Kod glasnogovornika srpskih nacionalista nema prostora za crnogorski identitet

Za aktuelno.me

Piše: Vlatko Sekulović

Ima li ljudsko biće, muškarac ili žena, pravo da se izjasni da je po nacionalnosti Crnogorac ili Crnogorka, odnosno da pripada crnogorskom narodu/naciji u smislu identiteta? Ovo pitanje ističe lažnu dilemu u nametnutom apsolutnom razlikovanju nacija od naroda. Nesumnjivo je da je svaka nacija etnički određena, odnosno da je svaka zasnovana na nekom stanovništvu, bilo kao mešavini određenih naroda, u slučaju postojanja više naroda na jednom zajedničkom prostoru, ali bez dominantnog položaja jednog naroda (SAD, bivša SFRJ, Švajcarska), bilo sa jednim dominantnim narodom (Italija, Francuska, Rusija) ili pak, vrlo retko, sa isključivo jednim narodom poput Islanda.

U tom smislu Parsons navodi da je nacija zasnovana na određenom narodu, tj. etnicitetu, Abulof govori o naciji kao samoopredeljujućem narodu, Smith o naciji kao specijalizovanom obliku etničke grupe (naroda), Hutchinson o naciji kao politizovanom etnicitetu. Apsolutna podudarnost principa jedne nacije (naroda) i države je izuzetak, a ne pravilo. Volker Konor je još 1971. godine, utvrdio da se radi o neprimenjivom principu u apsolutnom smislu jer se samo 9,1% od ukupnog broja država može smatrati državom-nacijom, gde su svi stanovnici jedne države pripadnici jednog naroda, sve ostale, preko 90% država, su etnički mešane. Opet, postoje primeri da jedan narod nema suverenu i nezavisnu državu, poput Kurda ili Katalonaca, kao i da jedan narod ima više država, poput Grka sa Kiprom i Grčkom, pa se opet i jedni i drugi i treći smatraju narodima.

U vezi nastanka naroda, odnosno nacija, postoji škola mišljenja koja kaže da su etničke grupe, tj. narodi, „prirodne“ pojave (primordijalisti), kao i da postoje od pamtiveka (perenijalisti), jer ljudi veruju da pripadaju jednom narodu prema poreklu i to srodstvom, te u tom smislu se narod doživljava kao proširena porodica koja je uvek postojala i postojaće u budućnosti. Međutim, ove teorije imaju dve osnovne nelogičnosti, jedna je vezana za „rođenje naroda“ jer je svaki narod nastao od nekog prethodnog naroda, a poslednja naučna saznanja govore da je ceo ljudski rod potekao iz Afrike, te su se migracijama stvarale nove grupe, tj. narodi. Druga nelogičnost je u „smrtnosti naroda“ jer je istorija, kako kaže Latinka Perović, puna naroda koji su nestali, a drugi su došli na njihovo mesto. U tom smislu nemoguće je odrediti tačan trenutak nastanka jednog naroda od drugog koji mu je prethodio, kao ni trenutak njegovog nestanka.

Dakle određeni društveni proces i određene odluke i izbori su u korenu kako nastanka novog identiteta grupe, tj. naroda, tako i njegovog nestanka. Ortega y Gasset na primeru Španske imperije navodi da su od jednog naroda, sa istim jezikom, kulturom i verom, nastali novi narodi, odnosno od Španaca, Kolumbijci, Meksikanci, Venecuelanci itd. Osnovni uzrok nastanka novog identiteta je u tome, kako kaže Ortega y Gasset, što određena zajednica ljudi iako je imala zajedničku prošlost u okviru šire zajednice, nisu u njoj više videli zajedničku budućnost, te su se odlučili za sopstveni identitet. Ovaj trenutak političke odluke je ključan i vidi se i na drugim primerima poput SAD, Južne Afrike, Kvebeka ili Brazila. Jednostavno iz nekih razloga (nedostatka hrane, sukoba, neravnopravnog položaja, itd.) se jedna zajednica ljudi odvojila od druge i nazvala samu sebe novim imenom. Čak i Frojd obrađuje ovu temu u svom delu „Mojsije i monoteistička religija“, te iznosi hipoteze u vezi sa poreklom Jevreja kao posledicom određene političke odluke.

Na kraju i Biblija je puna navoda o političkim odlukama, odnosno izborima koji su imali za posledicu nastanak određenih plemena iz drugih, odnosno jednog naroda iz drugog, ili nestanaka nekih naroda. Poseban značaj u tom procesu nastanka/nestanka naroda, teoretičari poput Horowitza, Kedouria, Hutchinsona ili Abulofa, pridaju sukobima sa drugim grupama čak i u okviru istog naroda. Identitet Bura u Južnoj Africi se gradio kako na sukobu sa Britancima, ali isto tako i na sukobu sa Holanđanima. U tom smislu Hazon nalazi poreklo naroda u činjenici da su se različita plemena ujedinila u borbi protiv zajedničkog neprijatelja i tako su nastali narodi.

Sve ove navedene elemente, sukoba i političke odluke, možemo primetiti i u istoriji prostora koji obuhvata današnja Crna Gora. Prodorom Turaka na prostor Balkana padaju tadašnje slovenske, albanske i grčke feudalne tvorevine. Do kraja XV veka i poslednji oblici lokalne samostalnosti nestaju. Sledi period u kom dolazi do izvesne reverzije u obliku društvenog organizovanja, te plemena postaju jedan od osnovnih oblika društvene organizacije, nestankom prethodnog feudalnog staleškog uređenja. Period od XVI do XIX veka prostor Crne Gore karakterišu sukobi kako između pojedinih plemena, ali isto tako i sa „zajedničkim“ neprijateljem.

Zajedništvo u toj borbi kao osnove nove međusobne solidarnosti zasniva se na jednom novom identitetu koji prevazilazi postojeće podele, te obuhvata često međusobno zaraćena plemena, bratstva i porodice, i gradi se pozivima stanovnicima Crne Gore, odnosno Crnogorcima, da se udruže u borbi protiv zajedničkog neprijatelja. Takvog primera na prostoru Srbije, jednostavno nije bilo u smislu poziva Šumadincima, Topličanima, Kosovarima, Krajišnicima i drugima na sukob sa zajedničkim neprijateljem. Šta više, sve do XIX veka svaki otpor lokalnog srpskog stanovništva bio je uzgredna pojava uz austrijsko-turske sukobe, a koja se u određenim slučajevima poput seobe iz 1689. godine završila povlačenjem, begom ili spasavanjem, većeg dela srpskog pobunjenog stanovništva u sigurnost Austrijske carevine iznad Save i Dunava, pred povratkom trupa Otomanskog carstva.

U tom identitetskom smislu stalni sukobi sa „drugim“, sa zajedničkim neprijateljem, predstavljaju karakteristiku istorije Crne Gore od dolaska Turaka. Kroz stvaranje zasebne države i njenih institucija taj specifičan crnogorski identitet u odnosu na druge identitete, građen i kroz solidarnost u „prolivenoj krvi“, je ojačao iako je u kasnijoj fazi tražio svoju vezu i sa drugim širim identitetima poput srpskog ili jugoslovenskog. Danas se pak ova posebnost uočava kako kod srpskih nacionalista po kojima je Crna Gora „Srpska Sparta“, a Crnogorci „srpski Spartanci“, tako i kod građana i građanki koji svoj etnički crnogorski identitet vide kao odvojeni od druge etničke grupe, pre svega Srba. U oba slučaja postoji posebnost, samo je pitanje do koje mere se ona doživljava. Parafrazirajući Gelnera koji je ponudio razrešenje ove dileme, ko je šta u etničkom smislu, zaključak je sledeći: dva čoveka pripadaju istom narodu ako i samo ako dele istu kulturu i ako i samo ako priznaju jedan drugom to svojstvo.

U slučaju Crnogoraca/ki je nesporno da postoje dva čoveka koji dele istu kulturu (veru, jezik, običaje, itd.), a takođe je iskustveno dokazano da postoje građani i građanke koje jedni drugima priznaju da su Crnogorke i Crnogorci. Isto pravilo se može primeniti na bilo koji drugi narod. U tom smislu sa stanovišta prava postaje potpuno nebitno poreklo, srodstvo po krvi ili teritoriji, istorija ili vera, božansko ili „prirodno“ poreklo, već se jednostavno svodi na to da neko može da slobodno izjavi kom narodu pripada, bez potrebe za posebnim dokazivanjem da takav narod postoji i da je različit od drugoga. Ispitivanje porekla jednog naroda može imati svoju naučnu svrhu zarad boljeg razumevanja društvene stvarnosti, ali ne i zarad dokazivanja porekla radi osporavanja određenog identiteta, jer je to onda put u fašizam. Srebrenica koja se desila pre 25 godina bila je posledica osporavanja prava na nacionalni identitet Muslimanima, odnosno Bošnjacima, te samim tim i prava na život. Stotine hiljada ljudi su bile žrtve politike koju su u Bosni i Hercegovini sprovodili srpski i hrvatski nacionalisti u njihovoj nameri da „identitetski“ obezbede pravo na teritoriju.

U tom smislu nedavni istupi Carevića, jednog od glasnogovornika srpskih nacionalista u Crnoj Gori, u srpskim medijima su indikativni, on jednostavno, čačkajujći nos, uskraćuje pravo postojanja Crnogorkama i Crnogorcima rečima: „Mi smo Srbi, jedan narod, jedna istorija, jedna kultura i nas kao srpski narod …“, „ Boka kotorska kao srpska zemlja“. Ove jednostrane i isključive izjave dokazuju da u njegovom shvatanju Crne Gore nema prostora za crnogorski nacionalni identitet i da je to jednostavno varijanta srpskog identiteta, čime osporava osnovno ljudsko pravo onim građanima i građankama da se izjasne kao etnički Crnogorci i Crnogorke ako tako osećaju i žele, a njih naziva nacionalistima i šovinistima, te crnogorskim blokom. Izvesni Raičević, bivši pripadnik „crnogorskog bloka“, nedavno javno izlaže svoje preobraćenje iz verskih razloga iz „crnogorskog“ u „srpski“ blok, zaklinjući se ikonama i manastirima.

Dakle dojučerašnji, kako to kaže Carević, crnogorski šovinista bez ikakvih problema može preći u srpski, samo je dovoljno da iz DPS-a pređe u neku drugu partiju, verovatno Carevićev DF, jer ova partija pak pretenduje na monopol ne samo nad verom, već i nad nacionalnošću. U suštini radi se o jeftinoj političkoj kalkulaciji i politizaciji identiteta, svi koji se osećaju Srbima, moraju biti glasači/simpatizeri/članovi DF-a, inače nisu Srbi. Porast broja birača nije određen kvalitetom politike već isključivo identitetom, te zarad boljeg izbornog rezultata treba Crnogorcima i Crnogorkama, prema Careviću i sličnima, osporiti pravo na vlastiti identitet kako bi kao Srbi glasali za DF.

U tome i jeste osnovni cilj onih političkih snaga koje, kako u Crnoj Gori tako i u Srbiji, svoj program zasnivaju isključivo na naciji. U situaciji nacionalističkog osporavanja drugih identiteta i navodne vlastite identitetske ugroženosti, pitanja društvene pravde i ravnopravnosti polova, demokratije i poštovanja ljudskih prava, ekonomskog razvoja, unapređenja obrazovanja i nauke, korupcije i pravne države, postaju drugorazredni. Međutim, osporavanje prava na identitetsku različitost, nacionalnu, rasnu, versku, seksualnu, ide i dalje od izbornih rezultata, jer je uvek bilo, kao što se može videti na primeru Aušvica, Jasenovca, Srebrenice ili Mostara, uvod u istrebljenje drugih, odnosno u genocid.

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta