Podvižnici Božićnog ustanka i gerile u tamnicama i pod optužnicama anektora i okupatora Crne Gore

Za aktuelno.me

Piše: Novak Adžić

Polovinom  1920. godine, kad su okupacione srpske (srbijanske) vlasti, pod firmom države KSHS, (kojoj je, bespravno, krajem 1918., anektirana, prisajedinjena Crna Gora), i njeni goneći, službeni, vojni, žandarmerijski i plaćenički, kontra-komitski odredi, bilježili “uspjehe”, u oružanim akcijama i sprovođenju planskog terora, svirepe, kriminalne, represije i brutalnih, masovnih zločinima, ubijanja, hapšenja i progona crnogorskih ustanika, komita, uporedo sa tim, državno tužilaštvo Kraljevine SHS, podizalo je optužnice protiv crnogorskih ustanika, podvižnika, boraca, za pravo, čast, slobodu i nezavisnost Crne Gore i protiv sistema vlasti Kraljevine SHS, koji je bio pod egidom srpske, srbijanske, vlasti i dvora kralja Petra i sina mu regenta Aleksandra Karađorđevića i njihovih vlada.

U to vrijeme, zatvori u Crnoj Gori bili su puni crnogorskih patriota, boraca za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore. Utamničeni su i okovani mnogobrojni crnogorski rodoljubi, kao politički »krivci«, zatim, podvrgnuti istragama, i pod optužbom da su počinjeli, tobožnje, po režimskom shvatanju, navodno, »djelo veleizdaje«, odnosno, kazneno djelo oružane pobune, napada na državno uređenje i bezbjednost Kraljevstva/Kraljevine SHS, a sa ciljem da se Crna Gora odvoji od te države i proglasi nezavisnom, odnosno samostalnom državom. I lažno su, bez dokaza, optuživani borci za Crnu Goru da su „banditi“, „odmetnici“ itd.

Velikosrpski osvajači i okupatori i njihovi organi vlasti, optuživali su, dakako, montirano i tendenciozno, crnogorske heroje-slobodare, ustanike, gerilce, komite, te su ih sudski procesuirali, nakon zatvaranja, navodeći da su ”krivi” i to, tobože, po odredbama Crnogorskog Krivičnog Zakonika (tada pravno važećeg, iz 1906), i to za ”djelo veleizdaje”, a crnogorski ustanici (komiti) su, zapravo, bili lojalni pravnom poretku i zakonodavstvu nezavisne Kraljevine Crne Gore, koja nikad nije pravno, relevantnim međunarodnim ugovorom, izgubila svoju suverenost i nezavisnost. Crnogorski ustanici, komiti, gerilci borili su se za opstanak Crne Gore, saglasno međunarodnom pravu i Ustavu i zakonima Crne Gore, kojima su bili podložni i odani.

Pravni i drugi paradoks je bio je i te 1920. godine- na vrhuncu. Po odredbama, tada važećeg crnogorskog Ustava i Zakona, materijalnih krivično-pravnih normi i propisa, odnosno, Krivičnog Zakonika Crne Gore, i krivično-procesnih normi, Zakona o krivičnom postupku Crne Gore, crnogorski ustanici, emigranti i komiti, nikako nijesu mogli biti na udaru optužbi, suđenja, pritvora, zatvora, osuđivanja i kažnjavanja, jer sve što su činili bilo je u odbrani pravnog poretka i ustavnog i političkog sistema i državnog uređenja Kraljevine Crne Gore.

No crnogorske ustanike, rodoljube i komite, teretio je državni tužilac KSHS kontinuirano, (a sada je riječ o godini 1920), da su počinili “inkriminisana” »djela« i oni su proganjani za ono za što nijesu mogli biti odgovorni po tada važećem Krivičnom zakoniku Crne Gore i crnogorskom Zakonu o krivičnom postupku. Gonjeni su, hapšeni, pritvarani, zatvarani i mučeni, krivično procesuirani- borci Za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore, učesnici Božićnog ustanka 1919. godine, i, potom, komitskog, gerilskog narodnog političkog i oružanog, ustaničkog pokreta, te su oni su krivično odgovarali za ono za što su trebali, umjesto toga, da budu nagrađeni i odlikovani.

U Državnom Arhivu Crne Gore na Cetinju sačuvani su brojni dokumenti, odnosno, optužnice protiv crnogorskih ustanika, rodoljuba, od kojih ovom prilikom izdvajam jedan optužni akt, kojim je državni tužilac KSHS progonio Crnogorce, zato što su branili ustavno-pravni poredak međunarodno priznate Kraljevine Gore.

Elem, u ovom tekstu, u nastavku, prezentiram tekst tužbe, optužnice, protiv crnogorskih patriota, slobodara, ustanika, boraca za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore, koga je, u klasičnom političkom procesu, podnijelo lokalno, okružno tužilaštvo KSHS Okružnom sudu KSHS na Cetinju, 21. juna 1920. godine, protiv crnogorskih slobodara, patriota, ustanika i komita iz Bjelica i Ćeklića (Katunska nahija, okrug Cetinje).

Ta optužnica, podnesena od strane okupatorskih (srpskih, srbijanskih vlasti pod firmom KSHS) protiv crnogorskih rodoljuba iz Bjelica i Ćeklića (Katunska nahija) glasi:

»Cetinje, 21. juna 1920.

 KR. OKRUŽNOM SUDU – CETINJE

            Pozivom na član 180. K.P. podnosim

T U Ž B U

            Protiv :

1.Pera V. Pejovića, iz Bjelica, sreza čevskog, okruga cetinjskog, starog 24 godine, neženjenog, neosuđivanog, nekletog, pismenog, vjere pravoslavne, državljanin Kraljevine SHS.

2. Marka B. Pravilovića, iz Bjelica, sreza čevskog, okruga cetinjskog, starog 26 godina, neženjenog, pismenog, težaka, neosuđivanog, vjere pravoslavne, podanika Kraljevine SHS.
3. Blagote Đ. Pejovića, iz Bjelica, sreza čevskog, okruga cetinjskog, starog 19 godina, pismenog neženjenog, težaka, vjere pravoslavne, nekažnjavanog, nekletog, podanik Kraljevine SHS.
4. Ilije Đ. Pravilovića, iz Bjelica, sreza čevskog, okruga cetinjskog, starog 35 godina, nepismenog, neženjenog, težaka, vjere pravoslavne, nekažnjavanog, zaklinjatog, podanika Kraljevine.
5. Vuka B. Vujoševića, iz Bjelica, sreza čevskog, okruga cetinjskog, starog 20 godina, vjere pravoslavne, pismena, neoženjena, težaka, nekletog, državljanin Kraljevine SHS.
6. Krcuna S. Mitrovića, iz Ćeklića, sreza i okruga cetinjskog, starog 21 godinu, vjere pravoslavne, pismenog, neženjenog, težaka, nekažnjavanog, nekletog, državljanin Kraljevine SHS.
7. Andrije B. Vujovića, iz Ćeklića, sreza i okruga cetinjskog, starog 35 godina, pismenog, mornara, osuđivanog, nekletog, vjere pravoslavne, državljanin Kraljevine SHS.

Tuženi Pero P. Pejović, iz Bjelica, odbjegao je u šumu 24. septembra 1919.godine, a predao se sam 31. januara 1920. godine, kap. Đoku Avramoviću. Odmetnuo se u šumu i pridružio se ostalim banditima, koji su se borili za prevrat postojećeg stanja, i sa istim uzeo aktivnog učešća u borbama na Crnom Vrhu i na Simunji. Pripadao je krugu Dušana Vukovića od koga je primio 500 kruna. Poznata mu je bila naredba Povjerenika kraljevske vlade, kojom se komiti pozivaju na predaju.

Tuženi Marko Pravilović odmetnuo se 21. novembra 1919. godine, a predao se 31. januara 1920. godine. Bio je određen na rad u Kotoru, gdje je rad izdržao 15 dana, pa svojevoljno pobjegao svojoj kući u Bjelice, a po nagovoru Radojice Nikčevića odmetnuo se u šumu. Bio je u borbi na Grabu u Cucama. Poznato mu je bilo zašto se komiti bore. Nije mu bila poznata naredba Povjerenika kraljevske vlade, kojom se komiti pozivaju na predaju.

Tuženi Blagoje Đ. Pejović, odmetnuo se 24. septembra 1919. godine, a predao se 31. januara 1920. godine. Odmetnuo se zato što mu je Dušan Vuković i njegovo društvo kazali, da će uskoro doći kralj Nikola i crnogorska vlada u Crnu Goru i da će Crna Gora biti samostalna, te je s puškom u ruci ustao da se bori za što skorije ostvarenje samostalnosti Crne Gore. Bio je na straži za vrijeme borbe, razoružanja i svlačenja vojnika (KSHS-nap. N.A) u Tomićima, a aktivno je učestvovao u borbi na Simunji protiv vojske i omladine. Primio je 500 kruna od Dušana Vukovića u čijem je krugu bio.

Tuženi Ilija Đ. Pravilović, odmetnuo se 30. oktobra 1919. godine, a predao se 31. januara 1920. godine. Bio je u borbi na Grabu u Cucama. Primio je 500 kruna od Dušana Vukovića u čijem je krugu bio. Predao se dobrovoljno. Poznato mu je bilo zašto se komiti bore.

Tuženi Vuko B. Vujošević, odmetnuo se 23. jula 1919. godine, a uhvaćen je 31.januara 1920. godine u jednoj pećini u Stavoru od leteće omladine. Primio je hiljadu kruna od Dušana Vukovića u čijem je krugu bio. Učestvovao je u borbi u Tomićima, u kojoj je  borbi četa razoružana na Simunji i u Resni. Bio je u borbi kod Cetinja uoči nove 1920. godine. Poznata mu je bila nerdba Povjerenika kraljevske vlade kojom se komiti pozivaju na predaju. Učestvovao je i u borbi kod Cetinja u decembru 1918. godine za istu stvar.

Tuženi Krcun Mitrović bio je u Italiji. Po dolasku iz Italije bio je pod komandom Andrije Dragutinovića. Učestvovao je u borbama na Simunji, u Tomićima, i Vršnju. Primio je hiljadu kruna od Krsta Popovića. Nije mu poznata naredba Povjerenika kraljevske vlade kojom se Komiti pozivaju na predaju. Predao se drugog marta 1920. godine, komandiru VII leteće čete.

Tuženi Andrija B. Vujović, odmetnuo se 1. novembra 1919. godine, a predao se 10. februara 1920. godine. Bio je u krugu Andrije Dragutinovića. Poznato mu je bilo za koju se stvar bore komiti. Nije bio u borbama. Pošao je sa Nikom Kašćelanom u Italiju, ali se iz Bara vratio pošto je primijećen od vojske. Učestvovao je u borbama kod Cetinja u decembru 1918. godine.

Imenivani u ovoj tužbi odmetnuli su se s tendencijom, da se bore za samostalnost Crne Gore i odvajanje iste od Kraljevine SHS, i Crnu Goru proglase suverenom državom, čime su počinili djelo iz člana 87 a. tačka b. KZ-a, a sebi stvorili krivicu, kažnjivu po istom zakonskom propisu. Tužba privatnog tužioca ne postoji, a djelo se isleđuje po zvaničnoj dužnosti. Saučesnika u ovom djelu imaju.«

(Viđi o tome: Mile Kordić, »Crnogorska buna 1919-1924«, Beograd, 1986 i Novak Adžić, »Borci za nezavisnu Crnu Goru 1919-1941«, tom I, Cetinje, 2008, str. 676-678).

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta