Evidentno je da je od početka ove godine zabilježen pad kupovne moći crnogorskih građana zbog stalnog rasta stope inflacije, saopštio je istraživač u Institutu za strateške studije i projekcije dr Milika Mirković. Prema posljednjim podacima Monstata godišnja inflacija u Crnoj Gori je na nivou od 15 odsto, a Mirković smatra da će u narednom periodu stopa inflacije prvenstveno zavisiti od kretanja cijena energenata. On je naveo da stabilizacija na tržištu energenata zavisi od geopolitičke situacije i rata u Ukrajini
– Ukoliko se uporedi vrijednost jednog eura tokom prethodnih mjeseci, evidentno je da je zabilježen pad kupovne moći, odnosno količina dobara koju građani mogu da kupe. Od januara ove godine stopa inflacije bilježi stalan rast, dok je od aprila stopa inflacije dvocifrena, tako da je realna vrijednost novca padala. Rast cijena nije praćen rastom zarada, pa je realna zarada u avgustu bila niža u odnosu na prethodne mjesece – kazao je Mirković Pobjedi i precizirao da je realna zarada u avgustu bila niža 1,7 odsto u odnosu na april i 3,8 odsto nego u januaru.
Uzroci poskupljenja
On je naveo da je najveći doprinos rastu cijena visok rast cijene hrane i pića, zatim prevoza i stanovanja u odnosu na prošlu godinu.
– Ove grupe proizvoda jasno nam ukazuju i na razloge povećanja cijena, a koje prije svega treba tražiti u nestašicama i problemima u lancima snabdijevanja koji su izazvani ratom u Ukraniji. Međutim uzrok rasta su i dešavanja prije rata, a to je period pandemije kovid-19, kada su započeti problemi u lancima snabdijevanja i kada su velike količine novca ,,upumpane“ u ekonomske tokove koji su bili bez aktivnosti, tj. koje nijesu pratili realni rokovi – rekao je Mirković.
On je dodao da u analizu treba uključiti i promjenu cijena na mjesečnom nivou. Podsjeća da je u avgustu ta stopa iznosila 0,2 odsto što je ipak manja stopa rasta cijena u odnosu na stope zabilježene u prethodnim mjesecima.
Mirković navodi da je pored ovih spoljnih uticaja na kretanja inflacije, povećanje cijena bilo dodatno podstaknuto i dešavanjima u Crnoj Gori.
– Realizacija programa ,,Evropa sad“ je uticala na nominalni rast dohotka građana, koji nije praćen većom produktivnošću rada, već je posljedica administrativnog povećanja zarada. Tako da je cjelokupni sistem reagovao i kroz rast cijena. Iako ovo nije glavni razog povećanja cijena u Crnoj Gori, činjenica je da je u Crnoj Gori inflacija veća nego u EU zoni, dok je prije realizacije ovog programa inflacija u Crnoj Gori pratila nivo iz EU zone, to ukazuje na to da je taj program doprinio sveukupnom rastu cijena – istakao je Mirković.
Uticaj programa ,,Evropa sad“
Inflacija u eurozoni u avgustu je bila 9,1 odsto, a u septembru je dostigla deset odsto, što je najviša vrijednost od kada je uveden euro. Mirković navodi da podaci iz perioda do početka ove godine i prije realizacije programa ,,Evropa sad“, pokazuju da je nivo cijena u Crnoj Gori uglavnom pratio nivo cijena u eurozoni.
– Prema podacima EUROSTAT-a, oscilacije između stopa inflacije mjerene HICP, su bile veoma male do 2022. godine. Međutim, od januara ove godine primjećuje se značajnije odstupanje između stopa inflacije, u prosjeku po jedan procentni poen na mjesečnom nivou – rekao jer Mirković.
On je dodao da je to akumulirano, te od januara ove godine dovelo do toga da imamo godišnju inflaciju u Crnoj Gori veću za oko pet procentnih poena u odnosu na eurozonu.
– Veći dohodak stanovništva je doveo do veće količine novčanih sredstava u opticaju što je stvorilo pritisak na cijene, jer ovi novčani tokovi nijesu pokriveni rastom realnih tokova. Pored rasta dohotka od rada, kroz razne oblike socijalnih davanja su dodatno plasirana novčana sredstva – rekao je Mirković.
On smatra da će u narednom periodu stopa inflacije prvenstveno zavisiti od kretanja cijena energenata, a kako kaže, stabilizacija na tržištu energenata sa druge strane zavisi od geopolitičke situacije i rata u Ukrajini.
– Dodatno, ukoliko se realizuje odluka OPEK+ o smanjenju proizvodnje nafte u narednom periodu, to će se dodatno odraziti na rast cijena energenata usljed smanjenja ponude. Kako nafta ulazi u sastav cijene koštanja velikog broja proizvoda, to će posljedično dalje uticati na sveukupni nivo cijena – saopštio je Mirković.
On je naveo da je Evropska centralna banka u svom izvještaju iz septembra projektovala inflaciju na nivou od 8,1 odsto u eurozoni za ovu godinu i 5,5 odsto za narednu godinu (HICP).
– S obzirom na rast cijena u eurozoni, može se očekivati da će isti trend biti zabilježen i u Crnoj Gori – izjavio je Mirković.
Državni intervencionizam
Odgovarajući na pitanje da li država, odnosno Vlada, treba da povuče neke poteze i interveniše kako bi obuzdala rast inflacije, Mirković je naveo da svako kontrolisanje ili ograničavanje kretanja cijena može imati značajne negativne posljedice na ekonomiju.
– Prije svega se može odraziti na ponudu i tražnju za tim dobrima i uslugama. Određivanje cijene ispod one koja se slobodno formira na tržištu, može za posljedicu imati ograničenu ponudu dobara, što dalje vodi rastu cijena. Iako je ograničavanje cijena dobara povoljno sa strane kupaca, rast cijena faktora proizvodnje dovodi do rasta troškova proizvodnje, što uz ograničene cijene proizvoda može dalje uticati na poslovanje proizvođača i na kraju smanjenje ponude ili nestašicu tih dobara – kazao je Mirković.
Podsjećamo da je je u cilju obuzdavanja cijena osnovnih životnih namirnica Vlada povukla nekoliko poteza, pa je u junu ograničila marže trgovcima za brašno, šećer, ulje i so, tako što je donijela odluku kojom će se maksimalna visina marže u veleprodaji ograničiti na pet odsto za pšenično brašno tip 400 i 500, šećer, ulje i so, dok će za te namirnice u maloprodaji iznositi sedam odsto.
Početkom maja su usvojene i stupile na snagu izmjene Zakona o PDV-u. Tim izmjenama je ukinut porez na brašno i suncokretovo ulje, a za so je smanjen na sedam odsto. Takođe sredinom juna ukinut je PDV na hljeb, dok su, podsjećamo, početkom maja usvojene i stupile su na snagu izmjene i dopune Zakona o akcizama kojima je dozvoljeno Vladi da smanji akcize na gorivo do 50 odsto.
Prema riječima Mirkovića upitno je koliko je, ili da li je uopšte, odluka koja se odnosi na ograničenja marži u trgovinama za određene prehrambene proizvode uticala na ograničavanje rasta cijena.
– Sa druge strane, jedan od načina uticaja na cijenu goriva je bio smanjenje akciza na gorivo, što je dovelo do nižih cijena od tržišnih. Međutim, s obzirom na stanje u javnim finansijama, takve poteze je teško očekivati u narednom periodu – smatra Mirković.
Prema najnovijim podacima Monstata cijene proizvoda i usluga lične potrošnje, mjerene indeksom potrošačkih cijena, u avgustu su, u odnosu na jul, bile u prosjeku više 0,2 odsto. Potrošačke cijene su u avgustu, u odnosu na isti mjesec prošle godine, u prosjeku bile više 15 odsto, dok su potrošačke cijene u periodu od januara do avgusta, u poređenju sa istim periodom prošle godine, u prosjeku više 11,1 odsto.
Vrijednost minimalne korpe za godinu porasla 107 eura
Vrijednost minimalne potrošačke korpe za avgust je, prema podacima Monstata, iznosila 766,2 eura, dok je u avgustu prošle godine iznosila 659,2 eura, što znači da je za godinu vrijednost korpe uvećana za 107 eura.
Vrijednost minimalne potrošačke korpe za avgust je, prema podacima Monstata, bila 0,7 odsto viša u odnosu na jul.
Od ukupne vrijednosti minimalne potrošačke korpe, izdaci za hranu i bezalkoholna pića su iznosili 356,5 eura, što je 2,1 odsto više u odnosu na jul.
Statističari su izračunali da su izdaci za neprehrambene proizvode i usluge iznosili 409,7 eura, što je 0,6 odsto manje nego u julu.
Vrijednost minimalne potrošačke korpe za četvoročlano domaćinstvo čine minimalni mjesečni izdaci koji se odnose na hranu i bezalkoholna pića i neprehrambene proizvode i usluge.
Za izračunavanje minimalnih izdataka koji se odnose na hranu i bezalkoholna pića koriste se prosječne cijene u tekućem mjesecu i mjesečne količine u kilogramima za četvoročlano domaćinstvo. Za izračunavanje vrijednosti korpe neprehrambenih proizvoda i usluga koriste se indeksi potrošačkih cijena.
Ulje za godinu poskupjelo 35,4 odsto, a meso 17,1 odsto
Podaci Monstata o uticaju na godišnju stopu inflacije pokazuju da je cijena čvrstih goriva porasla 54 odsto, dok je cijena goriva i maziva za motorna vozila viša za 18,2 odsto. Cijene povrća su porasle 36,9 odsto, usluga smještaja 35,5 odsto, ulja i masti 35,4 odsto, hljeba i žitarica 34,2 odsto, mlijeka, sira i jaja 31 odsto. Statističari su izračunali da su cijene mesa za godinu porasle 17,1 odsto, a voća 14,7 odsto.