Moskovski egzarh Afrike umiješan u kokainsku aferu, bio pripadnik ruskih vazdušno-desantnih snaga u BiH

Piše: Александр Солдатов

Od Vaseljenskih sabora iz ranovizantijske epohe do danas, svjedočimo da ovako teške optužbe nijesu razmijenjivane između predstojateljâ pomjesnih pravoslavnih crkava. Povod je odluka Sinoda Ruske pravoslavne crkve 29. decembra da otvori svoje eparhije (Kairo i Johanesburg) u okviru Egzarhata u Africi. To je teritorija koja kanonski pripada drevnoj Aleksandrijskoj patrijaršiji. Rukovodstvo Ruske crkve joj je objavilo rat. Protivno kanonima, Ruska crkva je primila u svoju jurisdikciju 102 afrička klirika — otprilike 15% cjelokupnoga sveštenstva Aleksandrijske patrijaršije.

Patrijarh aleksandrijski Teodor, u prošlosti veliki prijatelj Ruske crkve — sveštenoslužio je i studirao u Odesi 1980-ih —13. januara je uputio emotivnu poruku: lidere Moskovske patrijaršije naziva „vukovima i lažovima” koji su „posijali kukolj raskola” na afričkome kontinentu. U znak odmazde za priznanje autokefalnosti Crkve Ukrajine od strane Aleksandrijske patrijaršije, piše patrijarh Teodor, Ruska crkva je „prekršila predanje Vaseljenskih sabora, koje su do danas poštovali svi ruski patrijarsi“. Teodor invaziju Ruske crkve na Afriku naziva „kolonijalizmom“ i „krađom“ sveštenstva putem mita.

Porijeklo sadašnjega sukoba, koji je globalni raskol u pravoslavnome svijetu, leži u događajima 2016-2019. godine. Više od pola vijeka svjetsko pravoslavlje, uključujući i Rusku crkvu, pripremalo je sabor. A kada se konačno sastao u junu 2016. na Kritu, Ruska crkva je iznenada odbila da učestvuje u njemu.

Jedna od glavnih tema ovoga sabora na Kritu bio je način davanja autokefalnosti (crkvene nezavisnosti) novim pomjesnim crkvama; tu se pominjalo i „ukrajinsko pitanje“. Frakcije ukrajinskoga pravoslavlja su tražile autokefaliju skoro cijeli 20. vijek; a nakon što je Ukrajina stekla nezavisnost, ovo pitanje se još više zaoštrilo.

Kako Ruska crkva na Krit nije došla, razvezala je ruke Vaseljenskoj (carigradskoj) patrijaršiji, koja sebe, prvo, smatra jedinom institucijom kompetentnom da daje autokefaliju, a drugo, ne priznaje jurisdikciju Ruske crkve nad Ukrajinom, optužujući Moskvu za neovlšćeno pripajanja Kijevske mitropolije u 17. vijeku.

Rezultat svega toga je 6. januar 2019. kada je carigradski patrijarh Vartolomej dodijelio tomos o autokefaliji Pravoslavnoj crkvi Ukrajine, a 8. novembra iste godine ovaj čin je priznao i aleksandrijski patrijarh Teodor. Kao odgovor, Ruska crkva je prekinula kanonsko opštenje s oba patrijarha; a kada su ukrajinsku autokefaliju priznali arhiepiskopi atinski i kiparski, postupila je lukavije: prekinula je opštenje lično s ovim arhijerejima, ali je počela da podržava „opoziciju“ episkopâ u Grčkoj i Kipru koji su se protivili ukrajinskoj autokefaliji.

Raščinjeni protođakon Andrej Kurajev (jedan od najvećih savremenih ruskih bogoslova, kritičar Moskovske patrijaršije – prim), skreće pažnju na gotovo potpuno odsustvo „pi-ar podrške“ za tako senzacionalnu odluku unutar Rusije kakva je stvaranje Egzarhata Afrike. Prva pojašnjenja počela su da se pojavljuju tek poslije dugoga novogodišnjega vikenda. Kurajev to objašnjava un capriccio isterico (histeričnim kapricom), psihološkom karakteristikom moskovskoga patrijarha Kirila Gundjajeva.

Aleksandrijska patrijaršija ima reputaciju najmisionarskije crkve u pravoslavnome svijetu. Još u 19. vijeku, iako drevna i poštovana, ali malobrojna, ova Patrijaršija ujedinjavala je nekoliko grčkih zajednica u śevernome Egiptu i Libiji. Danas ima 29 eparhija, 6 manastira, 43 episkopa i više od 700 klirika — uglavnom u zemljama ekvatorijalne Afrike.

Misionarski odśek Moskovske patrijaršije sada uvjerava da „ogromna većina“ ovih afričkih pravoslavnih klirika „želi da pređe u Egzarhat“. Aleksandrijska patrijaršija ne dijeli takav „optimizam“. Kamerunski mitropolit Grigorije (Grigorije Stergiu, mitropolit kamerunski, impertim i egzarh Zapadne Afrike – prim) kaže da je „Ruska crkva regrutovala raskolnike i izopštenike u svoje afričke redove; većina sveštenika koji su pristupili Ruskoj crkvi su starokalendarci (predstavnici ‘alternativnih’ pravoslavnih crkava), kao i razni prekršioci kanonskih normi, kojima je ranije bilo zabranjeno sveštenosluženje ili oni skinuti s čina.” Izvori u Aleksandriji, koje kontaktira „Новая Газета”, rekli su da neki afrički klirici, primljeni u Rusku crkvu, u stvari katolici…

Posebnu počast koju uživa — drugo mjesto u sveštenome diptihu Istočno-pravoslavne crkve — Aleksandrijska crkva ima i zbog toga što joj je u 1. vijeku n.e. osnivač bio apostol Marko, autor drugoga od četiri kanonska Jevanđelja. Aleksandrija je igrala ključnu ulogu u dogmatskim sporovima 4-5. vijeka, u kojima se iskristalisalo hrišćanstvo. Ova Crkva se pominje u najmanje tri kanona Vaseljenskih sabora, uključujući 6. kanon I Vaseljenskoga sabora iz 325. godine. Taj kanon upućuje na „drevne običaje“, prema kojima se jurisdikcija Aleksandrije proteže na Egipat, Libiju i Pentapolj.

Istovremeno se rodio i običaj da se patrijarh aleksandrijski zove „Papa, Sudija Vaseljene i Trinaesti Apostol“. Istina, dodatak „i cijele Afrike“ u tituli potiče tek od početka 20. veka, ali Ruska crkva ga je skoro odmah priznala i dosad ga nije osporila. Druge pomjesne crkve takođe nijesu tvrdile da imaju jurisdikciju nad bilo kojim regionom Afrike. Ako pogledamo Ustav Moskovske patrijaršije, tu čitamo da sadrži listu od 16 država čiji su pravoslavni građani „dužni“ da budu pod njezinom jurisdikcijom — ali, nijedna afrička država nije na toj listi…

Sveštenik Georgij Maksimov iz Moskovske patrijaršije pokušava kanonski da opravda invaziju na Afriku, ali to ispada neubjedljivo. On podśeća da su, prema kanonima Vaseljenskih sabora, samo Egipat, Libija i Etiopija uključeni u Aleksandrijsku patrijaršije. Pa znači li to da bi ostatak Afrike mogao da pripada Ruskoj crkvi? Ako je tako, zašto je Sinod Ruske crkve osnovao Śevernoafričku eparhiju u Kairu? Zar Kairo nije Egipat?

Drugi apologetski argument Moskve je da „neku osobu stupanje u zajednicu s raskolnicima razvrgava od Crkve“. Pod „raskolnicima” se ovđe podrazumijeva Pravoslavna crkva Ukrajine, čije je priznanje učinilo i aleksandrijskoga patrijarha Teodora „raskolnikom”. Ali sve pomjesne pravoslavne crkve, liše Ruske crkve, ne misle tako i ne prekidaju opštenje s aleksandrijskim patrijarhom; kao što ni Ruska crkva ne prekida opštenje s ovim pomjesnim crkvama.

Vojna retorika koja prati invaziju Ruske pravoslavne crkve na Afriku adekvatna je liku prvoga „afričkoga egzarha“ – mitropolita (od 7. januara) Leonida Gorbačova. On je, nakon školovanja za laboranta na Katedri za dinamiku letjenja u Vazduhoplovnoj školi u Krasnodaru, služio vojsku, a od 1997. radio u Odeljenju za saradnju s Oružanim snagama Moskovske patrijaršije. U tom svojstvu otišao je na „službeni put” u rusku vazdušno-desantnu brigadu (u sastavu UNMIBH – prim) u Bosni i Hercegovini.

Prešao je potom u Odeljenje za vanjske crkvene veze Moskovske patrijaršije. Postavljen 2004. za nastojatelja podvorja Ruske crkve pri Aleksandrijskoj patrijaršiji. Tu Gorbačova zatiče „arapsko proljeće“.

On je 2013. hirotonisan je za episkopa Buenos Ajresa i Južne Amerike, ali je tri godine kasnije opozvan u domovinu uoči „kokainske afere“ u koju je umiješana organizacija M.O.R.A.L. (Mecenas Ortodoxos Rusos en America Latin) — „Ruski pravoslavni pokrovitelji u Latinskoj Americi“. Tada su argentinske vlasti zaplijenile više od 362 kg droge iz jedne prostorije u ruskoj ambasadi i sumnjale na pripadnike ove „pravoslavne organizacije”…

Vrativši se u Moskvu, Leonid Gorbačov postao je zamjenik mitropolita Ilariona Alfejeva. Sada je „afrički egzarh”, a njegovi planovi su — planovi generala. „Razvijamo program punoga obima ne samo za stvaranje parohija, već i za totalno prisustvo Ruske pravoslavne crkve na kontinentu Afrike, uključujući liturgijsku, obrazovnu, socijalnu i humanitarnu komponentu“, rekao je 12. januara i dodao da Ruska crkva „ima filantrope“ koji će „iz svoje velikodušnosti“ podržati „rusku misiju u Africi“.

Naš izvor u Aleksandrijskoj patrijaršiji je pojasnio da Ruska crkva nudi crnim sveštenicima četiri puta veću platu od njihovih sadašnjih. Egzarh obećava da neće biti ograničen samo na Afriku, već da će povećati širenje Ruske crkve širom svijeta, svuda đe pravoslavni „odbijaju da se povezuju s raskolom“. Potpuna lista afričkih sveštenika koji su pristupili Ruskoj crkvi još nije objavljena. Rečeno je samo da služe u osam država.

Ministarstvo vanjskih poslova Ruske Federacije održava intenzivne kontakte s najmanje 20 afričkih zemalja. Još od sovjetskih vremena, parohije Ruske crkve u dalekom inostranstvu su se nametnule kao idealne zavjereničke tačke; pored toga, „preko crkvene linije“ moguće je riješiti mnoga pitanja koja je nezgodno „peglati” diplomatskim ili poslovnim kanalima…