Za aktuelno.me
Piše: Novak Adžić
Crna Gora postala je žrtva nasilne okupacije i aneksije[1] sprovedene od strane Srbije, a njen narod doživio je užasne pogrome i patnje i bio izložen zločinima svih vrsta. O tome piše i ugledni Amerikanac i veliki prijatelj Crne Gore i branilac njene nezavisnosti Luiđi Kriskuolo. Naime, Luiđi Kriskuolo 1922. godine u članku „Kako su saveznici izdali Crnu Goru“ navodi i sljedeće: „Crnogorska želja za nezavisnošću je nagnala Srbe da primjene silu kako bi zaplašili ovaj hrabri narod, tako da su mnogi izbjegli u Italiju i ostali tamo o trošku italijanske vlade. Još niko nije porekao da su Srbi počinili zvjerstva u Crnoj Gori, zločine koje su počinili nad crnogorskim ženama i djecom kao i muškarcima“. U istom članku Kriskuolo tvrdi i ovo: „Primjer Crnogoraca nas navodi da se zapitamo da li uopšte postoji pravda za male narode. U novembru 1918. godine, Srbija je počinila prvi zločin nad Crnom Gorom, kada je proglasila nametnuto pripajanje ove države uz podršku Francuske i njenih generala (Franše Deperea i Venela) koji su komadovali savezničkim trupama na Balkanu“[2] .
Suprotno međunarodnom pravu Crna Gora je anektirana. O tome piše i rektor Đenovskog univerziteta i profesor međunarodnog prava dr Prospero Fedozzi[3] u svojstvu eksperta i kao prijatelj Crne Gore i član Komiteta za odbranu njene nezavisnosti, u jednoj predsavci koju je uputio Đenovskoj konferenciji tokom 1922. godine, apelujući da se ispravi učinjena nepravda prema Crnoj Gori. Prof. Dr Prospero Fedozzi u radu pod naslovom u originalu na francuskom : „Une question internationale, la situation juridique et internationale du Montenegro“, Genes, Ed. Du Comite pro-Montenegro, Genes, 1922,[4] (u prijevodu:„Jedno međunarodno pitanje. Pravni i međunaroni položaj Crne Gore“, Đenova, 1922.) objavljenom na francuskom jeziku u Đenovi 1922. godine, navodi:
„Narod koji ima hiljadugodišnju slobodarsku i junačku istoriju, koji priskače sa bratskim poletom braći kojoj prijeti ropstvo i koji ulazi u borbu za goli ideal, bez uslova i pogađanja, koji se bori protiv neprijatelja krajnjim naporom svojih snaga, koji prihvata sve patnje užasnog rata pa i onu najtežu –izgnanstvo iz svoje sopstvene zemlje; koji dobija od svojih Savezničkih sila veoma svečana obećanja za obnovom i naivno vjeruje u načela na koja se poziva pravo naroda da odlučuju o vlastitoj sudbini i pravo na postojanje malih država, koji vjeruje da će sa pobjedom koja se smiješi za stvar za koju se borio, dan reparativne pravde doći; koji se našao izdan od strane savezničkog naroda dotle da od njega trpi do sada nepoznate moralne i materijalne torture, čak pod jarmom neprijatelja; koji kuca na vrata onih koji su mu bili prijatelji u vremenu zajedničke opasnosti dobijajući od njih samo prvo lijepe riječi, a potom hladnu ravnodušnost; zar takav narod ne predstavlja tragediju koja konačno daje strašan razlog za optužbu za Evropu, čija ljubav prema miru, nakon ratnih iskušenja, ne opravdava ravnodušnost koju ona pokazuje prema svemu što nije hitan problem – ono što se želi nazvati ekonomska obnova Evrope.
No, pravda u sebi ima potrebnu snagu da, prije ili kasnije, gradi svoj put, uprkos nepravdama i zaboravima, i pobjeda će neminovno doći, čak i za malu Crnu Goru.
Da li je potrebno, dotle, da se pojašnjava pravni položaj koji je sam po sebi očigledan? Doista, opšte pravo Crne Gore da bude smatrana suverenom državom, subjektom međunarodnog prava, zasnovano je na toliko elementarnim i toliko univerzalnim principima da se pravnik osjeća gotovo poniženim što mora na njih da se poziva kao na dokaze.
Poznato je da država može da izgubi svoj pravni subjektivitet samo aktom svoje volje. Prisajedinjenje jedne države drugoj državi može se ostvariti samo uzajamnom voljom te dvije države. Ta zajednička volja može formalno da se izrazi ugovorom ili da proizađe iz dva recipročna ispoljavanja volje, na primjer: sa jedne strane, plebiscitom i, sa druge, zakonom o prihvatanju, kao što se više puta događalo u periodu ujedinjenja italijanskog naroda. No, ako plebiscit treba da se održi (a ja ne vidim iz kojeg razloga bi se on mogao nametnuti Crnoj Gori), on bi bio samo izrugivanje ukoliko bi se održao pod vojnom okupacijom.
Gubitak povjerenja u koji je zapao plebiscit nakon velikog uspjeha koji je imao u doba Napoleona III, zavisio je od nedostatka iskrenosti u narodnom glasanju koje se sprovelo kad je aneksija već bila završena. Nove garancije kojima su mirovni ugovori obavili plebiscite za preuređenje Evrope, napravljeni tako da budu održani izvan nadmetanja država koje se spore oko izvjesnih teritorija i uz zaštitničko prisustvo savezničkih trupa, rehabilitovale su plebiscit u očima onih koji vjeruju da čuveni princip samoodlučivanja ne treba da bude puka šala. Nemoguće je i pomisliti da Sile Antante žele da u odnosu na suverenu državu kakava je Crna Gora, koja je bila njihova saveznica, odustanu od tog novog puta koji slijede čak i protiv bivših neprijateljskih država.
Treba, s punim pravom, samo sa najvećim gnušanjem, prihvatiti da se volja jedne države u pogledu prisajedinjenja nekoj drugoj državi manifestuje prećutno aktom pristanka. Ako je odricanje od nekog prava uvije teško, još teže je odricanje od postojanja svog vlastitog personaliteta; upravo ovdje izgleda da naročito ima veću vrijednost fundamentalno pravilo svakog pravnog uređenja da se odricanja ne pretpostavljaju već treba da budu iskazana. U svakom slučaju, akti pristanka nikad se ne bi mogli smatrati ispoljavanjima volje pogodnim da pravno uspostave aneksiju, ukoliko su bili na neki način dvosmisleni i nijesu poticali od ustavno nadležnih organa.No, beskorisno je da se zadržavam na tome, jer su crnogorska vlada i narod izrazili hiljadu puta, sa najvećom mogućom odlučnošću, pa čak i sa veoma silovitom reakcijom, želju da žive nezavisno. Imenovanje Crnogorske narodne skupštine koje je uradila Srbija 1918. godine, kao i izbori crnogorskih delegata u beogradsku Konstituentu, daleko od toga da budu pokazatelji direktne želje za prisajedinjenjem, u apsolutnom su kontrastu sa veoma malim brojem glasača, uprkos srpskoj vojnoj okupaciji, i sa drakonskim zakonom za kažnjavanje zločina koje su Crnogorci počinili nad srpskim trupama. Nije, dakle, dopušteno da se vjeruje da je volja crnogorskog naroda izražena, čak i prećutno, u korist prisajedinjenja Srbiji.
Prema veoma raširenom, ali diskutabilnom i nepouzdanom, mišljenju mogao bi se naći pravni razlog za aneksiju u debellatio, to jest u ratnom osvajanju sa potpunom okupacijom teritorije. Ne treba da razmatramo tu tezu kojoj bi, svakako, nedostajao stvarni razlog. Okupacija Crne Gore, daleko od toga da je posljedica rata, izvršena je dok je još postojao savez između države okupatora i države koja je okupirana. Radi se, dakle, o okupaciji iz višeg razloga nego što je ratna okupacija koja se karakteriše postojanošću vlasti okupirane države i ne zadire nimalo u međunarodni subjektivitet.
Dok, sa jedne strane, za gušenje crnogorske države nedostaje svaki pravni razlog, postoji sa druge strane za Savezničke sile precizna pravna obligacija da izvrše njenu teritorijalnu reintegraciju. Londonski ugovor iz 1915. godine koji je priznao Crnoj Gori teritorijalne kompenzacije, Vilsonova poruka od 8. januara 1918. godine uzeta kao osnova za mir i koja uzdiže obnovu Crne Gore, u isto vrijeme kad i obnovu Srbije i Belgije, svečane izjave predsjednika Francuske Republike i francuskog ministra vanjskih poslova dok su srpske trupe pod komandom francuskog generala sprovodile okupaciju crnogorske teritorije za koju su tvrdili da je privremena, odluka od 13. januara 1919. godine Vrhovnog Savjeta koja priznaje Crnoj Gori pravo da bude predstavljena na Mirovnoj konferenciji, čine niz individualnih i kolektivnih preuzetih obaveza, da se ne može pretpostaviti da bi velike sile koje su se borile za poštovanje povjerenja u međunarodne odnose željele da ih naruše.
Đenova, 1. mart 1922. godine Prof. Prospero Fedoci[5].
Crnogorski emigrantski krugovi (1922-1925) i prijatelji Crne Gore širom svijeta, koji su branili njeno pravo na opstanak i samostalan državni život, značajnu pozornost posvećivali su ovom naučnom radu prof. dr Prospera Fedozzija. U tom radu dr Fedoci ističe stručno i naučno mišljenje koje govori o tome da Crna Gora 1918. godine i docnije nikad nije sa stanovišta međunarodnog prava izgubila svoj državni subjektivitet i nezavisnost i da je ona nasilnom aneksijom, suprotno međunarodnom pravu, uništena kao država, ali sa imperativnih i konvencionalnih normi i principa međunarodnog prava ta nepravna, nasilna aneksija Crne Gore, nije bila sankcionisana i priznata kao legalan i legitiman, odnosno, pravno valjan čin koji bi predstavljao međunarodno-pravni akt.
[1] Vidi o tome: Živojin M. Perić, „Crna Gora u jugoslavenskoj federaciji“, časopis „Ekonomist“, Zagreb, 1940.
[2] Mjesečni časopis F. 77, Biblioteka koledža Drari, Springfild, Misuri, Forum, januar 1922. Naslov originala: “Montenegro beatyed by the allies”, by Luigi Criscuolo, The Forum, january 1922, Drury College library Springfield, Missory, p. 64-73. Kriskuolov rad u originalu na engleskom jeziku nalazi se pohranjen u: Biblioteci Istorijskog Instituta Crne Gore u Podgorici (BIICG), fascikla 455, Ostavština dr Pera Šoća (razni spisi, časopisi, isječci iz štampe o Grnoj Gori).
[3] Prospero Fedozzi (Prospero Fedoci), pravnik, rođen je u Matelici (oblast Marke, središnji dio Italije) 12 jula 1872.godine, a umro u Đenovi, 19. januara 1934. godine. Studirao je u Pizi, Napulju i Padovi, đe je diplomirao 1894. godine i postao docent 1896. godine. Radio je kao profesor međunarodnog prava u Peruđi (1899), Macerati (1901), Palermu (1904) i Đenovi (od 1909. do kraja života). Bio je Rektor Univerziteta u Đenovi od 1. marta 1917. do 9. novembra 1923.godine. Držao je kurseve međunarodnog prava na Višem Institutu ekonomsikih i komercijalnih nauka u Đenovi i na Akademiji za međunarodno pravo u Hagu. Prospero Fedoci je bio međunarodno priznati ekspert u pravnoj nauci i struci u oblastma međunarodno javnog prava, međunarodno privatnog prava, građansko-procesnog prava, privrednog prava, ugovornog prava, arbitražnog prava, pomorskog prava itd, elem, ugledni, uticajni i afirmisani erudita u više grana prava i polihistorik. Među naučnim studijama i raspravama dr Prospera Fedocija izdvajaju se: Kolektivna društva u međunarodnom pravu, Verona 1897, Priča o protektoratu, Venecija 1897, Razvoj međunarodnog privatnog prava, Posao, funkcija i metodi u komparativnom pravu na polju međunarodnog privatnog prava, 1902., Međunardono građansko-procesno pravo, Bolonja 1905.godine, Arbitraža u međunarodnogm građansko-procesnom pravu, Palermo 1908.godine, Pravnički uslovi u pomorskoj trgovini, Hag, 1925.godine, Vanteritorijalna efikasnost prava i drugih akata javnog prava, 1929. itd.
Prof. dr Prospero Fedozzi je bio prijatelj crnogorske državne nezavisnosti, član Komiteta za odbranu nezavisnosti Crne Gore u Đenovi (1920-1925), i on je iz filantropskih razloga bio iskreni pristaša opstanka Crne Gore kao suverene i nezavisne države, podržavajući političko-propagandnu i diplomatsku djelatnost crnogorske političke emigracije i Vlade Kraljevine Crne Gore u egzilu.
[4] Relevantno je navesti da je ovaj isti naučni rad prof. dr Prospera Fedocija (sa propratnim komentarom dr Pera Šoća, datim u oba njegova izdanja /Šoć je bio tadašnji ministar spoljnih poslova Crne Gore/, prvi put objavljen 1922.), ponovo publikovan, ali pod drugačijim naslovom, koji u prijevodu na crnogorski glasi: „IŠČEZAVANJE CRNE GORE Prospero Fedoci, profesor međunarodnog prava, rektor Univerziteta u Đenovi, izdala Delegacija Crne Gore u Ženevi, 1924.”.
[5] Fedozzi Prospero, „Une question internationale, la situation juridique et internationale du Montenegro“, Genes, Ed. Du Comite pro-Montenegro, Genes, 1922; „Jedno međunarodno pitanje. Pravni i međunaroni položaj Crne Gore“, Izdanje Komiteta za Crnu Goru u Đenovi, 1922. godine. Prijevod sa francuskog originala: Marina Vukićević.
*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala aktuelno.me i autora teksta
[…] Gora postala je žrtva nasilne okupacije i aneksije[1] sprovedene od strane Srbije, a njen narod doživio je užasne pogrome i patnje i bio izložen […]