Formiranje nove Vlade Crne Gore, na čemu insistiraju evropski zvaničnici, zavisi kako od zakonske i ustavne procedure, tako i od dinamike budućih pregovora stranaka koje su obezbijedile parlamentarni status.
Politički analitičar Zlatko Vujović za Radio Slobodna Evropa (RSE) procjenjuje da bi se, prema najpesimističnijem scenariju, formiranje Vlade moglo otegnuti do novembra.
“Shodno Ustavu, pregovori mogu da traju do početka novembra. Ukoliko se Vlada ne izabere tokom ta tri mjeseca, u tom slučaju se Skupština raspušta i idemo na nove izbore.”
Vanredni parlamentarni izbori, za 81 mjesto u crnogorskom Parlamentu, održani su 11. juna, a nova Vlada treba podršku najmanje 41 poslanika. Ni jedna partija ni koalicija nije osvojila dominantnu većinu.
Najviše poslanika imaće Pokret Evropa sad 24, koalicija na čelu sa Demokratskom partijom socijalista (DPS) 21, prosrpska koalicija nedavno rasformiranog Demokratskog fronta (DF) 13, dok Demokrate i URA imaju 11 poslanika. Ostale stranke, uključujući i partije nacionalnih manjina, osvojile su jednocifren broj mandata.
Rokovi za formiranje Vlade
Razgovorima o formiranju nove Vlade prethodi, shodno Ustavu, konstituisanje novog saziva Parlamenta.
- Konstitutivna sjednica novog parlamenta biće održana petnaest dana pošto Državna izborna komisija proglasi konačne rezultate izbora.
- Konačni rezultati će biti proglašeni, nakon ponavljanja izbora na jednom biračkom mjestu i nakon donošenja odluka Ustavnog suda po potencijalnim žalbama na izborni proces.
- Nakon formiranja novog saziva Skupštine, predsjednik Crne Gore Jakov Milatović narednih 30 dana obavlja konsultacije sa nosiocima izbornih lista i liderima stranaka.
- Potom Milatović predlaže mandatara iz one političke grupacija koja ga uvjeri da ima podršku skupštinske većine.
- Mandatar ima rok od 90 dana da sastavi kabinet i program rada buduće Vlade.
- Skupština na sjednici odlučuje da li će podržati mandatara.
“Ako se početkom jula konstituiše Skupština, kao što je za očekivati, predsjednik Crne Gore Jakov Milatović trebalo bi da do početka avgusta dâ mandat novom mandataru i od tog dana teče rok za formiranje Vlade”, kaže Zlatko Vujović.
Potraga za parlamentarnom većinom
Kada je riječ o predstojećim pregovorima o formiranju vladajućeg političkog bloka koji će podržati novu Vladu, Vujović konstatuje da je situacija komplikovana.
On podsjeća da je na lokalnom nivou, uključujući i Podgoricu, Pokret Evropa sad formirao vlast sa partijama većine od izbora 2020. godine. To su prosrpski Demokratski front, Demokrate i URA.
“Sve ove partije su se držale zajedno. Da li će taj model da ispoštuje Milojko Spajić, ako bude mandatar, i na nacionalnom nivou – to ne znamo. Tu su ipak neke podjele dosta jače”, kaže Vujović, navodeći aferu koja je obilježila finiš predizborne kampanje.
Nakon objavljivanja preliminarnih izbornih rezultata, Spajić je kazao je da Vladu neće praviti sa DPS i URA Dritana Abazovića jer su to partije koje su “u prethodnom periodu zloupotrebljavale institucije”.
Pred samo održavanja izbora Abazović je objavio da mu je uhapšeni “kralj kriptovaluta” Južnokorejac Do Kwon uputio pismo u kome pominje Spajića u negativnom kontekstu.
A ministar unutrašnjih poslova i Abazovićev partijski kolega Filip Adžić je precizirao da postoji sumnja da je kriptozajednica finansirala određene političke subjekte.
“Cifra nije zanemarljiva. U laptopu su i dokazi o zajedničkom poslovanju Spajića i Do Kvona.”
Pokret Evropa sad je reagovao krivičnom prijavom protiv premijera Abazovića, tvrdeći da je zloupotrijebio institucije bezbjednosti. Uz to su optužili Abazovića da je “kreator i naručilac afere Do Kvon i progona Spajića”, što je Abazović demantovao.
Dan poslije izbora, Spajićev Pokret je saopštio da će u narednih nekoliko dana obaviti unutarpartijske konsultacije, poslije kojih će istupiti “s jasnom pozicijom o formiranju vlasti”.
Svi bi u Vladu, ali pod svojim uslovima
Nosilac koalicione liste oko DPS, koju je predvodio Danijel Živković, rekao je bez njih nema stabilne, reformske vlade.
I Milan Knežević, nosilac izborne liste oko nedavno rasformiranog prosrpskog DF-a, kazao je da bez njihove podrške nema stabilne većine i dodao da su spremni da stave “moratorijum na sva pitanja koja dijele”.
U kampanji, Knežević i Andrija Mandić su poručivali da će poništiti priznanje nezavisnosti Kosova. Knežević je tokom kampanje govorio na kontramitingu predsjednika Srbije Aleksandra Vučića u Beogradu, gdje je između ostalog, dao punu podršku predsjedniku Rusije Vladimiru Putinu.
Da bez njihove liste nema stabilne Vlade poručili su i lideri Demokrata i URA Aleksa Bečić i Dritan Abazović.
Zlatko Vujović kaže da je u ovom trenutku veoma teško i predvidjeti događaje oko formiranja nove vlasti, ne odbacujući mogućnost da rezultat budu i novi izbori.
“Ako se ne bi desilo da dobijemo novu Vladu, onda se Skupština raspušta i ide se u novi izborni proces. On bi najkasnije trebalo da se održi, ako se sve dogodi po ovom scenariju, negdje početkom januara”.
Da li će Spajić biti mandatar?
S obzirom da je Pokret osvojio najviše glasova i mandata u Skupštini, Milojko Spajić kao nosilac liste je prvi favorit za dobijanje mandata za sastav Vlade.
Vujović smatra da bi predsjednik Milatović poslao najbolju poruku ukoliko bi odmah, u prvih nekoliko dana konsultacija, mandat dodijelio Spajiću.
“Ipak ne treba odmah da prihvatamo tezu da će Spajić, kao relativni pobjednik ovih izbora, biti i mandatar. Sve zavisi ko će biti mandatar, a mandatar ima priliku, široki prostor da pokuša da obezbijedi apsolutnu većinu poslanika za podršku Vladi”.
I evropski partneri traže brzo formiranje Vlade
I
Evropska unija je pozvala političke aktere u Crnoj Gori da što prije konstituišu novi parlament i formiraju Vladu koja će, kako su u zajedničkoj izjavi naveli visoki predstavnik Žozep Borelj i komesar za proširenje Oliver Varhelji, biti sposobna da u najkraćem roku pokrene reforme vezane za pristupanje Uniji.
Komentarišući poruku zvaničnog Brisela, Vujović kaže da je iskustvo pokazalo da zapadni partneri nijesu imali uticaj na dosadašnju vlast.
“Ni na odlazećeg premijera Abazovića, na Demokrate, a pogotovo na bivši DF. E sada, tu je nepoznanica Evropa sad. Koliki je realan uticaj na ovu političku opciju.”
On smatra da je interes svih da se obezbijedi stabilna vlada sa širokom podrškom parlamenta, koja može da okonča pregovore za članstvo u EU u naredne tri godine.
Prehodni procesi sastavljanja vlada
Formiranje prethodne dvije Vlade obilježili su gotovo krajnji rokovi definisani Ustavom.
Naime, nakon izbora 30. avgusta 2020. i smjene trodecenijske vlasti Mila Đukanovića, tri pobjedničke koalicije – DF, Demokrate i URA, su tek tri mjeseca kasnije 4. decembra izabrale Vladu Zdravka Krivokapića.
Ta Vlada je srušena nakon 14 mjeseci, u februaru prošle godine, a nova Vlada Dritana Abazovića je izabrana skoro tri mjeseca kasnije, 28. aprila.
I ta Vlada je srušena poslije tri mjeseca, od kada funkcioniše u tehničkom mandatu.