Eventualna ruska invazija na Ukrajinu uništila bi međunarodni poredak zasnovan na određenim pravilima, kaže u intervjuu za Glas Amerike profesor na Univerzitetu Džons Hopkins Siniša Vuković.
Vuković smatra da se u svijetlu najnovijih poteza Zapada i Moskve ”približavamo” tački bez povratka i ocjenjuje da bi, u slučaju ruskog napada, šire sankcije protiv Moskve mogle da imaju mnogo više efekta.
Glas Amerike: Napetosti između Rusije i Zapada oko Ukrajine se sve više zaoštravaju. NATO najavljuje da će ojačati snage u istočnoj Evropi, SAD su saopštile da su stavile oko 8.500 vojnika u pripravnost za mogući odlazak u Evropu. Rusija je zaprijetila brzim uzvratnim mjerama ukoliko njeni zahtjevi za bezbjednosne garancije budu odbačeni, a znamo da Zapad ne prihvata njene zahtjeve. Da li je sve ovo signal da je ruska invazija na Ukrajinu neminovna?
Siniša Vuković: Na sreću, ništa u ovakvim procesima nije neizbježno i neminovno. Međutim, ono što zabrinjava jeste da smo nikad bliži konfliktu nezapamćenih proporcija. Tako da svaki od ovih koraka koje ste naveli upućuje da se približavamo toj tački bez povratka i na taj način treba čitati ove signale. S jedne strane, Rusija je do sada često ponavljala kako ne namjerava izvršiti invaziju na Ukrajinu, kako ne namjerava vršiti nikakvu vrstu agresije, a istovremeno gomilajući trupe uz granicu sa Ukrajinom. S druge strane, zapadne zemlje sve više direktno šalju signal da imaju spoznaje kakvi su planovi Rusije i ovi signali, povlačenje diplomatskog osoblja i slanje vojne pomoći Ukrajini šalju jasnu poruku Rusiji da znaju šta je Rusija spremna da uradi.
Glas Amerike: Da li postoji nešto što u ovom trenutku Amerika i NATO mogu da preduzmu da bi spriječili rusku invaziju na Ukrajinu, kao što ste sami kazali to bi imalo nesagledive posljedice.
Siniša Vuković: U ovom trenutku, kada se pogleda kakav je stepen eskalacije i mogućnosti dalje eskalacije, pregovori sami po sebi su neophodni, ali često i nedovoljni. Dakle pregovori moraju biti praćeni određenim aktivnostima koji mijenjaju kontekst u pitanju. Ono što sada rade zapadne zemlje je slanje oštrih, jakih poruka kakve mogu biti posljedice ako se preduzmu takve aktivnosti. To su neke vrste prijetnji koje mogu, u dužem roku, da ugroze ruske interese, a s druge strane u kratkom roku jačajući odbrambene kapacitete Ukrajine stavljaju Rusiji do znanja da ona kalkulacija koju je imala ranije, da ima disproporcionalnu moć u odnosu na Ukrajinu, možda više i ne važi. Dakle, da svaka vrsta avanture u koju bi se upustila da napadne Ukrajinu bi bila manje izgledna po Rusiju u odnosu na ono što su računali ranije.
Glas Amerike: Ukoliko dođe do novog ruskog napada na Ukrajinu, šta Amerika i NATO mogu da preduzmu?
Siniša Vuković: Već smo čuli par ideja koje se razmatraju, od veoma radikalne ideje da se Rusija potpuno isključi iz globalnog finansijskog sistema, prije svega SVIFT-a, do jakih, možda čak i malo prenaglašenih sankcija prema Rusiji kao cjelokupnom sistemu, ne oslanjajući se više samo na targetirane sankcije prema elitama u Moskvi. S druge strane, ovo je bio jasan signal SAD, Londonu i Briselu, da neka vrsta ležernosti sa kojom se razumijevala bezbjednosna slika na istočnoj strani Evrope mora da se bolje promisli i ovi potezi koje SAD čine u posljednje vrijeme i Velika Britanija, jasno stavljaju do znanja da ono na šta se računalo ranije, dakle da bezbjednost nije toliko ugrožena, više ne može da se uzima zdravo za gotovo.
Glas Amerike: A da li bi odgovor mogao da bude slanje većeg broja američkih vojnika u Evropu, veći broj NATO trupa u zemlje istočnoevropskih saveznica… da li bi to pomoglo ili samo doprinijelo daljoj eskalaciji situacije?
Siniša Vuković: U ovom trenutku ono može doprinijeti eskalaciji, ali dugoročno ona šalje jasnu sliku na kom su mjestu prioriteti NATO-a i zapadnih saveznika. Teško je pretpostaviti da se može desiti da se odustaje od takvog scenarija u kojem bi se pojačalo, sad ne mora da se pojača ljudstvo, ali da se pojača logistički, strateški, prisustvo NATO-a na toj istočnoj strani, dok se ne dođe do nekog rešenja kojim bi se deeskalirala situacija, ali na mnogo jasnijim osnovama. U ovom trenutku osnove su bile vrlo nejasne, samim tim i zahtjevi koje je postavljala Rusija su bili suviše maksimalistički, jer nije postojala jasna strategija sa Zapada kako se odnositi prema istočnom pitanju u Evropi.
Glas Amerike: Pomenuli ste i sankcije, znamo da je američki predsjednik Bajden zaprijetio sankcijama Putinu lično. Koliko sankcije mogu da imaju efekta, čini se da nisu bile previše djelotvorne kad je u pitanju bio recimo Krim?
Siniša Vuković: One nisu apsolutno djelotvorne. Sankcije same po sebi su sredstvo, a ne cilj i često su se miješale te dvije stvari kad su u pitanju strateški planovi zapadnih zemalja. Targetirane sankcije koje su se do sada koristile imale su efekta, ali ne u onoj mjeri u kojoj bi obeshrabrile Rusiju da se oslanja na slične agresivne i prijeteće taktike. Međutim, sankcije ako se prošire mogu imati mnogo jači efekat, s tim što treba uvijek imati u vidu da te sankcije neće samo imati efekta na Rusiju, već i na one sa kojima Rusija sarađuje, što u ovom postpandemijskom trenutku, kad je ekonomija sama po sebi neminovno krhka na globalnom nivou, mnoge upućuje da bolje promisle druge metode prije nego se oslone na tako agresivne sankcije. Našli smo se u jednom veoma specifičnom trenutku u kojem sankcije mogu djelovati, nisu dovoljne same po sebi, ali postoji određena doza straha da se ide ka sankcijama upravo zbog toga što mogu imati jake posljedice prije svega po Evropu.
Glas Amerike: Da li smatrate da zbog toga i zbog te zavisnosti Evrope od ruskog gasa prije svega da će biti moguće postići jedinstvo među evropskim saveznicama i samom NATO-u kada je riječ o odgovoru na poteze Rusije. Znamo da Vašington insistira na tom jedinstvu.
Siniša Vuković: Vašington insistira na jedinstvu, London, mnoge istočnoevropske zemlje insistiraju na jedinstvu, pojedine zemlje koje su okosnica EU u ovom trenutku pokazuju neku dozu nesigurnosti do koje mjere treba ići kada je u pitanju konfrontacija sa Rusijom, što upućuje da je u makar ovom trenutku to jedinstvo krhko. Međutim, možda zvuči neočekivano, ali što više Rusija bude insistirala na svojim maksimalističkim zahtjevima, i što više bude gurala ka daljoj eskalaciji, to daje više razloga i legimiteta određenim radikalnim odlukama u onim zemljama koje su željele dati šansu Rusiji. To smo vidjeli u ovom trenutku čak i sa Njemačkom, koja se pokazivala vrlo neodlučnom kada je u pitanju dalji vid agresivnog odnosa prema Rusiji da možda je neophodno postaviti stvari drugačije kako bi Rusija imala razloga da uđe u neki vid kompromisa sa Zapadom, jer u ovom trenutku ta vrsta popustljivosti ne daje rezultate.
Glas Amerike: Šta mislite da je krajnji cilj ruskog predsjednika Vladimira Putina?
Siniša Vuković: Zasad postoje, makar kada su u pitanju ozbiljne analize, tri scenarija koja se razmatraju. Prvi je povezivanje kopnenim putem Krima sa istočnim regionima Ukrajine koji su pod kontrolom separatista, kao i dijela oko Odese koji se graniči sa Transnjistrijom, dakle taj cijeli jedan talas kojim bi Rusija zauzela crnomorsku obalu Ukrajine. To je jedan radikalan scenario koji podrazumijeva okupaciju velikog dijela Ukrajine.
S druge strane, postoji još radikalniji scenario, a to je potpuna okupacija, dakle dolazak do Kijeva i napad na glavni grad sa željom uspostavljanja određenih političkih struktura koje bi išle na ruku Moskvi. Takav scenario je zaista radikalan i teško ga je u ovom trenutku prihvatiti kao izgledan. Ono što se u ovom trenutku, kad se pogleda raspored snaga, spremnost i mogućnosti obje strane, ono što se postavlja kao naizvjesniji scenario – to je pokušaj Rusije da od istočnih regiona Donbasa i Luganska u Ukrajini napravi neku vrstu pseudodržava, kao što je učinila sa Transnjistrijom u Moldaviji, sa Abhazijom i Južnom Osetijom u Gruziji, dakle scenario sličan onome koji se dešavao u Gruziji, dakle jedna ofanziva kojom bi se konsolidovala moć na istoku, dala mogućnost da oni unilateralno priznaju nezavisnost tih provincija na istoku Ukrajine i jedna permanentna destabilizacija Ukrajine u nekom srednjem roku.
Glas Amerike: Već smo o tome pričali na početku razgovora, ali kakve bi sve posljedice mogla da ima ruska invazija na Ukrajinu i kada je riječ o evropskoj bezbjednosti i američkom prisustvu u Evropi i samom NATO savezu?
Siniša Vuković: Takav potez bi bio bez presedana. Dakle vraćamo se unazad kada su u pitanju međunarodni odnosi. Već decenijama mi nemamo situaciju u kojoj se države bore za teritoriju i pokušavaju nametnuti okupacijom sebi sličan režim. Možda situacije kakve su bile u Avganistanu i Iraku upućuju na to da čak i kada imate disproporcionalne mogućnosti u odnosu na zemlju koju napadate, u dužem roku ne može dati rezultate. Ali opet kažem – takva odluka bi nas vratila unazad, u potpunosti bi uništila međunarodni poredak koji je baziran na određenim pravilima.
Što je najparadoksalnije, to je u potpunosti suprotno interesima Rusije – Rusije koja je najveći zagovornik na međunarodnom nivou upravo normi i principa teritorijalnog integriteta i državnog suvereniteta, koji se odnosi na nemiješanje drugih država u unutrašnje stvari suverenih država. Dakle, ona na ovaj način šalje signal da je spremna da brani taj princip samo kada se ne radi o njoj i na taj način urušava onaj ključni princip koji nju brani od miješanja drugih država u njena unutrašnja pitanja.