Za aktuelno.me
Piše: Mr Novak ADŽIĆ
Makar, začas, ostavimo po strani, širu, istoriografsku retrospekciju i analizu Milovana Đilasa, kao jako značajne ličnosti i istorijskog fenomena ovih prostora i znatno šire, tokom i posebno druge polovine XX vijeka; sve njegove kontroverze i lutanja, njihov kauzalitet i auru, njegovu urođenu ili stečenu violentnost, i nezadovoljstva, pobune, otpore itd., te sve ono međusobno antipodno što determiniše njegovu biografijju; sva njegova nacionalna, idejna, ideološka i praktična i druga lutanja; njegovo disidentstvo, ekspoatisano ili stvoreno u hladoratovskoj biporanoj epohi konfilikta Istoka i Zapada itd, koje inteziviralo i znatno kasnije…
Ostavimo, pored toga, po strani, ovom prigodom, i njegove naknadne nesporne lične žrtve, preživljene zbog svojih uvjerenja kao partijskog gubitnika u sporu sa politički konkretno onda mudrijim i jačim od sebe; sve njegove političke krivulje koje, ipak, nije moguće oubličiti u konkretni ideološki sistem; njegov životni put, od marksističkog sanjara u percepciji ondašnjih metoda i monokla recepcije sistema leninističko-stanjinističke i titovske fizionomije, do vlastite i po izboru svom i volji drugih njegove ekskomunikacije iz pripadnosti toj ideološkoj i partijskoj nomenklaturi; koje se odrekao, revidirao svoje stavove; te njegovog političkog robijanja, zatvora, odricanja od drugih s kojima je nrkada sudbinu dijelio i njih od njega samog, koji su ga nekad sakralizovali; i napokon njegove negacije nekadašnjeg sebe samog, te i mnogo čega drugog u tom kontestu. To je tema za posebnu priču, analizu.
Zato oni koji dugo traže njegovu rehabilitaciju, a on je sam sebi i za sebe fenomen za političku rehabilitaciju, a brojni drugi to čine iz ideoloških pobuda, primarno i subjektivno velikosrpskog prisjavanja objektivno neprisvojivog i pogrešno ili nedovoljno pročitanog Đilasa; oni koji ga posthumno zloupotrebljavaju, bez njegove testamentarne dozvole i ovlasti, i to koji su ga sahranili u zavičaju, Podbišću, po volji njegovoj ili sina Alekse (Amfilohije, Matija Bećković…) trebaju, makar radi elementarne savjesti i metodološki ispravnog čitanja njegovih riječi uzeti u obzir i ono što je Đilas pisao o sudbini Crne Gore i Crnogoraca od 1918. do 1941. godine.
Bez pretenzija da izričem vrijednosne sudove, iz pera moje malenkosti, evo javnost ima prigodu da se, makar fragmentarno upozna i o tome kako je Milovan Đilas govorio, pisao o sudbini Crne Gore u vrijeme kad je ona, nakon nasilne aneksije od strane Srbije nakon 1918. godine bila realno pod upravom beogradskih centara moći i žrtva velikosrpske aneksije i okupacije.
Možda je vrijedno ovom prilikom navesti i to kako Milovan Đilas u romanu »Crna Gora«, kojeg je napisao u zatvoru u Sremskoj Mitrovici 1958. godine, a koji je prvi put štampan u Beogradu 1989. godine, a drugi put na Cetinju 1994. godine, u trećem dijelu knjige koji nosi naziv Kraj, opisuje, uz ostalo, i mučenja crnogorskih indipendista i federalista, t.j. zelenaša, vršena od strane organa vlasti nakon 1918. godine, u vrijeme »krvavog i nasilnog ujedinjavanja Crne Gore i Srbije«, kako on to formuliše.
U tom književnom djelu Milovan Đilas, kao ilustartivan primjer mučenja crnogorskih zelenaša od strane žandarma, navodi slučaj jednog uhapšenog crnogorskog komandira. Prema kazivanju Đilasa, jedan mladi žandarm, na iznenađenje prisutnih, nosio je »u rukama ogromnu zelenoprugastu mačku«. To je izazvalo radoznalost ostalih, a jedan od njih se pitao: » Kog će mu đavola mačka« . Onaj kome je pripalo da obavi radnje mučenja nad psihofizičkom konstitucijom uhvaćenog zelenaša, crnogorskog komandira, kako opisuje Đilas, »preuzeo je mačku od žandarma, a ovom naredi da raspaše komandira i da mu odriješi široke gaće istkane od nevaljane bijele vune i kakve su još jednino nosili stariji ljudi«. Dželat je onda poručio žrtvi: » a pošto se vi zelenaši žalite da vas bijemo – ni prstom te neću taći, a ti gledaj kako ćeš grb brigadirski u boju s mačkom zaraditi«, piše Đilas. Uhapšeni crnogorski komandir, shvativši što mu je namijenjeno, tražio je da ga u mučenju poštede takve sramote, ali od toga nije bilo ništa. Đilas na strani 273 svog djela navodi da je izvršilac radnji mučenja prije nego što je počeo da sadistički muči žrtvu »i prije nego što mu mačku strpa u lijevu nogavicu, zaviri ovoj pod rep i službeno protumači: O, mačak! E ne možeš nas prekoriti ni da o tvom zvanju i časti ne vodimo računa – dijelićeš megnan s muškom, a ne sa ženskom. Zatim je brzim pokretom preuzeo od žandarma učkur, podigao gaće i zavezao ih mrtvim uzlom oko struka« crogorskog komandira. » Prije nego je on s tim i bio gotov, mačka poče da se sakuplja i opruža, skače i mauče, tražeći izlaza iz gaća. Okolo nasta smijurija, najprije oprezna- sve dok ne vidješe da se i glavari smiju- a potom sve bučnija«, piše Đilas. Mačak je, po Đilasovom opisu, bio podbadan šiljkom od čelika i udarcima dželatovog štapa, a komandir je pokušavao ulazud da izbjegne njegove ujede i grebanja. Svi pristuni su se, tvrdi Đilas, »okupili oko žrtve sokoleći ko mačka ko komandira«, konstatujući da je takav postupak mučenja izazivao lud smijeh prisutnog pisara. Dželat i žrtva se jedino nijesu smijali. Što se žrtve tiče, »vidjelo se da steže vilice i možda bi se čula škripa njegovih zuba kada bučna smijurija i pocikivanje ne bi svaki šum nadvladavali«, piše Đilas. Crnogorski komandir koji je mučen » nije ni molio ni zapomagao«, tvrdi Đilas. Nakon ritualne sadističke procesije mučenja, predstavnik organa vlasti je naredio da žrtvi »izvade mačka iz pantalona i da ga odriješe«, akcentuje Đilas. Žrtva potom sjede u snijeg, zari lice u šake i zaleleka: » Lele mene danas pa zadovijek, crni obraze moj«, piše Đilas.
Đilasov romansijerski opis mučenja jednog crnogorskog suverenističkog, državotornog, komandira, kojeg sam u kratnim crtama ovđe naveo, u vrijeme kada je Crna Gora bila pripojena Srbiji, veoma uvjerljivo personifikuje i simbolizuje lice i naličje krvavog i brutalnog režima koji je terorisao, ugnjetavao, tlačio, mučio i ubijao crnogorske patriote koji su ostali vjerni slobodi, dostojanstvu, časti i ponosu svojega naroda i svoje zemlje Crne Gore.
Iako ovaj Đilasov literarni opis nema karakter istorijskog izvora, budući da predstavlja samo jedan dio iz njegovog pomenutog književnog djela romansijerskog profila, dakle, iako nema prirodu autentičnog dokumenta, ne može se osporiti činjenica da su ti i takvi, identični ili slični, zločini veoma često dugo godina zaredom vršeni nad Crnogorcima, i ne samo nad njima, poslije 1918. godine. To dokazuju brojna, relevantna i istinita, arhivska svjedočenstva, kao i obimna istoriografska i druga građa i literatura. Uistinu, Milovan Đilas, svojim opisom mučenja crnogorskog komandira, nije ništa rekao što se u to doba, na teritoriji bivše Kraljevine Crne Gore nije stvarno zbivalo, samo je tome dao književnu formu i sadržinu.
*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta