Belvederske demonstracije 26. juna 1936. godine (DIO II)

Za aktuelno.me

Piše: Novak Adžić

Ideolog i vođ crnogorskih federalista dr Sekula Drljević uzdržao se od aktivnosti u pogledu učešća u organizaciji Belvederskog protesnog zbora. Drljević je bio nepovjerljiv u odnosu na komuniste i u osnovi je bio antikomunista, te je u pismu dr Ivu Jovićevu od 16. aprila 1936. godine savjetovao „da za sada stvari miruju“[1]. Prvaci Crnogorske stranke (federalista) dr Ivo Jovićević, bivši diplomata, i Petar Plamenac, bivši crnogorski ministar i predsjednik skupštine, koji su činjeli ideološku okosnicu u organizaciji Belvederskog protesnog zbora, uhapšeni su od strane vlasti prije održavanja samog zbora. Značajnu aktivnost u pogledu organizacije zbora poduzeli su komandir Blagota Martinović, federalista iz Komana, Savo Čelebić, komandir iz Štitara i Petar Lekić iz Virpazara. U Crmnici je najsnažniju aktivnost poduzeo Petar Plamenac, a u Riječkoj nahiji u saradnji s komunistima federalisti dr Ivo Jovićević i Jovan Belov Vujović. Plamenca, Jovićevića i Vujovića vlast je uhapsila kako bi što više neutralisala njihovu političku aktivnost. Ivo Jovićević i Jovan Belov Vujović i još 28 ljudi uhapšeni su uoči održavanja Belvederskog protesta zbog održanog ilegalnog zbora u Drušićima 17. juna 1936. godine. Stvarni razlog njihovog hapšenja bio je da se spriječi njihovo učešće u planiranom „pohodu na Cetinje“. Prije održavanja Belvederskog protesnog zbora uhapšen je i Petar Plamenac, koji je pritvoren pod prijetnjom načelnika unutrašnjih poslova Arsa Petrovića da će biti odgovoran za sve eventualne posljedice. Toj prijetnji podlegao je Petar Plamenac i on je objektivno nakon pritvaranja bio izolovan od daljeg toka događaja.

„Plamenac nije lično učestvovao u demonstracijama na Belvederu „bojeći se da će poginuti, nego je na Cetinju očekivao dalji razvoj događaja“, kako stoji u policijskim izvorima. Sigurno je da je bio zaplašen prijetnjom načelnika Arsa Petrovića, koju mu je ovaj uputio u ličnom razgovoru uoči pohoda. Uhapšen je 26. juna i zatvoren zajedno sa Špadijerom u zgradu opštine, a ne u Bogdanov kraj, gdje su bili ostali zatočeni“[2]. Federalisti su bili veoma aktivni u organizaciji zbora, animiranju pristalica da dođu na zbor, te davanju programske profilacije samom zboru. Dok se zbor pripremao pojedini prvaci iz vođstva federalista koji su uzeli učešća u tome događaju, formirali su odbore federalističke omladine od 4 do 5 članova, koji su imali zadatak da se konstituiše organizacija federalističke omladine[3]. Petar Plamenac je organizovane demonstracije i otpor režimu shvatio kao mogućnost proširenja uticaja i jačanja pozicija Crnogorske stranke.

Insistirao je da se, pored proširenja uticaja crnogorskih federalista na nju, omladina sačuva od represija režima i predlagao moduse kako učinjeti da omladina ne bi stradala od režimskih batinaša. Petar Plamenac je nastojao da omladinu koja je inklinirala KPJ veže za federaliste i njihov partijski program[4]. To on potvrđuje na saslušanju datom, poslije hapšenja, pred isljednim organima u Upravi policije na Cetinju 28. juna 1936. godine. Plamenac je, pored ostalog, na isljeđivanju u policiji, s tim u vezi kazao: „Kada sam vidio da je tu omladinu apsolutno nemoguće odvratiti od namjere, da izvrši pohod na Cetinje, govorio sam pojedinim starijim ljudima, da bi dobro bilo, da i oni, kao rođaci omladinaca, pođu s njima na Cetinje, pa ako bi došlo do konflikta i sukoba s organima vlasti, da bi povukli omladinu kući… Jednom prilikom rekao mi je đeneral Petar Martinović da imam u narodu veliki upliv, pa da bih trebao omladinu da odvratim od rđavog puta, t. tj. od komunizma. Ja sam mu odgovorio da se nadam, da ću ih sada moći pridobiti za zdravu, crnogorsku opoziciju, pošto su im vođe pohapšene“[5]. Petar Plamenac je na policijskom saslušanju izjavio da je znao da će protesni zbor na Cetinju biti zabranjen od strane vlasti, ali nije želio da „da mladež dobije utisak da se stariji za tu mladež ne interesuju. Zato sam svakome ko je pitao za to, savjetovao, da ne pušta mladež samo nego da idu na zbor i stariji s njima“[6]. Jedan od organizatora zbora, koji je prije njegovog održavanja uhapšen, dr Ivo Jovićević je na saslušanju u policiji, između ostalog, 2 jula 1936. godine rekao: „Osobito je omladina na mene uticala da ja poradim na tome, da dođe što više naroda na taj zbor. Ja sam to odbijao i savjetovao tu omladinu da se ostave komunizma i da priđe federalističkoj stranci. Omladina je uporno insistirala da se izvrši pohod na Cetinje… Od omladinaca sam saznao, da će taj zbor i pohod održati i bez mene, jer na organizovanju zbora i pohoda rade ozbiljni ljudi. Omladinci su mi rekli koji su njihovi zahtjevi“[7].

U ime organizatora zbora 23. juna 1936. godine prvak Crnogorske stranke dr Ivo Jovićević podnio je zvaničnu prijavu za održavanje protesnog zbora na Cetinju. Vlasti su odbile da izdaju dozvolu za održavanje zbora. Inicijativni odbor je napravio plan dolaska na Cetinje, zakazao zborna mjesta za okupljanje demonstranata i odredio parole. Noću između 25 i 26. juna 1936. krenule su prve kolone ljudi na zbor iz pravca Podgorice prema Belvederu, koji je bio određen kao zborno mjesto za protestante iz Riječke, Crmničke i Lješanske nahije. Prije 10 sati ujutro demonstranti su se okupili na Belvederu, „spremni da pođu dalje, prema Cetinju. Ali dalje se nije moglo. Banska uprava Zetske banovine bila je riješila da po svaku cijenu onemogući održavanje zbora na Cetinju, pa su policija, žandarmerija i vojska blokirale sve prilaze prema Cetinju“[8]. Učesnici su nosili crnogorski krstaš barjak kao simbol borbe za slobodu. Na demonstracije su nošeni brojni transparenti sa parolama državnog, nacionalnog, političkog, ideološkog, ekonomskog, socijalnog i kulturnog značenja: „CNFS-Crnogorski narodni front slobode“, „dolje fašizam“, „Dolje rat“, „Hoćemo rada“, „Hoćemo hljeba“, „živjela crnogorska narodna sloga“, „Tražimo pravdu i slobodu“, „Živio crnogorski narodni front“, „Dolje fašizam“, „Slobodu štampe, zbora i dogovora“, „Slobodu uhapšenim borcima“, „Živio savez radnika i seljaka“, „Živjela sloboda crnogorsko-primorskog naroda“, „Tražimo redovne sudove da sude u Crnoj Gori sve političke krivce“, „Povećanje nadnica, pomoć besposlenima! CNFS“, „Pred sudom pljačkaše i razbojnike“, „Tražimo slobodne izbore“, „Tražimo ravnopravnost Crne Gore“, „Tražimo slobodu, mir, rad i napredak“, „Dolje fašizam i rat“, „Slobodu štampe“[9].

Inicijativni odbor protesnog zbora odredio je i uputio delegaciju od 12 članova kod bana Muja Sočice da sa njim pregovara i od njega zatraži odobrenje da se protest održi na Cetinju. Međutim, taj zahtjev je odbijen od strane banske uprave, nakon čega je odlučeno da se zbor održi na Belvederu, gdje se okupila masa između 2.000 i 2.500 hiljade ljudi[10]. Na zboru su se okupljenom narodu obratili govorima: advokat Mirko Vešović, koji je bio predstavnik lijevog krila Saveza zemljoradnika kojeg je predvodio dr Dragoljub Jovanović, i Stojan Špadijer, novinar i narodni poslanik koji je odbio da verifikuje svoj mandat nakon izbora 1935. godine, pripadnik disidentske radikalske grupe Ace Stanojevića, te Bogdan Ivanović, komunista, seljak iz Kuča.

Na zboru je pročitana rezolucija, pisana rukom prvaka Crnogorske stranke dr Iva Jovićevića, koju je policija pronašla u njegovoj kući prilikom hapšenja. U rezoluciji Belvederskog protesnog zbora bili su izloženi sljedeći zahtjevi: 1) obustava odvođenja Crnogoraca u Dubrovnik i Sarajevo i prekidanje sa mučenjem i premlaćivanjem odvedenih Crnogoraca; 2) tražimo da se uhapšeni odmah predadu Okružnom sudu u Cetinju radi vođenja istrage i suđenja ako bi bili krivi; 3) tražimo da se stave pod sud policijski organi koji su na zvjerski način mučili i premlaćivali odvedene Crnogorce; 4) ukoliko bi se povratili ispred terora odbjegli Crnogorci, tražimo da se predadu redovnom sudu u Cetinju na isljeđenje; 5) tražimo obustavu žandarmerijskih hajki, kao i izazivanje sukoba i krvoprolića po crnogorskim selima; 6) tražimo obustavu divljačkog premlaćivanja po žandarmerijskim stanicama i političkim zatvorima po Crnoj Gori; 7) tražimo dozvolu za legalni rad u radničko-seljačkim, sportskim, kulturnim i ekonomskim društvima, da se skine zabrana rada sindikatima u Cetinju i Podgorici, da se ubrza priznanje statuta za Ceklinske ribolove, kao i sportske klubove „Lovćen“ u Cetinju, „Budućnost“ u Podgorici, radničko društvo „Abrašević“ u Podgorici itd.; 8) tražimo likvidaciju šestojanuarskog režima i vraćanje narodu demokratskih sloboda, ukidanje Zakona o zaštiti države, tražimo slobodu štampe, zbora i dogovora, amnestiju političkih krivaca, slobodne i tajne zborove, stavljanje pod sud i kažnjavanje korupcionaša i fašističkih nasilnika šestojanuarskog režima; 9) tražimo ravnopravnost Crne Gore i biranje crnogorske narodne skupštine u Cetinju, koja će rješavati o sudbini crnogorskog naroda; 10) tražimo vraćanje Crnoj Gori opljačkanih reparacija, otvaranje javnih radova kao isušenje Skadarskog Jezera, gradnju puteva, željeznica itd.; 11) tražimo ukidanje kuluka i sniženje državnih, banovinskih i opštinskih nameta, poreza, prireza i trošarine, poništenje dugova radnicima, seljacima, zanatlijama, sitnim trgovcima, malim činovnicima i sitnim kućevlasnicima; 12) tražimo povišenje nadnica zaposlenim, a pomoć besposlenim i nesposobnim radnicima i seljacima; 13) tražimo politiku mira i hitni savez sa Francuskom i Sovjetskom Rusijom[11].

Nakon što je pročitana rezolucija Mirko Vešović je u ime Inicijativnog odbora protesnog zbora pozvao prisutne da se mirno raziđu i odu svojim kućama. Demonstranti su se mirno razilazili, a tom prilikom je neko iz mase opalio u vis iz revolvera nekoliko metaka, nakon čega je policija, vojska i žandarmerija otvorila mitraljesku i puščanu vatru s leđa na demonstrante i tom prilikom ubila 6, a ranila oko 30 ljudi.

Vlast je smatrala da su „kolovođe“ Belvederskog protesnog zbora prvaci Crnogorske stranke Petar Plamenac, bivši ministar i politički emigrant, član Glavnog odbora, te dr Ivan-Ivo Jovićević, bivši emigrant i generalni crnogorski konzul u Ženevi, Blagota Martinović, oficir i Jovan Belo Vujović, oficir. To potencira ban zetske banovine Mujo Sočica[12], u pismu predsjedniku Vlade Kraljevine Jugoslavije Milanu Stojadinoviću povodom belvederskih događaja, u kojemu ga obavještava o preduzetim mjerama i istrazi. Mujo Sočica piše Milanu Stojadinoviću: „Kolovođa svega ovoga dr Ivo Jovićević, Petar Plamenac, bivši ministar, Jovan Vujović i Blagota Martinović saslušani su i pridržani u zatvoru, te će se njihova uloga još iz ranije rasvijetliti, a isto tako uloga Stojana Špadijera, narodnog poslanika, koji onoga dana, onako raspaljive govore držao i našao se u toj masi da je predvodi.

Utvrđeno je da je ovaj pokret bio lokalnog karaktera. Učesnici su bili samo iz opštine riječke Ljubotinjske, sreza cetinjskog i opštine crmničke sreza barskog i nekoliko studenata iz Podgorice na čelu sa advokatskim pripravnikom i poznatim komunistom Mirkom Vešovićem“[13].

Nakon Belvederskih događaja 26. juna 1936. godine uhapšeno je zbog učešća na protesnom zboru preko 70 demonstranata, među kojima je bilo najviše komunista i crnogorskih federalista i njihovih pristalica, a određeni broj pripadnika i drugih opozicionih građanskih partija (Saveza zemljoradnika i demokrata). U zatvoru Bogdanov kraj bilo je mnogo uhapšenih. U zatvoru „Bogdanov kraj“ od strane režima kao politički krivici uhapšeno je mnogo lica. Izvori o broju uhapšenih variraju od 70 do preko 100 ljudi. Postoji sačuvana zajednička fotografija (sačuvao je jedan od učesnika demonstracija koji je bio uhapšen komunista Janko K. Lopičič s Ceklina, koji je i dao spisak imena lica koja se nalaze na slici, a koji je prenio jedan od učesnika Belvederskog protesnog zbora Nikola Perov Rajković iz Kosijera), jednog broja uhapšenih, nakon njihovog izlaska iz zatvora. Na njoj je moguće identifikovati veliki broj lica, koji su zbog Belvedera bili u 2 mjeseca u policijskom istražnom pritvoru i koji su nakon šestodnevnog štrajka glađu pušteni na slobodu usljed nedostatka dokaza za krivično gonjenje. Na toj fotografiji se nalazi, pored muškaraca i znatan broj uhapšenih žena, koje su uzele učešća u demonstracijama. Nalaze se na slici: Nikola Bastać (tokom drugog svjetskog rata umro u logoru), Milo Lubarda, Jokica Tomašević (sestra Jovana Tomaševića), Ivo Dapčević, Blažo Lopičić, Nikola Perov Rajković, Krcun Ražnatović, (strijeljan 1942. u ratu), Đoko Bastać (ostavio pred smrt 2005. novinski zapis u „Pobjedi“ o Belvederskom događaju), Luka Jovićević, Miloš N. Mihaljević, Jelena Lopičić, Rose Tatar, Milo S. Banović (poginuo kao komandir čete u NOR-u 1944), Milica Lopičić, Jovan Todorov Strugar, Milovan M. Strugar, Pavle Lopičić, Božo Lopičić (poginuo u Pljevaljskoj bici decembra 1941 ), Petar Banović, Petar Vojvodić (kasniji narodni heroj), Mitar V. Strugar (poginuo kao pripadnik NOB u partizanima u Bosni 1943 kao komandir čete u NOB-u), Petar S. Gazivoda, Niko Markov Strugar (potpukovnik JNA, narodni heroj i komandant Sedme omladinske brigade u NOB-u), Petar N. Strugar (poginuo 1942 kao komandir čete u Bosni), Milo S. Janković, Stevo S. Kraljević (pognuo kao član agitporpa PK KPJ 2. avgusta 1942 na Rijeci Crnojevića), Vido M. Strugar, Dušan Baro Đurković (komunista, teško ranjen na Belvederu), Vlado Lukin Adžić (komunista, poginuo 1941. na Pljevljima), Drago J. Janković i Đuro Crnojević. Najveći broj lica sa te fotografije pripadao je komunistima i kasnije je učestvova u NOB-u. Sa fotografije nijesmo uspjeli identifikovati jedan broj lica koja su uhapšena [14]. Svi zatvoreni, uhapšeni, nijesu krivično sudski procesuirani. Jedan dio je nakon pritvora pušten na slobodu, drugi dio je podvrgnut krivičnoj sudskoj istrazi, a protiv 61 lica (učesnika demonstracija) državni tužilac je podigao optužnicu po Zakonu o zaštiti države.

Jedan od najodgovornijih za krvoproliće na Belvederu bio je Milovan Ilić-Belvederac, koji je naredio žandarmeriji i policiji da otvori vatru na demonstrante, od čije posljedice je ubijeno 6 a ranjeno oko 30 njih. Subjektivna i objektivna odgovornost za krvoproliće na Belvederu pada na teret bana Zetske banovine Muja Sočice, komandanta Zetske divizije generala Petrovića, bivšeg komandanta Zetske divizije generala Vojina Maksimovića (koji se tada zatekao na Cetinju, a u to vrijeme obavljao je dužnost inspektora Zemaljske odbrane vojske Kraljevine Jugoslavije, a koji je uzeo učešća u zabrani protesta na Cetinju i u odluci da se puca na goloruki narod), te podbana Jeftića i Milovana Ilića Belvederca, komesara policijske uprave na Cetinju i načelnika policijske uprave Miloje Koča. Milovan Ilić je na Belvederu naredio da se otvori mitraljeska i puščana paljba na demonstrante i tada su ubijeni 2 na licu mjesta, a 4 su uskoro podlegli ranama. Ubijeni su i umrli od posljedica ranjavanja: Stevan Vujović, Jovan Šofranac, Marko Jovićević, Ilija Ražnatović, Nikola R. Petričević (svi iz Riječke nahije) i Ilija Šunja Vukmanović (iz Crmnice). Ranjena su oko 33 lica, među kojima 13 teže, a jednom od njih studentu komunisti Dušanu-Baru Đurkoviću iz Kosijera bila je od mitraljeske vatre otsječena ruka iznad lakta.

O broju uhapšenih poslije Belvederskih demonstracija 26. juna 1936., postoje različiti podaci u istorijskim izvorima i literaturi. Na osnovu izvještaja vodnika, poručnika cetinjskog žandarmerijskog voda 26. juna 1936. godine upravi policije na Cetinju odmah poslije zbora 26. juna 1936. godine, uhapšeno je na licu mjesta i u neposrednoj okolini održavanja zbora iz različitih sela Riječke nahije 53 lica i 1 lice iz Lješanske nahije[15].

U tom aktu se navodi da cetinjski žandarmerijski vod privodi uhapšena lica i u tom smislu veli se: „26. juna 1936 godine oko 16 sati po svršenom sukobu koji se je desio na mjestu zv. ˝BELVEDER˝ između žandarma ovoga voda organa Financiske Kontrole, organa te Uprave i između napadača /komunista i federalista/ uhvaćena su na licu mjesta i neposrednoj okolini po navedenim organima sledeća lica:

Strugar N. Filip, iz Gor. Ceklina, Opšt. Riječka, Rajković V. Boško, iz Kosijera, Opšt. Sokolske, Pejović P. Đukan, iz Jankovića, Opšt. Riječka, Lopičić M. Vuko, iz Gor. Ceklina, Lopičić S. Krcun, iz Gor. Ceklina, Rajković P. Nikola, iz Kosjera, Opšt. Sokolske, Đurašković M. Joko, iz Gor. Ceklina, Lopičić M. Stevo, iz Gor. Ceklina, Strugar T. Jovan, iz Gor. Ceklina, Strugar N. Milovan, iz Gor. Ceklina, Lopičić K. Pavle, iz Gor. Ceklina, Janković R. Đuro, iz Gor. Ceklina, Lopičić S. Đuro iz Gor. Ceklina, Vujović M. Milivoje, iz Ljubotinja, Lubarda S. Mihajlo, iz Ljubotinja, Strugar Markov Nikola, iz Donjeg Ceklina, Pejaković J. Andrija, iz Donjeg Ceklina, Vujović Đ. Marko, iz Ceklina, Lopičić S. Mileva, iz Ceklina, Strugar Vuko, iz Ceklina, Strugar Vlado, iz Ceklina, Strugar Boro, iz Ceklina, Strugar Periša, iz Ceklina, Strugar Mitar, iz Ceklina, Lopičić G. Đuro, iz Ceklina, Janković Draga, iz Jankovića Krša, Janković Milo, iz Jankovića Krša, Jovićević Luka, iz Rijeke Crnojević, Popović Ilija, iz Građana, Lopičić Markiša, iz Družića, Globarević Vido, iz Lješanske Nahije,/petkova glavica/, Šofranac Stevo, iz Meteriza, Šofranac Božo, Iz Meteriza, Ražnjatović Marko, iz Meteriza, Gazivoda Vidak, iz Vranjene, Strugar Vido, iz Ceklina, Vujović Savov Milo, iz Ceklina, Strugar Ilija, iz Ceklina, Kostić Dušan, iz Rvaša, Janković Andrija, iz Drušina, Strugar N. Petar, iz Meteriza, Lopičić K. Đurđina, iz Ceklina, Lopičić M. Milica, iz Ceklina, Lopičić Lj. Joke, iz Ceklina, Lopičić M. Stane, iz Ceklina, Lopičić Đ. Anđe, iz Ceklina, Lopičić V. Joše, iz Ceklina, Lopičić V. Ljubica, iz Ceklina, Jovićević B. Joke, iz Rijeke Crnojević, Pejović S. Joke, iz Ceklina, Strugar P. Stane, iz Ceklina, Jovićević Maše, iz Rijeke, Pejović Ike, iz Ceklina, Đurašković S. Ike, iz Ceklina, Lopičić I. Milica, iz Ceklina“.

Tada je ranjeno i prevezeno u cetinjsku bolnicu 15 lica uglavnom iz Riječke nahije i manjim dijelom iz Crmnice. U tome aktu s tim u vezi stoji: „Sem gore navedenih privežena su u državnu Banovinski bolnicu Danilo I. u Cetinje koja su bila ranjena na licu mjesta i to: Tatar Staka, iz Ceklina, Crnojević Savo, iz Ceklina, Strugar T. Petar, iz Ceklina, Adžić L. Vladimir, iz Đinovića, Strugar M. Nikola, iz Rvaša, Ražnjatović Krcun, iz Dujeve, Caković M. Petar, iz Limnjane,/Crmnica/, Lubarda M. Savo, iz Berislavaca, Opšt. Zetska, Prlja Đ. Petar, iz Čukojevića, Opšt. Ljubotiđnjska, Kostić F. Vladimir, iz Rvaša, Jovićević S. Marko, iz Prevlake, Đurković B. Dušan, iz Kosjera, Popović P. Mitar, iz Brčela, Janković Jovan, iz Jankovića, Lekić Petar, iz Crmnice“[16] .

[1] AIICG, 28-VI-1936, Pismo Sekule Drljevića-Ivu Jovićeviću od 16. aprila 1936. Vidi: Dr Šerbo Rastoder, „Belvederski protesni zbor“, DOCLEA 1/2000, str.105.

[2] Dr Šerbo Rastoder, „Belvederski protesni zbor“, DOCLEA 1/2000, str.113.

[3] DACG, AOP (raniji AIIP), V2a-54 (1936), Materijal o Belvederu. O aktivnostima grupe prvaka crnogorskih federalista oko organizacije belvederskih demonstracija vidi detaljno: Dr Šerbo Rastoder, „Belvederski protesni zbor“, DOCLEA 1/2000, str.104-109.

[4] Dakako, njegov iskaz dat pred policijskim organima nakon hapšenja treba shvatiti uslovno, kao taktički nastup, s obzirom da je bio lišen slobode i da je nastojao da situaciju predstavi na način za koji je smatrao da može biti po njega korisniji da se izvuče iz situacije u kojoj se našao.

[5] AIIP, V2a-54 (1936), Materijal o Belvederu, Saslušanje Petra Plamenca od 28. juna 1936. Vidi o tome i: dr Jovan Bojović, „Napredni omladinski pokret u crnoj Gori 1918-1941“, Cetinje,1976. str. 288.

[6] AIIP, V2a-54 (1936), Materijal o Belvederu, Saslušanje Petra Plamenca od 30. juna 1936.

[7] AIIP, V2a-54 (1936), Materijal o Belvederu, Saslušanje dr Iva Jovićevića od 2. jula 1936. Vidi i dr Jovan R. Bojović, c.d. str. 289.

[8] Dr Radoje Pajović, citirani rad. str. 143.

[9] Dr Niko S. Martinović, citirani rad. str. 148.

[10] Različiti su podaci o broju učesnika protesnog zbora. Variraju od 500 do 3000 ljudi, zavisno od toga kako ih prikazuju režim i opozicija. Vidi više: Dr Šerbo Rastoder: „Belvederski protesni zbor“, DOCLEA 1/2000. str. 110. Dr Đuro Batrićević, „Krvavi belvederski zbor“, „Pobjeda“ (feljton), 14. avgust 2005. navodi da je zborno mjesto demonstranata bio Belveder, te da je na njemu učestvovalo oko 3.000 demonstranata iz razmih krajeva Crne Gore i da je na demonstracijama nošen „Crnogorski krstaš barjak kao simbol slobode i mnogobrojni transparenti“. Dr Đuro Batrićević navodi: „Zbor je otvorio opozicioni narodni poslanik Stojan Špadijer a poslije njega da su govorili Mirko Vešović i Bogdan Bojo Ivanović, član KPJ iz Kuča. Zbor je završen revolucionarnim parolama i borbenim pjesmama, što je oružanim snagama režima, uz provokativni pucanj iz pištolja, bio zgodan povod za otvaranje vatre na demonstrante. Posljedice napada na goloruku masu bile su 6 mrtvih, 14 teže i 27 lakše povijeđenih. Na mjestu događaja uhapšeno je oko 100 demonstranata. Sa hapšenjima se nastavilo i narednih dana, tako da se broj uhapšenih popeo na oko 200“.

[11] Dr Radoje Pajović, citirani rad, str. 143-144 i dr Tomica Nikčević, „Prilog proučavanju političkih borbi u Crnoj Gori 1929-1927“, „Istorija XX veka“, zbornik radova III, Beograd, 1962. str.144.

[12] Ubrzo nakon belvederskih događaja smijenjen je s položaja ban Mujo Sočica i na njegovo mjesto postavljen 20. avgusta 1936 ban Petar Ivanišević. Novica Popović, narodni poslanik sa liste JRZ, pisao je s Cetinja 30. jula 1936. godine da ne bi trebalo sada penzionisati bana Muja Sočicu jer bi se time „dala satisfakcija federalistima i komunistima da bi oni ponovo digli glavu pa možda što god i pokušali. Stoga sam mišljenja da je bolje da za prvo vreme on ode na odsustvo“ (AJ F-5, Novica Popović, narodni poslanik,-Predsjedniku Vlade, Cetinje, 30. jula 1936.) Mujo L. Sočica ubijen je 1941. godine u Nikšiću od strane Steva Počeka, crnogorskog zelenaša i komite, političkog robijaša u Zenici, učesnika Belvederskog zbora 1936. i člana Crnogorske federalističke stranke.

[13] Arhiv-Jugoslavije/AJ/, F-5, Prepiska sa banovima, pismo bana Milanu Stojadinoviću povodom belvederskih događaja. Pisano povodom predstavke mitropolita crnogorskog Gavrila Dožića i drugih u kojemu se traži objektivna istraga, inače će nezadovoljstva još biti.

[14] Vidi o tome: Nikola P. Rajković, „Pleme Kosijeri 1439-1945“, Cetinje, 1968. str. 185-186).

[15] DACG, OSIO-Podgorica, Okružno javno tužilaštvo-Titograd, kutija, 2 Krivični Predmet protiv Milovana Ilića-Belvederca, Cetinjski žandarmeijski od, broj 1133, 26. Jun 1936, Cetinje-Upravi policije Cetinje.

[16] DACG, OSIO-Podgorica, Okružno javno tužilaštvo-Titograd, kutija, 2 Krivični Predmet protiv Milovana Ilića-Belvederca, Cetinjski žandarmeijski od, broj 1133, 26. Jun 1936, Cetinje-Upravi policije Cetinje).