dr Dragoljub R. Živojinović, „Crna Gora u borbi za opstanak 1914-1922, Beograd, 1996, str.259.
[3] Glas Crnogorca“, Neji na Seni kod Pariza, broj 37. od 14/27 oktobra 1917. str. 1.
[4] Ibidem, str. 2.
[5] Ibidem
[6] Članak Aleksandra Divajna objavljen je u prijevodu sa engleskog jezika u: “Glas Crnogorca“, Neji na Seni kod Pariza, broj 37. od 14/27 oktobra 1917. str. 1-2.
[7] Alex. Devine, „The Spectator“, London, No. 122. od 10 may 1919., „Montenegro and Serbia“, p.10-11.
*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta