SAD su obavijestile druge vlade – partnere da se povlače iz međunarodnog sporazuma više od 30 država pod nazivom “Otvorena neba” (Open Skies Treaty), koji dopušta izvidjačke letove nenaoružanih letjelica iznad teritorije zemalja-potpisnica, što je prvobitno trebalo da ojača povjerenje i omogući sprečavanje sukoba SAD i Rusije.
SAD su saopštile da hoće da se povuku iz tog sporazuma jer ga krši Rusija, kao i zato što se snimci koji se prave tokom tih letova mogu brže i jefitnije dobiti od američkih ili komercijalnih satelita.
Očekuje se da će odluka Vašingtona dodatno zaoštriti odnose s Moskvom i izazvati nezadovoljstvo evropskih saveznika koji imaju koristi od snimaka koje SAD dijele na osnovu tog sporazuma.
Američki predsjednik Dvajt Ajzenhauer je u julu 1955. godine prvi predložio da SAD i tadašnji Sovjetski Savez uzajamno dozvole izvidjačke letove iznad svojih teritorija.
Moskva je najprije odbacila tu ideju, koju je predsjednik Džordž Buš stariji oživio u maju 1989. godine, sporazum je stupio na snagu 2002. godine i do sada su ga potpisale 34 zemlje ali ga nije ratifikovala jedna – Kirgizija.
Više od 1.500 letova izvedeno je na osnovu tog sporazuma, čiji je cilj veća transparentnost vojnih aktivnosti i pomoć nadzoru sprovodjenja sporazuma o kontroli naoružanja i drugih.
Iako je svaka potpisnica pristala na posmatračke letove iznad cijele svoje teritorije, Rusija ne dozvoljavaa nadletanje nekih područja.
Opozicione Demokrate u Kongresu SAD su prošlog mjeseca u pismu optužile Trampa da “navaljuje” s povlačenjem iz tog sporazuma dok se svijet bori s pandemijom, i da će podriti savezništvo SAD s evropskim zemljama koje se oslanjaju na taj sporazum da bi pratile ruske vojne aktivnosti.
Ovog mjeseca je 16 bivših visokih zvaničnika evropskih vojski i odbrane potpisalo izjavu kojom podržavaju taj sporazum, rekavši da će povlačenje iz SAD-a biti udarac globalnoj bezbjednosti i dodatno potkopati međunarodne sporazume o kontroli naoružanja.
Ti zvaničnici su tražili od Sjedinjenih Država da preispitaju svoj stav.
Ali ako SAD napuste sporazum, pozvali su evropske države da ga se i dalje pridržavaju.
Postoji i zabrinutost da bi Rusija mogla da se povuče iz tog sporazuma.
Ako SAD i Rusija napuste sporazum, njihova teritorija se ne bi mogla prelijetati radi snimanja.
A ako Moskva ostane u sporazumu, mogla bi da nadzire bat američke vojne objekte u Evropi.
Trampova odluka da izađe iz Sporazuma “Otvorena neba” postavlja pitanja o njegovoj opredjeljenosti prema takozvanom Sporazumu Novi START, s Rusijom, o nuklearnom razoružanju, koji ističe početkom sljedeće godine.
Novi START, jedini je preostali ugovor koji ograničava američki i ruski nuklearni arsenal.
Rusija je ponudila produženje sporazuma, ali Tramp bi da ga proširi i na Kinu.
Prošle godine Trumpova administracija se povukla iz sporazuma o nuklearnom oružju iz 1987. s Rusijom, kojim su bili zabranjeni proizvodnja, testiranje i postavljanje krstarećih i balističkih raketa na kopnu sa dometom od 500 do 5.500 kilometara.
SAD će se iz sporazuma “Otvorena neba” formalno povući za šest mjeseci.