Piše: Novak Adžić
Crkva Srbije (SPC), odnosno, beogradska Patrijaršija i njene eparhije u Crnoj Gori, nemaju nikakva svojinska, ni zakonita i savjesna držalačka prava (pravno valjanu državinu) nad sakralnim pravoslavnim hramovima, koji su pripadali crnogorskom narodu i Crnoj Gori do 1918, odnosno, 1920. godine.
Ti hramovi pripadaju Crnoj Gori i crnogorskom narodu, uprkos činjenici da je najveći dio njih bespravno prisvojila, odnosno, uzurpirala Crkva Srbije (SPC) u Crnoj Gori i njen episkopat, sveštenstvo i monaštvo.
Ti hramovi (pojedinačne crkve i manastiri i njima pripadajuća imanja) u Crnoj Gori bili su u vjerskoj jurisdikciji autokefalne Crnogorske crkve i njima je ona upravljala (imala pravo državine, ali ne i pravo svojine). Tako je bilo sve dok ona nije nasilno ukinuta, u procesu koji je trajao od kraja 1918. do polovine 1920. (donošenjem dekreta regenta Aleksandra Karađorđevića, kojim je stvorena Srpska pravoslavna crkva Kraljevine SHS), mada je preciznije reći do polovine februara 1922, kada je finalizovan proces njenog ukidanja i prisajedinjenja novoformiranoj Srpskoj pravoslavnoj crkvi (Srpskoj patrijaršiji).
Inače, Srpska pravoslavna patrijaršija je kanonski konačno nastala 1922. godine u Kraljevini SHS, kada je dobila tomos od Carigradske patrijaršije, a njen prvi patrijarh u istoriji bio je Dimitrije Pavlović, bivši mitropolit beogradski i Pravoslavne crkve u Kraljevini Srbiji. Do tada je postojala i vjekovima u Crnoj Gori djelovala autokefalna Crnogorska crkva– Pravoslavna crkva u Crnoj Gori, Crnogorska mitropolija, Mitropolija Crnogorska – odnosno njen episkopat, sveštenstvo i monaštvo. Ona je upravljala crkvenim objektima, hramovima (crkvenim zgradama), u skladu sa zakonskim i kanonskim regulama i koristila ih za potrebe crkve, države i naroda, te u odnosu na njih, kao institucija, imala je vjerske kompetencije i prerogative.
Selo Bobija pripada crnogorskom plemenu Ceklin u Riječkoj nahiji i nalazi se na teritoriji opštine prijestonice Cetinje. Etnolog, istoriograf i prosvjetni radnik Andrija Jovićević pisao je, na osnovu obavljenih istraživanja tokom 1906. godine, u knjizi „Riječka nahija u Crnoj Gori“, objavljenoj1911. u Beogradu, u izdanju Srpske Kraljevske Akademije (uredio knjigu akademik prof. dr Jovan Cvijić) da je tada selo Bobija imalo 35 domova i da u njoj žive Dragojevići (9 domova), Brnovići (8 domova), Jankovići (3 doma), Šofranci (3 doma), Dajkovići (2 doma), Tatari (2 doma), Vukmirovići (2 doma), Vukčevići (2 doma), Kraljevići (1 dom), Gazivode (1 dom), Đurišići (1 dom) i Radunovići (1 dom).
(Andrija Jovićević, citirano djelo, fototipsko izdanje, CID, Podgorica, 1999, str. 122).
U monografiji “Pedeset godina na prestolu Crne Gore 1860-1910“, objavljenoj u slavlje jubileja 50 godina vladavine knjaza Nikole I Petrovića Njegoša i proglašenja Knjaževine Crne Gore za Kraljevinu (koju je uredio dr Lazar Tomanović, doktor prava i istoričar, predsjednik Vlade Crne Gore, a koja je štampana u Kraljevskoj crnogorskoj državnoj štampariji na Cetinju 1910), između ostalog, navodi se (kada se nabrajaju podignuti i obnovljeni hramovi u Crnoj Gori od 1860. do 1910), na strani 108, da je u selu Bobija (Riječka nahija, opština Prijestonice Cetinje) 1893. godine, podignut hram, odnosno, crkva Svetog Petra Cetinjskog.
Tu crkvu, ogradilo je, odnosno, podiglo, svojim radom, pregnućem, sredstvima i drugim doprinosima, na vlastitom zemljištu, domicilno, mjesno stanovništvo Bobije (uz značajnu pomoć drugih Ceklinjana) i ona njima pripada, odnosno, ona je njihovo istorijsko, pravno i stvarno vlasništvo. Ona je njihova svojina i ona ne može pripadati nekome drugome.
Crkva Svetog Petra Cetinjskog podignuta je na ruševinama, odnosno, ostacima starog hrama, koji je na tom mjestu prije postojao. Ona je osveštana 21. januara 1896. godine. U ime mitropolita Crnogorske crkve Mitrofana Bana i po njegovom ovlašćenju, osveštao je tadašnji sveštenik meteriški Ilija Jovićević.
Ilija Jovićević (rođen 1870, u Češljarima, Riječka nahija) bio je kasnije protojerej Crnogorske crkve i član njene Cetinjske konsistorije od 1904. godine. Godine 1907. bio je sveštenik dvorske crkve na Ćipuru na Cetinju. Bio je vrlo ugledan sveštenik, obrazovan i istaknuti crnogorski patriota. Obavljao je dužnosti i poslanika Crnogorske narodne skupštine u doba Knjaževine i Kraljevine Crne Gore.
Jedan je od učesnika Božićnog ustanka 1919. godine podignutog protiv srpske okupacije i nasilne aneksije Crne Gore i protiv odluka tzv. Podgoričke skupštine iz novembra 1918.i zelanaš, odnosno, vojnički, idejni i politički borac ZA PRAVO, ČAST I SLOBODU CRNE GORE.
Srpske (srbijanske) okupacione vlasti su ga uhapsile i zatvorile sa brojnim crnogorskim rodoljubima u zatvor Jusovača u Podgorici 1919. godine. Bio je odan Crnogorskoj državi i kralju Nikoli I Petroviću-Njegošu i autokefalnoj Crnogorskoj crkvi. Po izlasku iz zatvora, đe je bio politički zatvorenik tokom 1919. godine, protojerej Ilija Jovićević iz političkih razloga od strane režima KSHS interniran u Sarajevo, da bi se potom vratio na prostor nekadašnje Kraljevine Crne Gore.
Bio je pristalica crnogorskih federalista, odnosno, Crnogorske stranke. Njegov mlađi brat bio je doktor pravnih nauka Ivan-Ivo Jovićević, generalni konzul Kraljevine Crne Gore u Ženevi, istaknuti crnogorski suverenista i politički emigrant, zelenaš, a po povratku iz egzila jedan od članova i docnije prvaka Crnogorske stranke i jedan od glavnih organizatora Belvederskih demonstracija kod Cetinja 26. juna 1936. godine.
O osveštavanju crkve posvećene Svetom Petru Cetinjskom u naselju (selu) Bobija u Riječkoj nahiji izvještava list, odnosno, časopis za crkvu i školu – „Prosvjeta“, kojeg je uređivalo Ministarstvo prosvjete i crkvenih poslova Knjaževine Crne Gore, godina VII, sveska II od februara 1896. godine.
Navedeni časopis na strani 107 u članku „Nova crkva u Bobiji“ konstatuje: „Evo nam ove godine propoja još jedna crkva, blagodareći hrišćanskoj darežljivosti mjesnih stanovnika i obilatoj pomoći braće Ceklinjana. Crkva je osveštana 21. januara ov. god.“
U istom tekstu „Prosvjeta“ objavljuje besjedu sveštenika Ilije Jovićevića, izgovorenu prilikom svečanog osveštavanja crkve u Bobiji.
Njegova besjeda glasi:
„Blagočestivi Hrišćani!
Na skupu ove hrišćanske zajednice ispunjene hrišćanskom ljubavlju, koja se pretaca u nadu svetog milosrđa, na bezgraničnu milost Boga mira i ljubavi, tvrdo je moje vjerovanje, da će blagi Gospod svojom božanstvenom silom ocijeniti ovu našu duhovnu zajednicu… Potkrijepljen tijem vjerovanjem osmjelio sam se da vam sa ovog svetog mjesta, od strane sabranog sveštenstva, progovorim nekoliko riječi, o važnosti i značaju današnjeg dana.
Braćo!
Odavna je velja želja bila, pošto ste poudaljeni od parohijalne crkve, da u sredini svojoj podignete ovaj sveti Božiji dom, ovu sviju vas opštu majku, kako bi se mogli češće sakupljati, da pred njenim maternjim okriljem odahnete, pod bremenom ovog kratkog, ali teretnog-života, krijepeći duše vaše sa naukom Hrista spasitelja.
Vašoj plemenitoj želji, a hrišćanskoj potrebi Njegovo Visokopreosveštenstvo G. Mitropolit Mitrofan očinskom blagošću izvolio se je najmilostivije odazvati, davši vam dozvolu i sv. blagoslov za podignuće ovog svetog hrama; a nama, vašim sveštenicima, poslati arhijerejski blagoslov, da osvetimo ovaj božiji dom u slavu sv. Petra, Cetinjskog čudotvorca. Današnji dan donese vam željenu radost, za kojom su duše vaše toliko čeznule, topeći se slatkom slutnjom, da će blagi Gospod vaše hrišćanske želje ispuniti.
Današnji je dan za vas pun duhovne radosti i veselja, zato treba svi da ga zabilježite, kao dan sreće i napretka vašeg. A kako i ne bi bilo, kad u toku toliko godina, ovo je prvi put što se sakupljate pod krovom ovog svetog božjeg doma, sagrađenim vašim hrišćanskim požrtvovanjem.
Ovaj sveti dom najveća je zaloga vaše skromne hrišćanske pobožnosti, jer su ga vaše marljive i darežljive ruke uz pripomoć vaše braće Ceklinjana podigle u slavu svetog Petra, cetinjskog čudotvorca, kojemu ga evo i posvetismo, moleći mu se, kako bi on, kao zastupnik ovog hrama, ujedno bio i molitveni posrednik za vaše spasenje pred prijestolom svevišnjeg tvorca.
Sveta je vaša dužnost, da vezu hrišćanske ljubavi između vas i vašeg posrednika kod Boga, sv. Petra u najvećioj čistoti obdržajete, potvrđujući je vrlinama dobrodjelateljnog života“.
U nastavku besjede sveštenik Ilija Jovićević je kazao da je po Božijoj zapovijedi „ljubav najveća svetinja na zemlji. Ljubav je najsvetije čuvstvo, a najtješnja veza, koja sjedinjava nebo sa zemljom, a čovjeka sa Bogom.
Sami je Bog sušta ljubav, a ko hoće da se s njime sjedini, treba da obuče dušu svoju u odjeću najčistije ljubavi, kako bi ga ona, kao majka sviju vrlina vodila po uzanoj stazi, koja vodi vječnom životu, te mu tako otvorila rajska vrata, a uvela ga u široke obitelji Oca nebeskog.
Veza ta biće većma učvršćena, ako u radu i ophođenju jedan s drugim budete se upravljali po mjerilu vaše savjesti, tog najpravednijeg sudije, koji se po svetom promislu nalazi u duši svakog čovjeka, imajući svagda na umu riječi Hrista Spasitelja: „Što nijesi rad da učini tebi drugi, ne učini ni ti njemu“. Čista savjest najsvetije je čovjekovo imanje, koje se ne može za novce dobiti, a prodati se može.
Mi sveštenici smatramo se srećni, što nam je palo u dio da na ruševinama ovog starog, a vama obnovljenog hrama prvi put prinesemo žrtvu Bogu zajedno sa toplim molitvama za dugi život Knjaza Nikole i svega vladajućeg doma.
Još nam ostaje da sa ovog mjesta upravimo ukupno srdačne molitve sv. Petru Cetinjskome čudotvorcu, kako bi On, kao pokrovitelj ovog svetog doma, Svojom svetiteljskom sjeni neprestano nad njime bdio; i vas i vaše domove uzeo pod svoje sveto okrilje, da slogom mira i međusobne ljubavi, kao pravi hriščani provodite život, na korist svoju i svojih bližnih. Amin“, zaključio je sveštenik Ilija Jovićević besjedu prilikom svečanog čina osveštavanja crkve Svetog Petra Cetinjskog u Bobiji.
(„Prosvjeta“, list za crkvu i školu, godina VII, sveska II, Cetinje, februar 1896, „Nova crkva u Bobiji“, str. 107-108)