Crnogorska nacija u ogledalu istorijskih činjenica

Za aktuelno.me

Piše: Novak Adžić

Najprije, da kažem da je politička manipulacija, izmišljotina i podmetanje sa ugnjetačkim nakanama, te ideološka i propagandno-agitaciona konstrukcija da je pojam Crnogorac u XIX i prvim decenijama XX vijeka, kao i u ranijim epohama, odražavao samo toponim, geografsku, regionalnu i administrativnu odrednicu, a da on, kako tvrde velikosrpski klero-nacionalnisti i asimilatori, ne označava i ne predstavlja narodnosnu, etničku i nacionalnu pripadnost. Ne. Naprotiv. To nije tačno što se tvrdi od strane negatora Crne Gore i Crnogoraca.

Pojam Crnogorac je istorijski, dakle u prošlosti, vjekovima, kao i danas, termin koji personifikuje i personalizuje pripadnost posebnom kolektivitetu, odnosno crnogorskom narodu i zasebnoj crnogorskoj naciji, koja nije, kako se podmeće, falsifikuje ili tvrdi iz raznih, kako zabluda, tako i interesnih pretenzija i ciljeva, “izrasla iz srpskog naroda u Crnoj Gori”, niti su Crnogorci “dio srpskog naroda”, niti je, kako se falsifikuje “crnogorska nacija izmišljena od strane komunista” (odnosno, KPJ i Kominterne, Josipa Broza Tita i Milovana Đilasa, te Vatikana, “hrvatskih pravaša” i “frankovaca” itd.). Nego su, nasuprot tome, Crnogorci etnički i nacionalno Crnogorci, a ne dio srpskog naroda i nacije, već zaseban narod, ma koliko i po čemu on bio blizak njima i drugima.

Crnogorac znači osjećaj i izraz pripadnosti pojedinca posebnom crnogorskom narodu i naciji, kao i državi Crnoj Gori, ali kolektivnu istorijsku i političku svijest o toj pripadnosti, kao i prirodno i neotuđivo pravo, ustavom, zakonima i međunarodnim pravom zajemčeno, svakom čovjeku da se tako i to slobodnom voljom nacionalno izjašnjava, opredjeljuje i iskazuje.

Etnička i nacionalna odrednica Crnogorac, odnosno, pripadnost crnogorskom narodu i naciji viševjekovnog je trajanja i značenja, uprkos nenaučnim, politički i ideološko ekstremnim stavovima aktuelnih i ranijih protagonista velikodržavnog i asimilatorskog programa i kleronacionalističke velikosrpske ideologije i politike, koji konstantno hoće, ponovo, da pokušaju osporiti i nacionalno preoblikovati državu Crnu Goru, te koji nasrću na nju skoro dva stoljeća, (danas kao juče i nekada davno, a i sjutra će pretpostaviti je), i to u kontinuitetu, pokušavajući izbrisati i oteti crnogorski identitet i subjektivitet. Ti centri moći i brojni njihovi emisari i marionete iz tzv “srpsko-ruskog sveta”, stoga, konstantno negiraju i napadaju na autohtonu crnogorsku naciju sa ciljem njene asimilacije i sa ciljem da Crnogorci dožive sudbinu nekadašnjih Hazara, čemu se moramo oduprijeti na naučni, te na ustavan, legalan i legitiman institucionalni i politički način.

U ovom tekstu saopštiću nekoliko teza i prezentiraću nekoliko istorijskih činjenica  o istorijskoj narodnosnoj (etničkoj) individualnosti Crnogoraca i o crnogorskoj naciji, koju su stvorili vjekovi slobode crnogorskog naroda i njegove državnosti, jezika, kulture, običaja, tradicije i prava. Koncentrisaću se na nekoliko markantnih tačaka iz prošlosti Crne Gore, iz vremena vlasti Petra II Petrovića (1830-1851) Njegoša i knjaza Danila I Petrovića-Njegoša (1852-1860).

O etničko-nacionalnom iskazu Crnogoraca u Njegoševo doba, primarno i prvorazredno svjedočanstvo (izvori) predstavljaju crnogorski pasoši-odnosno službena dokumenta, koje je vlast u doba Crne Gore Njegoševog vremena izdavala crnogorskim podanicima, stanovnicima, domicilima, državljanima, pripadnicima Crne Gore i crnogorskog etnosa i nacije. Njegoš je sam bio nacionalno i etnički Crnogorac i u pasošima svojih podanika potpisivao vlastoručno, sa državnim pečatima, da su etnički, odnosno, rodom ili narodnosno Crnogorci, a to znači da su bili etnički i nacionalni Crnogorci. Jasno je da je u državnim ispravama Crne Gore, pasošima izdavanim u Njegoševo doba, u rubrici rod, što će reći narodnost, etnička pripadnost, nacionalnost, nacionalna pripadnost, upisivano konkretnim licima, korisnicima istih- odrednica Crnogorac („rodom Crnogorac“- a rod je tada bio u Crnoj Gori sinonim za etničku i nacionalnu pripadnost).

Elem, u osnovi riječi narod i nacija-natio, (nasci u latinskom jeziku, znači izvorno, etimološki, roditi se) je riječ rod, a u pasošima (Crnogorsko provodno pismo, Crnogorski pasaport), dakle, putnim ispravama, Njegoševog doba i s Njegoševim potpisom i pečatom Crnogorskog senata, njihovim imaocima, nosiocima pisalo je uz vlastito ime i prezime odrednica „rodom Crnogorac“, iza čega se navodi mjesto odakle je njihov nosilac, odnosno, vlasnik i potom se navodi đe to lice putuje (onosno, đe odlazi van Crne Gore).

Mnoštvo je sačuvanih takvih pasoša, mnoge je objavio, u naučnim istraživanjima u formi faksimila, akademik i istoričar dr Jevto Milović, dok je značajan broj njih sačuvan u Njegoševoj arhivi u Biljardi na Cetinju, u okviru Narodnog muzeja Crne Gore, a jedan dio takvih pasoša nalazi se u privatnim, ličnim i porodičnim, arhivima i još uvijek nijesu javno publikovani.

Tako je, recimo, vladika crnogorski Petar Petrović Njegoš svojeručno potpisao CRNOGORSKO PROVODNO PISMO (No 24), izdato na Cetinju sa pečatom Crnogorskoga Praviteljstvujušćeg Senata, 20. februara 1838. godine, čiji je imaoc, odnosno, kako se u njemu kaže “pokazatel”, “Mihailo Vuković rodom iz Cucah[1] Crnogorac”.

U svim sačuvanim crnogorskim pasošima, a ima ih ne mali broj arhiviranih u Narodnom muzeju Crne Gore, tadašnji stanovnici Crne Gore iskazivali su se rodom, odnosnom, narodnosnom i nacionalnom odrednicom Crnogorci. Nije se radilo, ističemo, ni tada o administrativnoj, teritorijalnoj,  geografskoj odrednici u iskazu rodom Crnogorac već o etničkom i nacionalnom imenu Crnogorac. Jedan od takvih crnogorskih pasoša iz Njegoševog vremena glasio je na ime Iva Glavičića iz Crmnice. Pasoš za njega pod brojem 85 izdat je na Cetinju 13/25. aprila 1843. U njegovom pasošu piše da je iz Crmnice, rodom Crnogorac. Konkretno je navedeno: “Pokazatelj ovoga jest Ivo Glavičić, rodom iz Crnice, Crnogorac, polazeći odavde u Kotor, a potom po moru u Carigrad, za djelo svoje sopstveno-kome se dopušta poći na tri godine…“. Taj pasoš je svojeručno potpisan od strane vladike crnogorskoga Petra II Petrovića Njegoša i na njemu je utisnut pečat Crnogorskog Senata. Faksimil tog pasoša objavio je akademik prof.dr. Jevto M. Milović u knjizi, “Petar II Petrović Njegoš u svome vremenu”, Nikšić, 1985,  str. 163.

U Arhivsko-bibliotečkom odjeljenju Narodnog muzeja Crne Gore u fondu “Posebna akta” sačuvan je i  crnogorski (pasport ) pasoš od 29. novembra/11. decembra  1844. godine izdat na Cetinju sa pečatom Crnogorskog Senata i Vladike Crnogorskog, čiji je posjednik ili kako u njemu piše “pokazatelj Lazo Ilinov Marković rodom od Ćeklića Crnogorac”.

Takođe, vladika crnogorski Petar II Petrović Njegoš je na Cetinju 2. marta 1850. potpisao »Crnogorski pasport« na ime: »Joko Savov Petranović, rodom iz Gluhog dola, Crnogorac«[2], što dokazuje da su Crnogorci Njegoševog vremena i u vrijeme njegove vlasti bili etnički i nacionalno Crnogorci.

Dakle, u Njegoševo vrijeme Crnogorci su objektivno i subjektivno, prema službenim, zvaničnim dokumentima, Crnogorci- javnim iskazom bili su etnički i nacionalni Crnogorci. I Njegoš je bio etnički i nacionalno Crnogorac. Takav je bio i kao vladika, mitropolit i književnik, odnosno, pjesnik i državnik.

O tome prof. dr Slobodan Tomović piše: „Da su Crnogorci u Njegoševim razmišljanjima etnonim, pokazuju i pasoši koje je izdavao svojim sunarodnicima, u kojima je precizirao crnogorsko porijeklo njihovih korisnika“.

(Prof. Dr Slobodan Tomović, “„Komentar Gorskog vijenca“, Nikšić, 1986, str. 395.)

Slično, gotovo isto kao i dr S. Tomović, pisao je i akademik prof. dr., istoričar Branko Pavićević, koji o tome veli:“Pasoši u doba vladike Petra II u početku su nosili naziv Crnogorsko provodno pismo, da bi ubrzo naziv bio zamijenjen Crnogorski pasport. U svim sačuvanim crnogorskim pasportima, a postoji ih ne mali broj, nalazi se rubrika za nacionalnost, a u svakoj je ruka zvaničnog sekretara (uglavnom Praviteljstvujušćeg senata) ispisivala „Crnogorac“. Kao sto je i poznato, svaki crnogorski pasport bio je ovjeren državnim pečatom, „mohurom“, koji je imao ugravirani naslov „Crnogorskog Praviteljstvujušćeg Senata i vsjej Cernoj Gori-mohur“

(Akademik prof. dr Branko Pavićević, “Sazdanje crnogorske nacionalne države 1796-1878″, CID, Podgorica, 2007, str. 213.)

Poput Slobodana Tomovića i Branka Pavićevića, takođe naučno utemeljeno, konstatuje i akademik prof dr Mijat Šuković, kada piše: „Konstatujem da su u istorijskoj literaturi objavljene fotokopije nekoliko crnogorskih pasoša, od većeg broja sačuvanih u nekoliko arhiva. Od objavljenih fotokopija, dostupnih svakome, kao ilustraciju identifikujem fotokopiju pasoša izdatog 1840. godine, pod N0 132, Marku Vrbici iz Njeguša. Na pasošu pise: Crnogorski pasport, a u odgovarajućoj rubrici, poslije mjesta rođenja, napisano je „Crnogorac“. Ta dva podatka identična su i u pasošu izdatom popu Stevanu Ivanoviću. Ko hoće da „zaviri“ u arhivsku građu vidjeće više crnogorakih pasoša sa odednicom „Crnogorac“.

(Akademik dr Mijat Šuković, „Crnogorska nacija izrasla prirodnim tokovima“ u knjizi „Crna Gora od federacije ka nezavisnosti“, CANU, Podgorica, 2001, str. 294-295.).

Crnogorska nacija je eksplicitno pomenuta i u međudržavnom ugovoru o kupoprodaji Manastira Stanjevići zaključenom između Crne Gore i Austrije 7. maja 1839.

Naime, u međudržavnom (ili međunarodnom) ugovoru između Crne Gore i Austrije, zaključenom, sačinjenom, u Stanjevićima 6. maja 1839, a potpisanom u Budvi 7. maja 1839, koji se odnosi na prodaju manastira Stanjevići – Austriji od strane organa vlasti Crne Gore na čelu sa vladikom Petrom II Petrovićem Njegošem i glavarima Crne Gore, odnosno, predstavnicima crnogorskih nahija, izričito se navodi crnogorska nacija, odnosno, Nacija Crnogorska, u čije ime oni i potpisuju taj ugovor.  U ugovoru o prodaji manastira Stanjevići, kaže se, u stavki 9 ugovora, i ovo:

«Prodavac, to est Ego Visoko Preosveštenstvo Gospod. Petar Petrović Njegoš Mitropolit Crnogorski i Brdski i s njim soglasno i dogovoreno glavari Nahijah Crnogorskijeh ovden prisustvujušći i koji pristaju ovome Kontraktu, renuncijavaju za sebe za njihove pretnike i nasljednike i za onijeh koji prikaživaju Naciju Crnogorsku i istu Naciju, svakijem pravom javnenijem osobenijama vrhu pomenutom Manastiru, prinadležašće potvrdiva i od njihove strane nastojašći Kontrakt od kupovine i prodaje“.

(Citirano prema: Ljubomir Kapisoda Stanjević, “Stanjevići – stogodišnja rezidencija dinastije Petrović Njegoš”, CNB Crne Gore, Cetinje, 1998, str. 389-390. Ljubomir Kapisoda bio je istaknuti istraživač, etnolog, antropolog i dugogodišnji direktor Zavoda za zaštitu spomenika kulture Crne Gore).

Navedeni Ugovor, u ime Crne Gore, su potpisali:

U ime Nahije Crmničke: Serdar i Senator Marko Plamenac i Perjanik Petar Filipov;

U ime Nahije Riječke: Serdar i Senator Filip Đurašković i Perjanik Nikola Pejović. 

U ime Nahije Katunske:Serdar i Senator Milo Martinović i Kapetan Perjanika Nikola Kaluđerović; 

U ime Nahije Lješanske: Vojvoda i Senator Čoketa Uskoković i Perjanik Butor Perov;

U ime Nahije Bjelopavlićke: Serdar i Senator Ramo Bošković i Vojvoda Jovan Knežević; 

U ime Nahije Piperske: Senator Todor Božović i Perjanik Petar Marković. 

Na kraju u ime Nacije Crnogorske taj ugovor je potpisao Vladika Crnogorski P. P. Njegoš. 

U ime Austrije, navedeni ugovor je ovlašćeno potpisao, Guvernijalni austrijski ovlašćeni predstavnik vlasti Austrije u Boki Kotorskoj Gavrilo (Gabrijel) Ivačić,vojvoda. Svjedok pri zaključenju tog ugovora bio je austrijski kapetan Federiko (Fridrih) Orešković. Nakon konačnog zaključenja tog ugovora u Budvi 7. maja 1839, on je stupio na snagu.[3]

I u vrijeme vladavine knjaza Danila I Petrovića Njegoša crnogorska narodnosna i nacionalna pripadnost i iskaz bila je evidentna. Ovom prilikom navodimo primjere koji to afirmišu. Etnonim i nacionim Crnogorac bio je široko zastupljen i u dokumentima državnih organa Knjaževine Crne Gore u vrijeme vladavine knjaza Danila I Petrovića-Njegoša (1852-1860). U crnogorskim pasošima iz vremena vladavine knjaza Danila, sljedstveno praksi iz prethodnog Njegoševog vremena, upisivala se narodnosna (etnička) i nacionalna odrednica Crnogorac, odnosno, korišten je termin “rodom Crnogorac” za konkretnog posjednika crnogorske službene putne isprave. Tako, između ostalog, postoji sačuvan pasoš broj 136, sa državnim grbom Knjaževine Crne Gore, izdat od strane Danila I Knjaza Crnogorskog i Brdskog sa pečatom Crnogorskog Senata na Cetinju 12/25. decembra 1859. godine i potpisan od strane ovlašćenog lica po naređenju njegove Svetlosti knjaza Danila, a čiji je posjednik, kako u njemu piše, “pop Stefan Ivanović iz Crne Gore iz Zalaza[4], rodom Crnogorac”.

Istoričar Risto J. Dragićević je u naučnom časopisu “Istorijski zapisi“, broj 1/2, 1949, u kratkom prilogu “Branioci manastira Ostroga 1852-1853 godine”, str. 106-107, na osnovu istraživanja dokumentacione građe u Državnom arhivu Crne Gore na Cetinju, pronašao podatke, kojima je dopunio do tada objavljene spiskope branioca manastira Ostroga u vrijeme prve vojne Omer-paše Latasa protiv Crne Gore 1852-1853. godine.

Naime, istoričar Dragićević je tada objavio dva dokumenta iz arhive Crnogorskog senata 1854. , kojim se svjedoči da su među učesnicima odbrane Ostroga bili i Ivo Perašev Ivanišević iz Donjega Kraja s Cetinja i Peko Bekičin Laković iz sela Požara, Bjelopavlićke nahije, Crnogorac, kako se navodi u dokumentu.

I Ivanišević i Laković su za zasluge u odbrani manastira Ostroga i otadžbine Crne Gore bili odlikovani za pokazano junaštvo srebrnom medaljom za hrabrost od strane crnogorskog Gospodara Knjaza Danila I Petrovića – Njegoša.

Ove vrijedne istorijske podatke, koje je otkrio i objavio istoričar Risto J. Dragicević, u nastavku teksta prezentiramo u onoj formi kako su publikovani u “Istorijskim zapisima”. Za naučnu istoriografiju je, između ostalog, i za predmet našeg osvrta, od značaja i činjenica da se u dokumentu, za jednog od junaka odbrane Ostroga, učesnika slavnih “devet krvavih dana” (od 9. decembra 1852 do 8. januara 1853) Peka Bekičina Lakovića iz sela Požara u Bjelopavlićkoj nahiji navodi i njegova crnogorska etnička i nacionalna pripadnost, odnosno, jasno kaže, u svjedočanstvu Crnogorskog Senata od 15/27. avgusta 1854. godine da je Crnogorac.

Crnogorska nacija je stara istorijska kao i moderna nacija nastala iz politički, tetitorijalno, državno i kulturno integrisanog crnogorskog naroda u dugotrajnom procesu njenog razvitka. Postala je na osnovu viševjekovne oslobodilačke borbe crnogorskog naroda, njegovih povijesnih, državno-pravnih, etničkih, jezičkih, kulturnih, religijskih, socio-ekonomskih i drugih činilaca posebnosti, kao i vjerovanja Crnogoraca u njihovo zajedničko porijeko i na osnovu njihovog viševjekovnog zajedničkog života na postojanom teritoriju.

Zapravo, kako je to napisao prof. dr Slobodan Tomović u pogovoru svog djela “Komentar Gorskog vijenca” (Nikšić, 1986): “U opus crnogorskog duhovnog nasljeđa ugrađena je brišćanska kultura zapadnog porijekla, naročito u aktu prve pismenosti na latinskom jeziku u Duklji, odnosno, Zeti, počevši od IX vijeka. Ovom treba dodati snažnu ulogu istočno – pravoslavne religije od pada Zete pod vlast raške države i mnoge vrijedne kulturne spomenike koji su u tom periodu nastali. Zatim štampariju Crnojevića osnovanu 1483. godine i njen visoki duhovni upliv. Od Ljetopisa Popa Dukljanina i Miroslavljevog jevanđelja, preko Poslanica Petra I, Njegoševe Luče i Gorskog vijenca, jedinstvena duhovna nit povezuje različite kulturno – istorijske tokove u životu crnogorskog naroda. Iz ovoga nije moguče isključiti tragove različitih okupatora kroz vjekove u nekim djelovima Crne Gore: Mlečana, Turaka, Francuza i Austrijanaca i najzad materijalne ostatke njihova prisustva, znamenite kulturno — istorijske spomenike koji su postali sastavni dio crnogorskog kulturnog ambijenta. Crnogorci su se konačno formirali u svakoj od ovih etapa, u totalitetu sopstvenog istorijskog iskustva kao stanovnici dukljanske, zetske i crnogorske države. Nastali su u međuprostoru antičkih civilizacija, u međuodnosima Istoka i Zapada, u spoju i simbiozi različitih po duhu i shvatanju civilizacija na njihovome tlu. Susret katoličanstva, pravoslavlja i islama na teritoriji današnje Crne Gore i uticaj koji su preko ovih visoko organizovanih institucija stvarani, ostavili su snažan trag na biće crnogorskog naroda.

Prelaskom sa naturalne na robnu proizvodnju i prodorom kapitalističkih društvenih odnosa u XIX vijeku, teritorijalnom integracijom, odnosno proširenjem crnogorske države na neoslobođene krajeve, političkom, pravom, vojnom i prosvjetnom institucionalizacijom i kulturnom homogenizacijom crnogorski narod je prerastao u modernu naciju”. 

[1] Vukovići (bratstvo) su iz plemena Belice u Katunskoj nahiji, a, nadasve, postoje vjekovima posebna  i brojna bratstva Vukovića koja su nastanjena  i u drugim plemenima i područjima širom Crne Gore, ali je sasvim moguće da je konkretna ličnost koja se imenuje u ovom „Crnogorskom provodnm pismu“ Mihailo Vuković tada živio u Cucama.

[2] Gluhi Do je selo u Crmnici. Bratstvo Petranoviću su iz Crmnice. Bratstvo je iz sela Boljevići u Crmnici.

[3] Taj ugovor i zapisnik o njegovom zaključenju i potpisivanju istoga o kupovini i prodaji Manastira Stanjevići, između Crne Gore i Austrije, ovjeren je, odnosno, potvrđen u Notarskoj kancelariji Carsko-Kraljevske Preture u Budvi, pod oznakom N. 138 i upisan je u registar iste za godinu 1839. Pod slovom A i na stranama P. 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29.  Radi se o Notarskoj kancelariji Bernadi, u čije ime je posao potvrde obavio i potpisao povjerenik Veratur.

[4] Selo u Njegušima.

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala aktuelno.me i autora teksta