„Oslobađanje čudovišta“: Kako su neke od najozloglašenijih ruskih ubica puštene iz zatvora da bi se borile u Ukrajini

U proteklih šest mjeseci, osuđene ubice u nekim od najtežih slučajeva ubistava u Rusiji izašle su na slobodu iz zatvora odsluživši samo djelić kazni kako bi se borile u Ukrajini. Oni koje prežive dobijaju pomilovanje od predsjednika. Porodice žrtava osjećaju ogromnu nepravdu i očajanje.

Kad su ovog maja na društvenim mrežama počele da kruže fotografije Vladislava Kaniusa, na otvorenom i na slobodi, u vojnoj uniformi, sa oružjem u ruci, Oksana Pekteleva je pomislila da moraju biti lažne.

Na pamet joj nije palo da čovek koji je samo deset mjeseci ranije osuđen na 17 godina zatvora za brutalno ubistvo njene ćerke Vere može da bude bilo gdje drugdje sem u zatvoru.

Ali, grdno se prevarila.

Mjesec dana kasnije, Pekteleva je dobila zvaničnu potvrdu da je Kanius premješten u zatvor u Rostovu, u južnoj Rusiji.

To mjesto se naširoko smatra odskočnom daskom za ruske zatvorenike koji su se dobrovoljno prijavili za borbe u Ukrajini.

Niko ne može da joj kaže gdje se trenutno nalazi čovjek koji je više od 100 puta izbo nožem njenu dvadesettrogodišnju ćerku studentkinju prije nego što ju je zadavio električnim kablom u napadu toliko nasilnom da se našao na naslovnim stranama svih listova u Rusiji.

Ali imajući u vidu njegovu posljednju znanu lokaciju i slike u uniformi, velika je vjerovatnoća da se Kanius sada bori u Ukrajini i, ako preživi, vrlo je vjerovatno da će dobiti zvanično pomilovanje i moći da se vrati civilnom životu kao slobodan čovjek.

Za majku koja je provela mjesece boreći se za pravdu za svoju ćerku, to je gorak udarac.

„Ovo je svetogrđe“, kaže ona. „To je kao da smo svi mi napadnuti.“

Nisu više iza rešetaka

Porodica Pektelev nije usamljena.

Od ljeta 2022, hiljadama ruskih zatvorenika ponuđen je izlazak iz zatvora ako se dobrovoljno prijave za borbe u Ukrajini.

Prvu rundu regrutovanja vodio je Jevgenij Prigožin iz grupe Vagner.

Kad su u februaru 2023. oni saopštili da okončavaju regrutaciju novih vojnika iz zatvora, izvještaji su nagovijestili da je Ministarstvo odbrane preuzelo štafetnu palicu od njih.

Tokom tog vremena, mnoge ruske porodice, koje su izgubile najmilije u najbrutalnijim mogućim okolnostima, saznavale su da ljudi osuđeni za njihova ubistva nisu više iza rešetaka.

Natalija Nečetnaja je otkrila da jedan od ljudi koji su ubili njenu ćerku Mariju nije više u zatvoru kad je prestala da dobija isplatu odštete od njegove zatvorske plate.

Marija Nečetnaja, devetnaestogodišnja studentkinja hemije bila je silovana, mučena i na smrt premlaćena u dvosatnom napadu u gradiću Obninsk 2016.

Stepen nasilja bio je toliko šokantan da je slučaj ponovo završio na naslovnim stranama svih listova u Rusiji.

Lokalni gradonačelnik Vladislav Šapša ponudio je veliku nagradu za informacije o zločinu i na kraju su 2019. dva lokalna muškarca, braća Vladislav i Aleksandar Korobenkov, proglašeni krivim za Marijino ubistvo i osuđeni na 19 godina u maksimalno čuvanom zatvoru.

Kad su isplate odštete prestale da pristižu, Marijina majka je počela da se raspituje šta se dogodilo.

Saznala je da je u oktobru 2022. Vladislav Korobenkov izašao iz zatvora kao dobrovoljac u grupi Vagner i da se nalazio na putu za prvu liniju fronta u Ukrajini.

Odslužio je manje od dvije godine svoje kazne.

Rasno motivisano ubistvo

Irina Gavrilova provela je šest mjeseci pokušavajući da sazna šta se desilo sa čovjekom koji je trebalo da služi devestanestogodišnju zatvorsku kaznu zato što je izbo njenog sedamnaestogodišnjeg sina Timura na smrt u rasno motivisanom napadu.

Vitalij Vasilijev (22), ultradesničarski aktivista, priznao je da je izašao na ulice u noći ubistva tražeći bilo kog „nerusa“ da ga ubije.

Timur, koji je odrastao u Azerbejdžanu, i preselio se u Volgograd zajedno sa majkom, išao je kući do studentskog hostela na lokalnom medicinskom fakultetu gdje je studirao za zubara.

Nježni dječak koji je svirao violinu i volio da provodi vrijeme kod kuće, Timur je bio napadnut s leđa i izboden 20 puta.

Kao i u slučajevima ubistva Vere Pekteleve i Marije Nečetnaje, Timurova smrt je zadobila veliku pažnju medija, a lokalni guverner Volgograda ponudio je nagradu od milion rubalja svakome ko pomogne da se pronađe ubica.

Vasilijeva je identifikovao rođeni brat koji ga je prepoznao na snimku sa sigurnosne kamere koji je dijelila policija posle ubistva.

„Nije samo ubio mog sina, već je ubio i mene“, kaže Irina Gavrilova koja je ponijela Timurovo tijelo nazad u Azerbejdžan i posjećuje njegov grob svaki dan.

Manje od godinu dana posle suđenja, prijatelj je skrenuo pažnju Irini na objavu na Telegramu u kojoj se tvrdi da se Vasilijev ubio u zatvoru u Rostovu.

Irina je pokušala da sazna više o tome i poslala je brojne zvanične upite u potrazi za informacijama, ali niko nije mogao ništa da joj kaže.

Izgledalo je kao da je ovaj naprosto nestao.

Konačno, zvaničnik iz lokalne agencije za zatvorske ustanove se sažalio nad Irinom i rekao joj neslužbeno da je Vasilijev prebačen u Rostov i da se najvjerovatnije pridružio grupi Vagner.

Zvaničnik je rekao da ako preživi šest mjeseci na frontu, biće slobodan da ide kući.

Irina je bila šokirana: „Rekla sam, ali kako je to moguće? On je čudovište, kako može biti oslobođen?“

Zvaničnik je slegao ramenima: „Bojim se da nije na meni da donosim te odluke.“

Predsjednikovo pomilovanje

U aprilu 2023, Ana Boltnjuk dobila je zvanično pismo od zatvorskih vlasti u kom se potvrđuje da je predsjednik Putin pomilovao čovjeka koji je 2014. silovao i ubio njenu ćerku Janu.

Jevgenij Tatarincev osuđen je 2019. u još jednom slučaju koji je završio u vijestima zbog šokantne brutalnosti.

Jana, osamnaestogodišnja studentkinja dizajna iz Kaluge bila je na putu kući kad su je napali Tatarincev, njegov brat Vladimir i treći saučesnik, pošto su svi pili alkohol i pušili sintetički kanabis.

Janina majka se očajnički borila da slučaj ostane u vijestima i posle masovne istrage u kojoj je policija proverila više od 11.000 ljudi, braća Tatarincev su na kraju uhapšena, proglašena krivim i osuđena na 18 godina zatvora.

Poslati su u zatvor maksimalne bezbjednosti u Kaluškoj oblasti – isti onaj u kom je šef grupe Vagner Jevgenij Prigožin snimljen u septembru 2022. kako drži zapaljivi govor zatvorenicima i nudi im pomilovanje ako se pridruže borbama u Ukrajini.

Ubrzo posle toga, Ana Boltnjuk je saznala da je Jevgenij Tatarincev prebačen u zatvor u Rostovskoj oblasti i narednog proljeća, vjerovatno posle šest mjeseci provedenih u Ukrajini, bila je informisana da je slobodan.

Ana Boltnjuk nije željela da govori za BBC, ali izvor upoznat sa slučajem rekao je da je u očajanju otputovala u Moskvu, sve do Kremlja, da bi preklinjala predsjednikov kabinet da poništi to pomilovanje.

Dočekana je sa simpatijama i rečeno joj je da će njen slučaj biti razmotren.

Ali je ubrzo posle toga dobila zvanično pismo u kom se kaže da „sva pitanja koja se tiču slanja građana da učestvuju u specijalnoj vojnoj operaciji spadaju pod jurisdikciju ruskog Ministarstva odbrane“.

Nemoćni da intervenišu

Za majke Vere, Marije, Jane i Timura, saznanje da su se ubice njihove djece praktično izvukle nekažnjeno za ubistvo, maltene je nepodnošljiva nepravda.

„To je signal za sav šljam koji je na slobodi – radite šta god poželite, nećete biti kažnjeni“, kaže Oksana Pekteleva.

Advokati koji su pristali da govore za BBC o ovim i drugim slučajevima priznaju da su nemoćni da intervenišu.

„Ako je osoba amnestirana, mi tu ništa ne možemo da učinimo“, kaže Ruslan Čikardanov, koji zastupa majku Timura Gavrilova Irinu.

„Osobi ne može da se sudi dvaput za isti prekršaj.“

U sklopu njegove kazne, Vitalij Vasilijev trebalo je da isplaćuje Irini Gavrilovoj 1,7 miliona rublja odštete za ubistvo njenog sina.

Ruslan Čikardanov kaže da je čak pokušao da izdejstvuje da grupa Vagner plaća taj novac direktno njoj od njegove plate, ali nije dobio nikakav odgovor, a sud tu ništa ne može da učini.

Jedini način da se Vasilijev i druge ubice poput njega vrate u zatvor je ako ponovo počine neki zločin.

U junu 2023. godine, Vladimir Putin javno je potvrdio prvi put ono što su svi već znali – da potpisuje predsjednička pomilovanja za zatvorenike koji su se vratili sa fronta.

On je takođe tvrdio da samo 0,4 odsto pomilovanih osuđenika ponovi prekršaj.

Ne postoji zvanična statistika koja bi to potkrijepila, ostavljajući rodbinu žrtava ubistava i njihove šire zajednice da se pitaju šta će se desiti kad se ljudi osuđeni za najgore vrste zločina vrate kući ne samo nekažnjeni već dodatno istraumirani iskustvom na frontu.

„Neće se vratiti kao normalni ljudi“, kaže Irina Gavrilova.

„Vratiće se još nasilniji, još krvožedniji.“