Brigadir Marko Vučeraković (1880-1931) – Komitski vođa, borio se za nezavisnu Crnu Goru i umro u izgnanstvu u Belgiji

Za aktuelno.me

Piše: Mr Novak ADŽIĆ, pravnik i istoričar, doktorand istorijskih nauka

Istaknuti crnogorski oficir, komandir, potom i brigadir crnogorske vojske u izbjeglištvu, ustanik, komita i emigrant Marko Vučeraković  rođen je 1880. godine u Krnjicama, selu u Crmnici. Umro je prirodnom smrću 1931. godine u Belgiji, u kojoj je našao konačno utočište kao egzilant, nakon napuštanja Italije 1922. godine.  Komandir i brigadir Marko Vučeraković je imao dvoje đece. Sina Gavra i kćerku Desanku. Sin Marka Vučerakovića, Gavro rođen je 1918. godine, a stradao je u Belgiji 1928. godine nesrećenim slučajem. Utopio je u jednom tamošnjem jezeru.

Marko Vučeraković je bio učesnik balkanskih ratova (1912-1913) i prvog svjetskog rata (1914-1916). Bio je kapetan crnogorske vojske, dok je ona doživjela slom u prvom svjetskom ratu i položila oružje pred nadmoćnijom austro-ugarskom armijom, koja je okupirala Crnu Goru 1916. i držala je pod svojom upravom do druge polovine 1918. godine. Marko Vučeraković je jedan od vođa Božićnog ustanka crnogorskog naroda 21. decembra 1918. godine. Bio je jedan od predvodnika crnogorske oslobodilačke gerile u borbi protiv okupacionih vojnih i žandarmerijskih srpskih trupa i domaćih izroda u njihovoj službi. On je bio komitski vođa i oficir u rangu komandira koji se borio za slobodu, nezavisnost, pravo i čast Crne Gore. Nakon sloma Božićnog ustanka crnogorskog naroda, izbjegao je i major Marko Vučeraković 29. decembra 1918. godine u San Đovani di Medua. Odatle se prebacio u Italiju. U Crnu Goru se vratio iz Italije u prvoj polovini jula 1919. godine, zajedno sa 120 crnogorskih oficira i vojnika radi podizanja ustanka, koji su stigli u zemlju na čelu sa Vučerakovićevim bliskim prijateljem i političkim saborcem komandirom Krstom Zrnovim Popovićem.

Komandant crnogorske vojske u egzilu general Andrija Raičević je 28 juna/10. jula 1919. godine uputio službeni dopis komandi II bataljona crnogorske vojske stacionirane u italijanskom gradu Formija, kojim je pozvao crnogorske oficire: Đura Kapu, Marka Vučerakovića, Mila Lekovića, Iliju Vukmanovića i Todora Borozana da mu se hitno jave u Gaeti, đe je bilo sjedište “Komande Crnogorskih trupa”. Pomenuti crnogorski odiciri su se odazvali na upućeni poziv generala Andrije Raičevića  i 28. VI/10. VII 1919. godine u 10 sati ujutro bili su u Gaeti kod njega. General Raičević je njima, kao i oficirima Krstu Popoviću, Andriji Dragutinoviću, Savu Čelebiću, Dušanu Vukoviću, Jovanu Nikoliću, Savu P. Martinoviću, Matu Todoroviću, Peru Vukoviću i Mirku Božoviću saopštio naredbu crnogorskog ministra vojnog iz Neja kod Pariza divizijara Milutina M. Vučinića, u kojemu je od njega zahtijevao da se izvrši odabir, selekcija, od 130 ljudi iz sastava nacionalne vojske u egzilu i da se od njih formira jedinica, koja će otputovati u Crnu Goru u izvšavanje specijalnih zadataka političkog i vojničkog karaktera. Pristupilo se ažurno i akutno pripremama za realizaciju postavljenog cilja.

Grupa od 130 crnogorskih oficira i vojnika dobili su oružje i novčana sredstva i otputovali za Crnu Goru. Komandant te ekspedicije bio je komandir Krsto Popović. Ekspedicija je bila podijeljena u pet grupa: katunski pod komandom Đura Kape, riječki pod komandom Sava Čelebića, crmnički pod komandom Marka Vučerakovića, nikšićki pod komandom Mata Todorovića i zetski pod komandom Pera Vukovića. To navodi i vođa ekspedicije crnogorskih patriota komandir Krsto Zrnov Popović u izvještaju crnogorskom generalnom konzulu u Rimu Veljku Ramadanoviću, podnijetog iz Cuca 30. septembra 1919. godine.

Na Petrovdan 12. jula 1919. godine u 7 sati izjutra crnogorska ekspedicija na čelu sa Krstom Popovićem je željezničkim vozom otputovala iz Formije za pristanište Monopoli, uniformisana crnogorski, i naveče, oko ponoći, ukrcala se na jedan brod sa jedrima i u osvit zore otplovila za Crnu Goru. Jadranskim morem crnogorska ekspedicija plovila je četiri dana i usljed vrlo nepovoljnih vremenskih prilika (bila je snažna oluja) njeni članovi stigli su, najprije, pod Medovu, a odatle su su se uputili u pravcu Ulcinja i Bara. Potom su preko Lisinja stigli do Rumije i na Sutorman. Odatle su se uputili u razne predjele radi izvršenja dobijenih zadataka. Komandir Krsto Popović se jula 1919. godine je u ekspediciji za izvršenje specijalnih zadataka vojnog i političkog karaktera, koja je brojala 130 ljudi, od kojih je bilo 69 oficira, vratio iz Italije u Crnu Goru i iskrcao na prostoru između Bara i Ulcinja, odakle se prebacio na Sutorman, đe se ulogorio sa svojim ustaničkim štabom. Privremeno Krsto Popović je u planini krajinskoj sa oficirom Božom Bećirom i još dva -tri vojnika ostao sa Markom Vučerakovićem. Potom je Krsto Popović sa Sutormana, sa svojom gerilskom grupom, otišao u pravcu Cetinja i Katunske nahije sa ciljem podizanja naroda na ustanak.

(O tome vidjeti: Optužnica protiv 136 Crnogoraca podnijeta Isljednom odboru Okružnog suda na Cetinju, broj 2230, Arh. Ozn. V-1920-144 od 4. avgusta 1920. godine. Vidjeti: “Suđenje borcima protiv aneksije Crne Gore 1918. godine pred Okružnim sudom na Cetinju 1920. godine”, piredio dr Radoslav Rotković, Cetinje, 1994.

Dakle, komandir Marko Vučeraković jedan je od glavnih ustaničkih vođa crnogorskog naroda u Petrovdanskom ustanku (jula 1919. godine) protiv srpske okupacije i aneksije Crne Gore. Marko Vučeraković opjevan je kao junak u pjesmi »Sloboda ili smrt« R. Dedovića, napisanoj decembra 1919. godine u Marselju, a objavljenoj u emigrantskom »Glasu Crnogorca« i »Državnom kalendaru Kraljevine Crne Gore za 1920. godini«, koji je u izdanju Ministarstva prosvjete i crkvenih poslova Crnogorske  Vlade štampan u Parizu 1920. godine. Ti stihovi glase: »Okrenite na zapadnu stranu/ Visokome brdu Sutormanu/ A odatle kud gođ okrenete/ Ustaške će čete da sretete/ Ne tražite mesa od mladića/ Čuvajte se Vučerakovića/ Iz Krnjica gvozdena junaka/ Vojskovođe komandira Marka/«.

Kad se vratio u Crnu Goru major Marko Vučeraković sa svojom gerilskom, komitskom grupom operisao je na prostoru Crmnice, Sutormana i Rumije, kao i na područjima duž granice sa Albanijom.

»Glas Crnogorca«, državno glasilo Kraljevine Crne Gore, koje je izlazilo u Neju na Seni kod Pariza, godina izlaska 47, broj 68 od 22. aprila/5. maja 1919. godine, na strani 1, u svom službenom dijelu objavljuje i sljedeći ukaz:

 »Mi Nikola I

Po Milosti Božijoj

Kralj i Gospodar Crne Gore,

Na prijedlog našeg Ministra Vojnog, a na osnovu člana 125 Zakona o ustrojstvu vojske,

proizvodimo u čin artiljerijskog komandira, dosadašnjeg kapetana Marka Vučerakovića sa starješinstvom od 1. decembra 1915. godine..

Naš Ministar Vojni neka izvrši ovaj ukaz

Nej kod Pariza,

5/18. april 1919. godine.                                            Nikola, s. r.

                                                                                  Ministar Vojni

                                                                               Brigadir M. Vučinić«.

Vođe crnogorskog narodnog ustanka su 20. septembra 1919. godine, sa svojega zbornog mjesta, sa planine Vojnik, obznanile svoj čuveni Proglas, kojega su potpisali: Milisav Nikolić, bivši potpredsjerdnik Crnogorske Narodne Skupštine, Major Krsto Popović, Major Ivan Bulatović, Major Savo Čelebić, Živko Nikčević, sekretar I klase Ministarstva, Major Marko Vučeraković, Major Pero Vuković, pješadijski Kapetan Niko Kašćelan i pješadijski Kapetan Milo Leković. Za proučavanje istorije komitskog pokreta, odnosno, crnogorske oslobodilačke gerile relevantna je i Predstavka koju su 42 crnogorskih ustaničkih vođa, iz šume 24. septembra 1919. godine uputile kraljevskom crnogorskog konzulu u Italiji gospodinu Veljku Ramadanoviću. Jedan od tvoraca i potpisnika te Predstavke bio je i major Marko Vučeraković.

Komandir Krsto Zrnov Popović, kao »šef svih ustaša«, iz šume 27. septembra 1919. godine podnio je kraljevskom crnogorskom generalnom konzulu u Rimu g. Veljku Ramadanoviću opširan izvještaj, u kojemu stoji i sljedeće: »Dok sam ja bio tamo izgorjeli su kuće i sve njihove imovine uništili: Ministru Predsjedniku g. Jovanu S. Plamencu i Svetozaru Plamencu u Boljevićima, Bar. Joku Androvu i Niku Nikovićima, Kom. Marku, Tomu i Blažu Vučerakovićima iz Krnjica. Osim toga opljačkali su ne, po jedan put, naše jednomišljenike: Limljane, Krajinjane, Barane, Mrkojeviće i.t.d. Krajinskih familija ima mnogo prebjeglih u Skadru i Albaniju. Dalje su životinjski i nemilosrdno sve poništili Vranjinašima, Zećanima, a i da ne govorim za Katunsku i Nikšičku oblast, gdje su Srbijanske vlasti i vojska počinile najgroznije strahote od stanovništva i njihove imovine, o čemu ste ranije izviješteni«.

U izvještaju o stanju u Crnoj Gori Mihaila-Mila Plamenca, načelnika tadašnjeg crnogorskog Ministarsta pravde, upućenom iz Gaete 20. septembra 1919. godine Predsjedniku Ministarskog savjeta (Vlade) Kraljevine Crne Gore u Parizu Jovanu S. Plamencu, između ostalog, tvrdi kako je 8. septembra 1919. godine u Medovu preko Kastrata stigao uveče komandir Marko Vučeraković. U tome dokumentu Milo Plamenac navodi da je u Medovu stigao komandir Marko Vučeraković jako oslabio od muka koje je komitujući podnio, da je samo dva puta za devetnaest dana hljeba jeo, a da se kad je mogao hranio grožđem i smokvama. U tome dokumentu navodi se da je komandir Marko Vučeraković do 10. avgusta 1919. godine bio u okolini Skadaraskog jezera, u Kastratima, đe se povukao sa Sutormana u kojemu se nije mogao održati. Marko Vučeraković je u Medovi u prvoj polovini septembra 1919. godine predao izvještaj o situaciji u Crnoj Gori da se sa njime koristi crngorska Vlada. U tome Vučerakovićevom izvještaju, čiji je dio sadržan u pomenutom raportu Mila Plamenca nejskoj crnogorskoj Vladi, stoji i sljedeće:

»Ja sam sa ove pet ljudi 11. pr. m. iskrcao na obalu, poćera koja je bila za nama bijaše se razišla, a protiv nas obrazovane su komitske čete, jedna na jezero, a druga na suho, kojima je bio cilj da unište nas i naše pristalice, stoga su i produžili pljačku i neopisano tirjanstvo nad našim pristalicama.

Ja nijesam i dalje mogao gledati, niti sam imao strpljenja, što ova pljačkaška odjeljenja – uniformisana sa Turskim crvenim fesovima- rade t. j. uništavaju i obeščašćavaju naše pristalice, jer ni Austrijanci, nijesu u svoje vrijeme, svojoj raji takva gadna i nečovječanska djela činjeli, već sam sa pomenutim društvom 15. pr. mjeseca u 10 sati prije podne napao njihovo pljačkaško odjeljenje od 17. ljudi na jezero između Luke Krnjičke i Raduma i potpuno ga uništio, tako da je samo jedan ranjen- koji je docnije umro- ostao da im priča kako je bilo. Ja sam odatlen morao odstupiti za Golik, što nijesam uspio, jer mi je njihovo drugo pljačkaško odjeljenje, kao i vojska koja im je sa Vira stigla u pomoć presjekla put pod Golikom i opkolila nas, borba je trajala do u veče. Od mog društva poginuo je Blažo Vučeraković, moj brat, i ranjen-zarobljen Mićo Niković, sa njine strane poginula su ovdje još dva.

Protiv nas je podignuta vojska, kao ono ranije o čemu ste bili izviješteni, te su opljačkali i uništili ono što im je ranije zaostalo. Strijeljali su četiri nevina Krnjičanina, a ostale koje nijesu bili ranije internirani, zatvorili su- govori se da će ih sve strijelajti-. Krnjice su potpuno uništene, a uništen je i cio ovaj kraj t. j. od G. Seoca do Granice.

Ja sam poslije 22 dana bavljenja u šumi uspio doći ovdje, dosta slabog zdravlja.

Dakle kao što vidite, naše su pristalice doživjele najveće zlo koje se da zamisliti, premda ih imamo zaludu dosta, ali su uništeni, iskrcavanjem i putovanjem došlih Crnogoraca iz Italije, preko ove oblasti otkrivena je naša stvar prije nego što smo bili gotovi za veći pokret.

Crmničko-Primorska oblast uznemirena je do najvećeg stepena, od mog dolaska naši su protivnici stalno pod barjakom, neredi su redovni, protiv Italijana veliko je ogorčenje, misle da se nalazim kod njih, na Sutorman ili Vir, kao i da me pomažu, mislio sam da će se i do sada sukobiti, jer sam na to i radio.

Iz ostalih krajeva Crne Gore, nemam vi sad nikakavih bližih novosti javiti, jer sa m baš jučer od jednog mog prijatelja iz Zete izviješten, okolina Nikšića jako je bila uznemirena, bilo je svega, ali vam ne mogu- usljed netačnog obavještenja- ništa dalje reći. Kuće Vučinića na Vranjicke njive, a sigurno ste ranije čuli, sve su izgorene. Hoti i okolina ovih dana su se pobunili i izjavili su Srbijanskim vlastima da napuste njihovo zemljište, u koliko će se to dalje razviti ne znam, jer je protiv toga Alum Loja Turčin iz Skadra, koji pomaže naše protivnike, a isti se nalazi u Podgorici odakle šalje novac i municiju za unutrašnjost Albanije i u Malesiju.

Danas sam čuo od Arbanasa, ali ne vjerujem, da je Radomir Vešović ustao protiv srbijanskih vlasti i da se odmetnuo, ali ovu vijest nemojte uzeti za sigurnu.

U garnizonima u Crnoj Gori, bolijesti su i bune, umiru i bježe gomilama, vlasti se služe sa vojskom iz mase, kojoj osim 10 dinara dnevno pojednom, daju i neograničenu vlast, te jedu i piju, a pored toga pljačkaju i doma nose.

Malesija i okolina Skadra sva je za našu stvar, ali su mnogi naši prijatelji postradali, jer su u Skadru gonjeni od Francuza, a u Crnoj Gori od Srbijanaca, između ostalih imenovaću vi samo Alum Čevu, Turčina sa Zoganja, kog koga je g. Ministar Predsjednik pri ustanku bio 4 dana sa 50 ljudi, istome je g. Ministar dao cedulju na izvjesnu sumu, dobro bi bilo, ako se u mogućnosti, ispuniti obećanje g. Ministra, vjerujem da je g. Ministar zaboravio, iako su to sitne stvari od velike su važnosti za ovamo.

Što se tiče mene, ja sam sve moje i mojih, kao i svakog mog, za domovinu izgubio, ostao je samo moj život koga ni najmanje nijesam žalio, a neću ni u buduće, dok budem mogao, premda sam dobro oslabio, sa društvom sam dosta u oskudnom stanju kako u novcu tako i u odijelu, ništa na nas nema.

1. Kom. Krsto Popović preko mene je uputio za Sava Raspopovića 20000 austrijskih kruna kome sam ih odmah dao, ali sam u istog Sava pozajmio 10000 kruna, stoga što nam Krsto Popović, nije bio izdao ništa, jer se nadao, da će odmah dobiti novac, čim bude dobio vezu.

Moja familija kao i ostale druge su uništene, na tuđim su vratima bez ičega, tražio sam vam ranije pomoć, kako za familije tako i za dalji rad, nijesam dobio ni odgovora.

Napominjem vi da u Albaniji 1000 austrijskih kruna koštaju samo 200 italijanskih lira, franaka ili srebrnih kruna«, navodi u tome raportu Marko Vučeraković.

Marko Vučeraković je ostao u Medovi kratko, dok se nije oporavio, dok nije sanirao ozbiljno ugroženo zdravstveno stanje, i ponovo se vratio u Crnu Goru da bi vodio oslobodilačku borbu za njenu državnu nezavisnost. Porodica Marka Vučerakovića, njegova kuća, njegovova imovina, pokretna i nepokretna, te  njegova oficirska, majorska uniforma, sve je to skupa stradalo od okrutnog terora srpskih okupacionih vlasti. Potporučnik crnogorski Mašo Niković je, u jednoj izjavi, datoj iz Formija 10. juna 1919. godine, za čiju je istinitost jemčio svojim potpisom potporučnik Niko Niković, govorio o paljevini kuće Marka Vučerakovića, stradanju njegove porodice i ubistvu njegovog brata Blaža Vučerakovića. U toj izjavi on konstatuje da su okupacione vlasti i domaći izrodi, renegati, u njihovoj službi »u reon naše opštine zapalili dvije kuće g. Kom. Marka Vučerakovića iz sela Krnjica sa cijelim pokućstvom, i sve pokretno im uništili i odveli za njihove svrhe. Srbijanski vlastodržci, pomoću crnogorskih izroda, i četovođa te izdajničke rulje… vođe pljačkaša, nasiljavali su mirno stanovništvo, sve one koji se nijesu mogli silom naćerati da se zakunu na vjernost, njihovom Petru od Srbije, strpali po njihovim zatvorima a sve im pokretno oduzeli i opljačkali. I tom prilikom kad su zapalili kuće rečenog Kom. Vučerakovića nijesu dozvolili Gospođi rečenog da obuje cipele nego su je čak i ozuli da ide bosa ukraj svojih dobara… i to, čak malo dijete od tri godine na sred opštine na Kameno-guvno htjeli su da ga zakolju kao jagnje, ali tom prilikom nijesu dali ostali opštinari. I toga momenta, kad su zapalili kuće rečenog Vučerakovića u odbrani svoje domovine i svojih opaljenih kuća poginuo je brat rečenog komandira Vučerakovića pok. Blažo Vučeraković. Isti je ostao četiri dana neukopat, pa čak peti dan su dozvolili da se ukopa ali ne pred crkvom, nego na isto mjesto đe je poginuo za višu uvjerenost«, navodi Mašo Niković.

Komitska grupa majora Marka Vučerakovića štitila je, koliko je mogla i znala, crnogorsko stanovništvo. Sukobljavala se i obračunavala, sa onima koji su ugnjetavali, tlačili, mučili i ubijali crnogorski narod. U vrijeme kad je njegova komitska grupa napustila područje Crmnice i prebacila se preko Skadarskog jezera u naselje Vraku na albanskoj teritoriji, potjere koje je okupaciona vlast organizovala, a izvodile bjelaška omladina i vojne formacije u njihovoj službi, počinile su brojne kriminalne radnje. izvršile su ubistvo, pljačku, paljevinu i druge zločine prema domu, srodnicima, porodici, imovini i oficirskoj uniformi Marka Vučerakovića. Iza sebe ostavili su krv i pepeo. Okupaciona militarna formacija »nije se zadovoljila samo sa paljevinom kuće, nego ju je prethodno opljačkala i stvari međusobno podijelila. U kući je nađena komandirova bluza sa paradnim epoletama i odlikovanjima, kao i paradna kapa s grbom. Omladinci su tu bluzu i kapu oblačili na jednu svinju i tako je »dekorisanu« tjerali seoskim ulicama uz osmijeh i dobacivanje jedan drugom: »Što ne pozdraviš gospodarevog komandijera«. Komandirovoj ženi neko je skinuo opanke s nogu i ona je bosa, vodeći dvoje đece za ruke, pošla da traži utočište kod ljudi, koji su imali hrabrosti da je prime. Čuvši za ovo Vučeraković se sa grupom vratio iz Vrake opet na crmnički teren. Pošto je omladina bila pošla dalje u pravcu Skadarske Krajine, on se riješio da je sačeka u povratku i da joj se osveti. Poslije nekoliko dana, jedno odjeljenje omladine vraćalo se iz Krajine velikim čamcem (»Krajinska lađa«), koji su onamo opljačkali. Bilo ih je sedamnaest. Ploveći uz samu obalu pored Petrove Ponte nijesu primijetili Vučerakovića, koji je tu sa grupom bio u zasjedi. Jednim plotunom bili su pobijeni svi osim jednog, koji je preživio teške rane«, navodi Nikola T. Zec u feljtonu »Zelenaši«, »Monitor«, br. 210, od 28. oktobra 1994, str. 46.

Ti koji su poginuli na Petrovoj Ponti, odnosno, na lokaciji u njenoj blizini, počinjeli su, pored zločina nad familijom i dobrima komandira Marka Vučerakovića, i pljačku i paljevinu kuće crnogorskog komite Mića Nikovića iz Crmnice, te MUČILI mu suprugu i neudatu sestru. Službeno glasilo Kraljevine Crne Gore u egzilu, »Glas Crnogorca«, godina izlaska 47, Nej na seni kod Pariza, br. 78, od 10. oktobra 1919. godine (po starom kalendaru), odnosno, od 23. oktobra 1919. godine (po novom kalendaru), na strani 3 objavljuje i članak pod naslovom »Iz ustaničkog ratovanja u Crnoj Gori«, koji je potpisan pseudonimom »Sutormanski«. Iz tog članka izdvajam sljedeće: »Četa kojom komanduje komandir Marko Vučeraković, nalazila se već nekoliko dana i noći u krvavim okršajima sa srbijanskom vojskom, dest puta brojno jačom. Tek što su se četnici, umorni i gladni, bili spustili na studen kamen da počinu, pogled im se zaustavi nedaleko s one strane vode, odakle poče da se vije dim. Malo po malo plamen je nadmašio gusti dim – srbijanska vojska pali crnogorsko selo i pljačka crnogorsku sirotinju. Čuje  se plač i vrisak žena i djece, pomiješan sa divljim uzvicima obijesne soldateske. »Junaci moji«, kliknu komandir Vučeraković svojim četnicima, »čujete li u onom ognju jauk naše sirotinje i nejači! Znadite da na našu rodnu grudu, ma da smo od vazda na ljutoj Krajini, još nikada nije neprijatelj nogom stupio, a da to nije krvavo platio. U našim žilama teče ista krv naših đedova koji su naša ognjišta i domove očuvali i zaštitili od svake napasti. Ustali smo da branimo čast i pravo naše Otadžbine koju hoće da nam pogaze i unište dojučerašnji tuđinski robovi i izmećari…Naprijed junaci moji! Zamnom u smrt!«, uzvikuje, prema pisanju »Glasa Crnogorca«, major Marko Vučeraković.

(Vidjeti: “Glas Crnogorca”, godina izlaska 47, Nej kod Pariza, br. 78. od 10 . oktobra 1919., po starom kalendaru, odnosno, 23. oktobra 1919. godine po novom kalendaru, str. 3.).

U istom tekstu navodi se i to kako »komandir Marko Vučeraković uskače u čun, snažno zgrabi veslo i ubrzo prebrodi i iskrca se na onu stranu vode. Prezirući smrt hvata se sa neprijateljem, koji mu je nasrnuo na svetinju doma i ognjišta. Sedamnaestoricu ubija na mrtvo, a osamnaestoga je ranio tako da je taj ubrzo podlegao ranama. Sjutri dan, i brat mu Blažo biva smrtno ranjen…I on ga ostavlja da mu tijelo rastrzaju divlja zvjerad i orlovi, a on produžuje borbu na užas krvniku svoje Otadžbine. Neka je slava i čast komandiru Vučeraković Marku i svoj njegovoj družini, a vječan pomen svima palim junacima i neka im je laka ona crna zemlja i onaj studeni kamen naš za koga su živote položili«, navodi se u pomenutom broju emigrantskog »Glasa Crnogorca«.

Često je major Marko Vučeraković odlazio u Albaniju iz koje se vraćao opet u Crnu Goru. Od januara do aprila 1920. godine bio je u Medovi, odakle je usmjeravao i koordinirao aktivnost crnogorskih gerilaca pod njegovom komandom. Boravio je u Skadru, Tirani i  drugim gradovima i naseljima na području Albanije. Januara 1920. godine iz Medove slao je izvještaje i ostvarivao komunikaciju sa crnogorskom Vladom u egzilu i njenim ministrom koji je boravio u Rimu Milom M. Vujovićem. Kao komandant komitske grupe u društvu sa Savom Raspopovićem organizovao je i izveo 27. decembra 1919. godine, na obali Bojane, na granici Crne Gore i Albanije, oružani napad na parabrod »Škodra«, koji je plovio pod zastavom Kraljevine SHS, a kojim je, uz ostalo, srpska komanda transportovala ratni materijal i opremu i drugu robu i namirnice za svoje potrebe. Major Marko Vučeraković je iz Medove slao svoje poklisare na teritoriju Crne Gore, prikupljao podatke o stanju u njoj, te planirao i organizovao ustaničke, gerilske akcije.

Tokom decembra 1919. godine crnogorski komiti: potporučnik Savo Raspopović, oficir Jovan Bulatović, major Petar Lekić i drugi nalazili su se na barskom i ulcinjskom području i na prostoru Albanije vršeći akcije i agitaciju za crnogorsku stvar. Operisali su na području Sutormana, Rumije, Crmnice, Bara, Ulcinja i duž granice sa Albanijom krajem decembra 1919. godine, u zajednici sa majorom crnogorske vojske Markom Vučerakovićem sa grupom od oko 150 komita.

U izvještaju crnogorskog komandira Petra Lekića iz San Đovani di Medua, upućenog 20. januara 1920. godine, ministru crnogorskom u Rimu Milu Vujoviću, pored ostalog, govori se o napadu družine Sava Raspopovića i Marka Vučerakovića na brod »Škodra«, njegovom zaustavljanju, kretanju komita Sava Raspopovića na području Ulcinja, Bara i drugih mjesta, itd. Raspopović i Vučeraković su sa komitskom grupom, pred najezdom moćnih neprijateljskih snaga, bili prinuđeni da se povuku i odstupe u Medovu, đe su ostali do 18. januara 1920. godine, kad su se ponovo vratili na teritoriju Crne Gore da bi preduzimali gerilske oslobodilačke akcije. U tome aktu Petar Lekić navodi da su u Medovu potom pozvati od strane predstavnika legalne i legitimne crnogorske vlasti u egzilu komandiri Vojin Lazović, Pero Vuković i Marko Vučeraković, kao i Savo Raspopović radi postizanja sporazuma o daljim operacijama i aktivnostima. Taj sastanak je održan i na njemu je prisustvovao i major Rajnić i utvrđen je dalji način rada i izvođenja vojničkih i političkih akcija u Crnoj Gori od strane crnogorskih patriota.

Na sastanku dijela crnogorskih ustaničkih vođa u San Đovani di Medua, održanom 24. januara 1920. godine sačinjen je referat o stanju u Crnoj Gori, poziciji i uslovima pod kojima djeluju ustanici i komiti, stradanju stanovništva itd. i na kojemu su utvrđeni prijedlozi za dalju aktivnost i istaknuti konkretni zahtjevi od strane majora Petra Lekića, majora Vojina Lazovića, majora Marka Vučerakovića, majora Pera Vukovića, kapetana Mila S. Lekovića, kapetana Nika Đeloševića, kapetana Boža Bećira i poručnika Sava Raspopovića.

(Vidjeti: DACG, FEV, Ministarstvo spoljnih poslova 1920-1922, f. 107).

Crnogorski ustanički vođe u tome dokumentu ističu i svoje predloge za ustaničku akciju, tražeći potrebna novčana sredstva i upustva kako da postupaju. U tom referatu, čiji je jedan od tvoraca i potpisnika i Savo Raspopović, veli se:

             »1. Nemoguć je ni u kom slučaju a isto tako ne bi bilo ni korisno podići u unutrašnjosti na oružje nikoga od pristaša naše ideje izuzev jedino onih koji su se već do sada podigli, zbog toga, što nema pozitivnih garancija za vojnički uspjeh i kao zbog toga, što su potpuno opljačkani, imanja pokretna i nepokretna uništena, veći dio pozatvarani i internirani a svaki saobraćaj i prelaz osoba iz mjesta u mjesto onemogućen, golotinja bez odjeće i glad priješla svake mjere, jer tijem bi se stvorilo po nas i naše pristalice u narodu ogromna kako moralna tako i materijalna šteta i opasnost.

2. Sadašnji ustaši, čiji je broj izaša otprile 1000 (hiljadu), a rasprostrti su na manje grupove kroz razne krajeve Crne Gore, i čiji povratak na svojim domovima posve je onemogućen dok naša ideja ne zagospodari u zemlji. Oni zbog sadašnjeg teškog godišnjeg vremena, organizacije protiv ustaške u nadmoćnoj jačini, bez hrane i odjeće, zatvorenog pristupa kod seljaka i samih pristaša naše ideje, uzrokom paljevine, pljački i nasilja, jedva da su u mogućnosti odužiti omanjem davanju otpora neprijatelju, a s vremena na vrijeme činjeti omanje ispade;

             3) Sadašnjim ustašama u zemlji, imovina je od strane neprijatelja popaljena i potpuno uništena, familije pozatvarane, u oskudici oružja i municije, – naročito onaj dio u rejonu: Katunske Nahije, okoline Nikšića, Pive, Drobljaka, Rovaca, Morače, Pipera i t. d. Njihovo povjerenje u narodu svakodnevno sve više opada s obzirom na razna obećanja naroda: u pojavi naše vojske, dolaska Vlade i Kralja, te u dugom periodu vremena mukama i patnjama a u neostrenju ničega od svega što se je obećavalo i očekivalo, to simpatije koje su do sada bile jake u narodu, svakodnevno sve više ohlađuju i za nas se gube;

             4)  S obzirom na istaknute razloge svaki poduhvat i preduzeće u dosadašnjem pravcu bio bi neuspješan i smjesta ugušen (kao što je i do sada bilo) i time bi se stvarala veoma teška situacija za naše stanje a očajni život u narodu, koji inače pati pod pritiskom muka nametnutih od strane srbijanskih okupatorskih vlasti, kakve se do sada još nijesu primjenjivale ni na jedan narod od stvaranja svijeta; .

               5) provjerivši u detaljima sve razloge i okolnosti u kojima se nalazimo, potpisati nalazeći se zajednički na okupu, našli smo za neophodno potrebno stvoriti odluku i donijeti sljedeće predloge:

              1) prije svega najhitnija novčana a gdje to mogućnost dozvoljava i druga materijalna pomoć svim ustašama u zemlji i prema mogućnosti njihovim familijama i pristašama, radi opstanka njihovog obdržavanja duha u narodu;

                2) Uputstvo, da se najhitnijim putem većina ustaša iz unutrašnjosti uputi u pravcu prema Medui, bilo preko Rijeke Bojane ili preko Kastrata radi koncentracije za dalji poduhvat. Izvjesni dio ustaša ima se zadržati i dalje u unutrašnjosti radi produženja rada u dosadašnjem pravcu. Broj ustaša koji se ima zadržati, ostavlja se da odrede šefovi pojedinih ustaških grupova, tako kako bi ometali akciju i kretanje neprijatelja a istovremeno hrabriti duh i volju naroda. Oni ustaši koji bi dolazili pravac Kastrati, imati će se javiti Kom. Lazoviću koji će određivati mjesto njihova boravka, a oni koji budu dolazili pravac Bojana ti će se prijavljivati komandantu u Medui;

               3) da se do koncentracije naših ustaških snaga zahtijeva i neodložno po mogućnosti pribavi na bazi Medunaksog zaliva ili u blizini gdje bude najpodesnije:

1. a) osam brdskih brzometnih topova sa municijom;
2. oko 50 mašinskih pušaka       
3. v) rezervnu količinu hrane za brojno stanje od 6- 10 hiljada osoba snabdijevenu u početku za jedan mjesec dana a tako isto srazmjernio prema gornjem stanju potreban broj odjeće i obuće;
4. g) da se do koncentarcije ustaša iz unutrašnjosti pozove od naše vojske iz Italije potreban broj artiljerijskih i mitraljeških vojnika;

      4) pošto se izvrši koncetracija koja se ovom predviđa, a koja po mogućnosti treba da bude izvedena što prije, kao i u istom vremenu pribavi potrebni materijal koji se takođe ovim zahtijeva kada će se odrediti dalji pravac akcije i kretanja«, kaže se u tome dokumentu.

(Državni Arhiv Crne Gore, fond MSP 1920-1922.).

Iz kancelarije Ministarstva vojnog Crnogorske Vlade, na čijem se čelu nalazio divizijar Milutin M. Vučinić, izdat je službeni akt broj 31 u Neju na Seni kod Pariza 10/23. januara 1920. godine u kojemu se kaže i javno obznanjuje da je kralj Nikola odlikovao »Obilića Medaljom« brigadira Andriju Raičevića, komandira Ibra Bulatovića, Milisava Nikolića, bivšeg pretsjednika Oblasnog suda, komandira Krsta Popovića, Živka Nikčevića, sekretara Ministarstva unutrašnjih poslova, komandira Marka Vučerakovića, komandira Ivana Bulatovića, komandira Vojina Lazovića, komandira Spasoja Milića, komandira Đona Nika, potporučnika Sava Raspopovića i potporučnika Radojicu Nikčevića. Ta odluka objavljena je u službenom dijelu zvaničkog glasila Kraljevine Crne Gore »Glasa Crnogorca«, godina izlaska 48, Nej na Seni kod Pariza, br. 82, od 8/21. februara 1920. godine na strani 1.

U emigraciji Marko Vuleraković je, u zajednici sa crnogorskim oficirima Krstom Popovićem i Milanom Kraljevićem, radio na formiranju posebne formacije crnogorske vojske-Narodne garde, za čijeg je komandanta postavljen komandir Dušan Vuković. Početkom 1920. godine Marko Vučeraković je imao specijalnu misiju povjerenu mu od strane crnogorskog Dvora i Vlade u Parizu da prikuplja podatke i obavještenja o situaciji u Crnoj Gori i da ih u formi izvještaja dostavlja crnogorskom ministru Milu M. Vujoviću, koji se tada nalazio u Rimu. On je februara 1920. godine od komandira Petra Lekića preuzeo ulogu glavnog čovjeka za vezu između crnogorskih ustanika u zemlji i crnogorske Vlade i dvora u egzilu. Svoju ulogu u Medovi vršio je savjesno uz podršku i pomoć Luke Đurkovića. Slao je širom Crne Gore oficire i vojnike sa ciljem sa uspostave vezu sa crnogorskim ustanicima i podnesu izvještaje o situaciji na terenu. U tom smislu, u Vasojeviće i plavsko-gusinjsku oblast uputio je Tomicu Lekića sa devetoricom vojnika. Poslao je bio oficira Nika Đeljoševića u Kuče i okolinu Podgorice u istu misiju, Petra Pekića na Bojanu, đe je tada bio Savo raspopović sa trojicom svojih saboraca. Pero Vuković i Božo Bećir već su bili u unutrašnjost Crne Gore i vršili kako gerilske akcije, tako i one koje su imale političku konotaciju.

Jedno vrijeme, početkom 1920. godine, Marko Vučeraković je, vidno pogođen i razočaran određenim postupcima crnogorskih emigrantskih krugova, bio podnio ostavku na sve položaje i činove koje je zauzimao i koje je imao u crnogorskoj vojsci. Pristao je da ostane na službi u crnogorskoj vojsci u egzilu ne u oficirskom zvanju, nego kao običan redov, što personalno navodi u pismu kojeg je iz Medove 27. januara 1920. godine poslao divizijaru Milutinu M. Vučiniću. No, ubrzo je Marko Vučeraković ponovo na svojim ramenima stavio oficirske epolete, koje je od ranije zaradio, i nosio crnogorsku oficirsku uniformu.

Dekretom kralja Nikole I Petrovića Njegoša komandiri Marko Vučeraković je 27. januara 1920. godine proizveden u čin brigadira crnogorske vojske u egzilu. O tojoj odluci predsjednik crnogorske vlade Jovan Simonov Plamenac obavijestio je Marka Vučerakovića pismom iz Rima 1. februara 1920. godine

(Viđi o tome: Dr Šerbo Rastoder, “Crna Gora u egzilu 1918-1925”, knjiga I, Podgorica, 2004, strana 121)..

Komandir Marko Vučeraković je bio jedan od komandanata u crnogorskoj izbjegličkoj vojsci u Italiji, koja je rasformirana i likvidirana tokom 1921 i 1922. godine, u vrijeme kad je Italija već bila priznala Kraljevinu SHS i izvršavala odredbe Rapalskog ugovora od 12. novembra 1920. godine. Marko Vučeraković je bio komandant Trećeg bataljona Crnogorske vojske u Vitoriji (Paduli). Odatle je odlazio u Gaetu, Formiju i Rim. Bio je vehementan, jedan od najupornijih, najtvrđih i najžešćih protivnika razoružanja i raspuštanja crnogorske vojske stacionirane u Italiji. Suprotstavio se razoružanju svojega Bataljona i deportaciji njegovih pripadnika za Sulmano (Fonte D’ Amore). »Major Marko Vučeraković sa jednom povećom grupom vojnika, probio je kordon stražara u času kada su htjeli da ih vode na željezničku stanicu i tom prilikom oteo im nekoliko pušaka, pa odbjegao u šumu ispod brda Ćemerone. Pozvan da se vrati natrag Vučeraković je poručio Talijanima da se on sa svojim ljudima neće predati ako se za svagda ne prestane sa nasilnim odvođenjem ljudi za Crnu Goru. »Ja ću se sa ljudima oko mene odati hajdukovanju i vi ćete biti na čudo od mene« – stavio im je do znanja Vučeraković. Ovo je uspjelo, ukoliko se odnosilo na njega lično i onaj mali broj ljudi uz njega, ali njegov bataljon, koji je već bio odveden za Peskaru, nijesu vratili već je bio ukrcan u parabrod i zaplovio Jadranom«, piše Nikola T. Zec u svojim političkim sjećanjima objavljenim crnogorskom nedjeljniku »Monitor«, u feljtonu »Zelenaši«, br. 213, od 18. novembra 1994, str. 46.

Pristalice emigrantske struje koju je predstavljao Jovan S. Plamenac su u Rimu 23. septembra 1922. godine dali izjavu solidarnosti sa njim. Jedan od potpisnika te izjave bio je i Marko Vučeraković, nosilac zlatne crnogorske medalje za hraborst. U toj izjavi, čiji je jedan od autora i potpisnika i komandir, to jest, brigadir, Marko Vučeraković se, pored ostalog, tvrdi da su potpisnici te izjave crnogorski rodoljubi, koji su ispaštali za Crnu Goru, kojima su kuće spaljene, a imovina uništena, porodice se nalaze po tamnicama u Kraljevini SHS itd.

Činjenica je da je prije i radije komandir Marko Vučeraković htio umrijeti, otići na groblje, nego li pristati da otiđe ili da bude deportovan u Jugoslaviju, t.j. Kraljevinu SHS. Kad je najveći broj crnogorskih emigranata bio prinuđen da napušti Italiju, jedan od njih major Marko Vučeraković otišao je, najprije u Albaniju, odakle je uspostavljao vezu sa crnogorskim komitima. Iz Albanije otišao je Marko Vučeraković za Carigrad. U hotelu u carigradu Thrace tokom maja i juna 1923. godine boravila su 22 istaknutih crnogorskih političkih emigranata, među kojima i brigadir Marko Vučeraković. Istaknuti srpski aneksionista (bjelaš) iz Crne Gore mitropolit dr Gavrilo Dožić  (koji je 1921. došao na čelo Crnogorsko-primorske eparhije Srpske pravoslavne crkve, nakon što je nasilno ukinuta autokefalna Crnogorska pravoslavna crkva 1920. godine) boravio je 1923. godine u Carigradu, u pismu koje je napisao poslaniku Narodne radikalne stranke Ljubomiru Bakiću, navodi da se među crnogorskim političkim emigrantima u Konstantinopolju nalazi »i onaj čuveni Vučeraković, koji misli u Ameriku, jer nema tamo (u Kraljevinu SHS-prim. N. A.) puta zbog zločina koje je počinio«.

Sa svojim saborcima Marko Vučeraković je namjeravao da emigrira u Rusiju, ali mu se to nije ostvarilo. Marko Vučeraković je iz Carigrada juna 1923. godine stigao u Albaniju (u Draču i Valoni). U Carigradu je Marko Vučeraković kod italijanskog diplomatskog poslanstva (legacije) uzeo pasoš za Egipat, u kojega će nešto docnije i otputovati. Prije toga obreo se u Albaniji. Uspostavio je vezu sa Ramom Muslijom, trgovcem iz Skadra i pokušao preko njega da dođe do granice Albanije i Kraljevine SHS. Uputio je nekoliko pisama, u kojima je tražio da mu žena i sin dođu u Skadar. Ta pisma uhvatili su obavještajna služba i policijske vlasti Kraljevine SHS. U Skadru je septembra 1924. godine, prema izvorima iz jugoslovenskog konzulata u Skadru, uz finansiranje italijanskog konzula i albanske vlade, bio formiran Crnogorski komitet sastavljen od oko 50 crnogorskih oficira i komita, emigranata, na čijem su se čelu nalazili Marko Vučeraković i Pero Vuković. On je trebao da djeluje u pravcu vođenja gerilske i poltiičke borbe na prostoru Crne Gore.

Potom se Marko Vučerakovuić prebacio u Egipat, iz kojega je, uz pomoć Belgijskog komiteta za nezavisnost Crne Gore, konačno uspio da pronađe utočište u Kraljevini Belgiji, u kojoj će i završiti svoj život i ostaviti svoje kosti.

Emigrantski list “Amerikanski Glas Crnogorca”- Zvanični organ “Saveza Nezavisnih Crnogoraca”, Čikago, SAD, godina izlaska II, broj 8 od 11. februara 1924. godine na strani 1 objavljuje članak pod naslovom “Upravi S. N. C”, u kojemu stoji i ovo:

“Draga braćo,

           Šaljemo Vam ova dva lista, u koje ćete vidjeti, da je naš heroj major Savo Raspopović sa svojih 10 druga poginuo. Ovu vijest donijeli su svi Europejski listovi, a imamo i povjerljivih vijesti iz … (sukraćeno ime mjesta-ured.), opširnije u ovom pismu nemoguće Vam danas je poslat, jer čekamo prvu poštu iz …, da provjerimo istinitost u detaljima ovog događaja”.  Taj tekst završava patriotskim pokličem. “Živjela Slobodna rna Gora! Slava Herojima, koji žrtvuju svoje živote za Domovinu! Živjeli svi iskreni borci i patriote Crne Gore! Živio savez Nezavisnih Crnogoraca.

        Željeći Vam slogu, šaljemo Vam bratski pozdrav –

                                       Dr Lazar Bošković i Komandir Marko Vučeraković, Bari,

10. januara 1924. godine”.

Iz Belgije je major Marko Vučeraković organizovao 1929. godine prebacivanje porodice crnogorskog brigadira Krsta Zrnova Popovića, koji je u Belgiju došao iz Argentine, u koju je otišao kad je napustio Italiju. Na zauzimanje brigadira Marka Vučerakovića, Vlada provincije Lijež (Belgija) 6 Odjeljak, Pasoška služba, izdala je brigadiru Krstu Popović dokument 18. oktobra 1929. godine u kojemu se navodi da mu je omogućeno boraviti u Kraljevini Belgiji »bez ograničenja trajanja«, te da mu ta »putna dozvola daje mu za pravo upisa u nacionalni registar i daje mu pravo na ličnu kartu«.

 Kad je stigao u Blegiju Krsto Popović je morao regulisati svoje boravište. Za njega je jemčio emigrant Marko Vučeraković, Krstov saborac i prijatelj.

U zvaničnom dokumentu kojeg je izdala Legacija Kraljevine SHS u Briselu veli se ovo:

»Ja potpisani,

   Pozivan svoju ženu Mariju sa mojom djecom i mojom rođakom (majkom) Ćetnom, da dođu prebivati kod mene u Seraing, Belgija.

Ja garntujem svime materijalnim moje familije sa kapitalom kojim ja raspolažem.

Moja se falimilija trenutno nalazi u opštini Cuce u provinciji Cetinje.

                                                                                                                 Krsto Popović

Seraing, 6. dcembar 1929. g.

Legacija Kraljevine Jugolavije u Briselu, potvrđuje da je potpis taj gospodina Krsta Popovića

Taksa naplaćena: 7, 5 fr.                      T. N. 2511(29

Brisel, 10. decembar 1929.                                                     Po naredbi ministra

                                                                                       Sekrekretar S. V. B. (potpis nečitak)«

Tako u zvaničnom dokumentu sa pečatom, kojeg je izdala Legacija Kraljevine SHS u Belgiji stoji ovo: » Ja potpisani

Vlasnik sam kuće,br. 47, u Industrijskoj Ulici u Seraing provincije Lijež.

Ja garantujem za smještaj(boravak) porodice gospodina Popović krsta koja treba da stigne iz Jugoslavije u Belgiju. Po vrh toga ja garantujem stanom za sve eventualne materijalne potrebe porodice Popović.

                                                                                 Vučeraković Marko

Seraing 6. 12. 1929. g.

Legacija Kraljevine Jugoslavije u Briselu potvrđuje da je donji potpis taj Vučeraković Marka

 Taksa naplaćena: 7, 50 fr.                      T. N.2512/29

                                                                 Po Naredni ministra,

Brisel, 10 decembar 1929.                            Sekretar S. V. B. (potpis nečitak)

                                                                 i Vučeraković Marko«.

Dakle, brigadir Marko Vučeraković organizovao je prebacivanje porodice crnogorskog brigadira Krsta Zrnova Popovića, koji je u Belgiju došao iz Argentine, a u koju je otišao kad je napustio Italiju. U Belgiju je Krsto Zrnov Popović prešao decembra 1929. Marko Vučeraković je umro u Belgiji 1931, đe je i sahranjen.

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta