Vaskrsnuće Srbije i Srpske

Piše: Vlatko Sekulović

U srpskim javnostima, kako s ove, tako s one strane Drine, agresivno se nameće teza „bez države nema slobode“, koja u prvoj varijanti glasi „bez Srbije nema slobode“, a u drugoj „bez Srpske nema slobode“.

Obrazloženja glavnih propovjednika ovih teza, poput ministra Selakovića, ukazuju da se radi o nacionalističkom shvatanju države iz nekoliko razloga.

Tako Selaković ekvilibrira pojmom države u kontekstu usvajanja prvog Ustava Srbije, 1835. godine na Sretenje.

S jedne strane ističe da je stvaranje države Srbije u XIX vijeku rezultat borbe protiv feudalizma, a prema modelu Francuske. Istovremeno, Selaković tumači ovaj proces kao ponovno obnavljanje „oživljavanje“ srednjovjekovne srpske države.

Međutim, ako je smisao i svrha Sretenjskog ustava ukidanje feudalizma, onda je to sa stanovišta „raison d’etre“ srednjovjekovne srpske države akt protiv tadašnjeg feudalnog društvenog uređenja zasnovanog na nejednakosti u dostojanstvu i samim tim u slobodama i pravima.

U Dušanovom carstvu npr., potčinjeno stanovništvo, sebri i ostali, nisu bili jednaki u dostojanstvu, pravima i slobodama sa malobrojnom vlastelom i sveštenicima.

Saborni ustanici Prvog i Drugog srpskog ustanka kao i tvorci Sretenjskog ustava, koji su se pozivali na jednakost pred zakonom i ukidanje feudalne zakonske nejednakosti, po kratkom postupku u vrijeme Nemanjića bili bi podrvrgnuti kazni odsjecanja ušiju ili smrtnoj kazni u vidu spaljivanja, a prema članu 69 Dušanovog zakonika.

Drugim riječima, sa stanovišta smisla i svrhe srpskih ustanaka XIX vijeka između „dahijskog režima, režima ubistava, mučenja, ugnjetavanja“ i feudalnog sistema srednjovjekovne srpske države nije bilo razlike.

Diskontinuitet, iako ne i potpun, imajući u vidu odredbu člana 118 Sretenjskog ustava po kom je „Srbinu slobodno je roba kupiti, no ne prodati“, u odnosu na feudalni smisao i svrhu države je veličina Sretenjskog ustava kao izraza težnje za jednakošću u dostojanstvu, neotuđivih prava i sloboda ljudskog bića inspirisanih Francuskom revolucijom.

Naime, država Francuska je postojala i prije revolucije kao hijerarhijski sistem nejednakosti ljudi u kom je vladao strah upravljača od pobune podanika i strah podanika od nemilosti upravljača.

Feudalni sistem počivao je na božanskom proviđenju kao opravdanju (legitimizaciji) vlasti onih, kako ih je nazvao velikan sociologije i pravne filozofije Radomir Lukić, „šefova oružanih varvarskih družina koji uzimaju pod svoju zaštitu nenaoružane seljake da ih štiti od svih mogućih pljački, s tim da mu oni daju dio svojih proizvoda“.

Osnovna karakteristika takvog društvenog uređenja je bila autokratija, sužen krug „plemenitih“ upravljača i mase obespravljenih „kukavičkih“ kmetova.

Radi sagledavanja brojčane nesrazmjere između plemstva i „ostalih“, treba imati u vidu da je predrevolucionarna Francuska imala oko 28 miliona stanovnika, od čega tek oko 25.000 plemićkih porodica.

Francuska revolucija je diskontinuitet sa Francuskom, državom suverenih kraljeva, grofova, barona i markiza koji su gospodarili imovinom i resursima, uključujući i stanovništvo te države.

Njen domet i smisao je nedjeljiva savremena republika Francuska, laička, demokratska i socijalna.U nacionalističkoj interpretaciji istorije takvog diskontinuiteta nema jer je nacija večna, „prirodna“, primordijalna, neka vrsta „besmrtnog bića“, koja mijenja svoje oblike i uređenja, ali je uvijek ista.

Njen razvoj kao kulturne zajednice, veberovski rečeno, nije toliko proizvod proviđenja božanskog porekla, koliko nekakvog mističnog „narodnog duha“.

Tako Selaković navodi da je Srbija samu sebe stvorila, parafrazirano „Srbija je smogla snage da podigne ustanak i formira prvu modernu Srbiju.“

Teološki iskazano, nacija u nacionalizmu se uzdiže na rang božanstva shodno aksiomu „ja sam koji jesam“, „Srbija sam koja jesam“.

Filozofski Srbija nacionalista je sama sebi uzrok, causa sui, što je suprotno ne samo teološkom, religioznom, pogledu na svijet već i prosvetiteljskom, po kom je izvorište svake društvene tvorevine, uključujući i državu, ljudsko biće obdareno razumom, te samim tim jednako u dostojanstvu, pravima i slobodama drugom ljudskom biću i ima (božansko ili prirodno) pravo da slobodno osmisli sebe u čemu je ograničeno isključivo dostojanstvom drugog ljudskog bića.

Međutim, u nacionalističkom konceptu nacije nema prostora za sopstvo pojedinca, nema razdvajanja, kako navodi Selaković to su „nerazdvojive kategorije“ te samim tim nema ontološke razlike između feudalne i moderne Srbije.

Prema tom shvatanju nacija nije običan skup živih individua, već „živi“ organizam koji istovremeno sadrži neodređeni broj generacija u kom su pojedinci međusobno povezani elementi i predstavlja vrhovnu sintezu svih materijalnih i nematerijalnih vrijednosti roda, bez obzira na društveno uređenje i međusobni položaj „elemenata“ u konkretnom, određenom vremenskom periodu.

Francuska revolucija i njom inspirisan Sretenjski ustav jesu civilizacijski pomak od organicističkog shvatanja društva, korak u procesu oslobađanja ljudi od feudalizma i autokratije, značajni istorijski događaji, planetarno i regionalno, u borbi obespravljenih pojedinaca za dostojanstvo.

To su činovi hrabrosti i borbe protiv straha u društvenom procesu emancipacije ljudskih bića koji je doveo do Univerzalne deklaracije o ljudskim pravima i slobodama Ujedinjenih nacija. Suština Francuske revolucije i Sretenjskog ustava je u obrnutoj političkoj tezi o smislu i svrsi države u odnosu na onu koju su postavili nacionalisti, a to je: nema države bez slobode.

Država u kojoj se ne poštuju ljudsko dostojanstvo, prava i slobode, koja se svodi na autokratski feudalizovani instrument „natprirodnog bića nacije“ kao njenog normativnog izraza, gubi svoj causa sui, razlog postojanja sa stanovišta čovjeka svjesnog svoje vrijednosti.

Politička korisnost teze s početka ovog teksta se upravo ogleda u afirmaciji smisla države shvaćene kao instrumenta nacije i vlasti koja prema „proviđenju“ mora pripasti onima koji su „vjerni Srbiji“, tj. nacionalistima, uključujući i njene resurse i imovinu, kako to objašnjava Dodik.

Svako osporavanje tako shvaćenog smisla države, nacionalisti kvalifikuju kao napad na bezbjednost države.

U tekućem izbornom procesu srpski nacionalisti umjesto ljudske sigurnosti, dostojanstva, prava i sloboda, nužno uređenim demokratijom i vladavinom prava, pokušavaju da nametnu narativ ugrožene državne bezbjednosti kojoj su slobode i prava pojedinca nužno podređene.

Sadašnji nacionalistički propagandni ciklus koji je počeo februara ove godine, nastavlja se svojevrsnom „globalnom litijom“ protiv rezolucije o Srebrenici u Ujedinjenim nacijama.

Kulminacija, u svrhu predstojećih lokalnih izbora, i ne samo tih, biće ”Vaskršnji sabor Srbije i Srpske”, ”vaskrsnuće” transdržavno obožene nacije i to na dan kada pravoslavni vjernici slave uskrsnuće Božjeg sina, te u tom kontekstu srpska nacija postaje ”božja ćerka” sa svojim sveštenicima, nacionalistima, koji gospodare njenim ”državolikim otelotvorenjima”, Srbijom i Srpskom, njihovom imovinom i resursima, uključujući i birače šetajući ih s jedne na drugu stranu Drine.

U takvoj liturgiji neophodna je i žrtva na oltaru nacije u vidu slobode uvjerenja, govora, od oskudice i nadasve od straha koji su preduslovi održivosti srpske države u modernom vremenu, kao i opstanka srpskog naroda shvaćenog kao zajednice slobodnih ljudi u kojoj nema robova, što je i zalog Sretenjskog ustava.