CRKVA SRBIJE NEMA OSNOV ZA STICANJE SVOJINE: Kraći pregled istorijata crkve Svetog Georgija na Bogetićima sagrađene 1892. godine

Za aktuelno.me

Piše: Novak Adžić

Današnja Crkva Srbije, odnosno Srpska pravoslavna crkva i njene eparhije, zapravo, ekspoziture i filijale u Crnoj Gori, nemaju, niti su ikada imale, pravno valjani, legalni i legitimni,  istorijski, ustavni i zakonski osnov sticanja svojine nad pravoslavnim crkvama i manastirima i crkvenom imovinom u Crnoj Gori do kraja 1918., odnosno, preciznije do polovine 1920. godine.

U monografiji “Pedeset godina na prestolu Crne Gore 1860-1910“,  objavljenoj u slavlje jubileja 50 godina vladavine knjaza Nikole I Petrovića Njegoša i proglašenja Knjaževine Crne Gore za Kraljevinu (a koju monografiju je uredio dr Lazar Tomanović, istoričar, predsjednik Vlade Crne Gore, te koja je štampana u Kraljevskoj Crnogorskoj Državnoj štampariji na Cetinju 1910) , između ostalog, navodi se, kada se nabrajaju podignuti i obnovljeni hramovi u Crnoj Gori od 1860. do 1910, na strani 108, da je u naselju Bogetići (Pješivci) 1892. godine, podignut hram, odnosno, crkva Svetog Velikomučenika Georgija.

Tu crkvu ogradilo je, odnosno, podiglo cijelo pleme Pješivci, svojim pregnućem, odnosno, doprinosima, dok je majstorske, graditeljske radove izvršio neimar Miloš Lepetić.

O osveštavanju crkve Svetog Velikomučenika Georgija u Bogetićima (Pješivci, opština Nikšić) sagrađenoj 1892. godine, tri godine nakon njene izgradnje izvještava list “Glas Crnogorca”, Cetinje, broj 46. od 11. novembra 1895. godine, u članku čiji je autor potpisan-učitelj L. P. Jovanović. On piše da je mitropolit Mitrofan Ban 5. novembra 1895. godine otišao na Bogetiće da osvešta crkvu sv. Velikomučenika Georgija, te autor-izvještač potom konstatuje:

“Na Bogetiće srio ga je toga dana batalion pješivački sa svojim glavarima. Crkva na Bogetiće ukrašena je lijepim ikonostasom koji je izradio g. Đinovski; velika crkva odgovara plemenu na sredini Pješivaca. Na istoj su postavljena 3 zvona koje je priložio g. Filip Petrović za dušu svog oca; skupocjeni dar g. Filipa ukrasio je crkvu te se zvona odliježu i do dio širokih brda.

U 8 sati Visokopreosvećeni otpočeo je osveštenje sa mnogim sveštenicima; u 9 sati odpočela je Božanstvena liturgija, koju je odslužio Visokopreosvešteni g. Mitropolit i po svršetku izašao je pred velikim okupljenim narodom, đe je držao shodni govor.

Poslije ovoga na časbenu sofru pješivačku se sjelo, koja bijaše postavljena u prostoriji škole, gdje je također palo oduševljenijeh zdravica.

Od strane plemena Pješivačkog podigao je zdravicu g. Radoje Kontić-blagodareći g. Filipu Petroviću koji je svojim trudom učinio da se ova crkva podigne; ne samo da je zvona priložio, nego je bio i potpomagač još od početka njezinog rada. Poslije ovoga bilo je horo od vojnika, veliko veselje i zadovoljstvo”.

(“Glas Crnogorca”, Cetinje, broj 46, od 11. novembra 1895, strana 2. Urednik lista bio je tada dr Lazar Tomanović, istoričar).

O osveštavanju crkve na Bogetićima, podignute 1892. godine, pisao je i list “Prosvjeta“, (to je u stvari bio časopis, iako se nazivao listom), koji navodi da je crkvu osveštao mitropolit Mitrofan Ban sa sveštenstvom u neđelju 5. oktobra 1895. godine (datum je drugačiji od pisanja “Glasa Crnogorca”), uz prisustvo brojnog naroda. “Prosvjeta” konstatuje o tome događaju i svečanom činu da je 5. ovog mjeseca u neđelju bila “u svemu spremna i crkva na Bogetićima, koju je ogradilo cijelo Pješivačko pleme. G. Mitropolit rano u ujutro krene iz Nikšića na Bogetiće. Tu ga pred crkvom sretne pješivački bataljon sa svojim oficirima, koji su mu učinili vojničke počasti”.

Potom je mitropolit Mitrofan sve čete pozdravio i molio od Boga za njih sveti blagoslov. “U 8 sati otpočeto je osvećenje crkve u slavu Sv. Velikomučenika Georgija. Crkva je ozidana od lijepo tesanog kamenja sa zvonikom za tri zvona, a gradio je neimar Miloš Lepetić, a ikonostas vješti i vrijedni živopisac g. B. Đinovski iz Podgorice, čija je kičica dobila opće priznanje. To je pokazao osobitno na ikonostasima Bogetićke i Ostroške crkve. Pri građenju ove crkve bio je darežljivi kritor, dobri i pobožni g. Filip Petrović, koji pored drugijeh sredstava, priložio je i tri velika zvona. Poslije službe u 12 sati u školskom zdanju bila je bogato pripravljena trpeza. Za objedom palo je više patriotskijeh zdravica, koje su oduševljavale prisutne. Među ostalijema g. R. Kontić, u ime cijelog plemena, nazdravio je g. Filipu Petroviću i zahvalio mu se ne samo što je tri zvona priložio, nego što je bilo veliki pomoćnik Pješivcima, da divnu i uglednu crkvu podignu. Zdravica je propraćena sa burnijem usklicima : Živio !! Poslije objeda u dva sata g. Mitropolit sa pratnjom otputovao je u Nikšić ». 

(“Prosvjeta”, list za crkvu i školu, uređuje kancelarija Ministarstva prosvjete i crkvenih poslova, sveska X,  oktobar 1895, str. 544).

U Knjaževini i Kraljevini Crnoj Gori, u vrijeme vladavine knjaza i (od 1910. godine) kralja Nikole I Petrovića-Njegoša, postojala je svojina nad crkvama i manastirima i crkvenim i manastirskim imanjima, koja je pripadala pojedinačnim crkavama i manastirima, kao zasebnim subjektima prava u pravnom prometu, odnosno, samostalnim pravnim licima (“imaonicima”).

Njima je, u državinskom smislu (državina, posjed, pravo korišćenja, upotrebe i ubiranja plodova, plodouživanja) upravljala autokefalna Crnogorska crkva, njen episkopat i sveštenstvo i crkveno-opštinski odbori. Ti objekti i crkvena imovina nalazili su se u vjerskoj jurisdikciji Mitropolije Crnogorske-Crnogorske crkve i služili su za i za njene duhovne, religijske, ali i dijelom materijalne, odnosno, egzistencijalne potrebe njenog sveštenstva i monaštva. Naravno, pravoslavni sakralni objekti, hramovi i crkvena imovina su bili primarno namijenjeni i služili su za vjerske potrebe crnogorskog naroda u državi Crnoj Gori, odnosno, za njene pravoslavne žitelje, nad kojima je vjerske kompetencije imala Pravoslavna crkva u Crnoj Gori, odnosno, Crnogorska crkva.

Ona je vjekovima bila autokefalna, nezavisna pomjesna crkva, kanonski priznata i ravnopravna u odnosima sa drugim autokefalnim crkvama, sve dok nije nasilno i nekanonski ukinuta 1920. godine, kada je izgubila svoju autokefalnost, nakon bespravnog uništenja nezavisne crnogorske države i njene nasilne aneksije Srbiji i Kraljevini SHS.

Ali, u pogledu raspolaganja (svojinsko pravo) hramovima i crkvenom imovinom državna vlast Knjaževine i Kraljevine Crne Gore imala je suverenu i neprikosnovenu vrhovnu vlast, odnosno, oni se zakonski otuđiti nijesu mogli od strane titulara svojinskih prava, bez konačne odluke, saglasnosti, odobrenja, centralne crnogorske državne vlasti.

Elem, Pravoslavna crkva u Crnoj Gori-Crnogorska crkva nije bila vlasnik, kao institucija, crkvenih objekata (manastira, crkava, imanja, zemljišta). Ona je mogla crkvenu imovinu-zemljište dati i u zakup, ali samo na osnovu saglasnosti i odluke najviše državne vlasti.

Država Crna Gora (odnosno, središnji organi njene vlasti, na čelu sa Knjazom) je donosila obavezujuće akte, kojima je nalagala Pravoslavnoj crkvi u Crnoj Gori –Crnogorskoj mitropoliji – Crnogorskoj crkvi i njenom poglavaru da manastirska i crkvena imanja, kad je to potrebno daju u zakup narodu, s tim što je država, odnosno knjaz Nikola I Petrović Njegoš odlučivao u datim situacijama da se zakup smanji ili oprosti zbog loših finansijsko-socijalnih stanja zakupoprimaca itd.

Bilo je regulisano da crkva ne može dati u zakup /arendu/ crkvenu imovinu, zemljište, ukoliko to ne odobri država. Odnosno, država je imala pravo da odobri, promijeni ili ukine odluku crkve u tom smislu, a crkva se da bi crkveno zemljište dala u zakup obraćala državi Crnoj Gori da joj to odobri, odnosno, da joj da saglasnost da to može učiniti.

Recimo, arhimandrit Mitrofan Ban, u ime Zahumsko-rasijske eparhije Crnogorske crkve, aktom broj 280., Ostrog, 25. jula 1884. godine, tražio je dozvolu od Ministarstva prosvjete i crkvenih djela da posjede Pivskog manastira izda pod zakup /arendu/. To znači da je država tada odlučivala o tome, jer je imala dominium i imperium u tome da se crkveno zemljište da pod arendu. Da je država kontrolisala i imala konačnu i odlučujuću riječ i o finansijskom poslovanju crkve rječito govori i podatak da je tadašnji administrator Zahumsko-raške eparhije Crnogorske ckve arhimandrit Mitrofan Ban iz Ostroga 28. aprila 1884. godine, aktom br. 200, dostavio Ministarstvu prosvjete i crkvenih poslova račun prihoda i rashoda u Zahumsko-raškoj eparhiji za 1883. godine. Takođe, Mitropolit Mitrofan je u ime Konsistorije Cetinjske, broj 2576, od 7. septembra 1907. godine tražio odobrenje od Ministrstva prosvjete i crkvenih poslova Knjaževine Crne Gore da novac koji je određen budžetom za potrebe Manastira Kosijerevo, a koji nije upotrijebljen, potroši za opravku Manastira Dobrilovine.

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala aktuelno.me i autora teksta