O velikosrpskom teroru i agresiji protiv Crne Gore i crnogorskog naroda nakon 1918. godine

Za aktuelno.me

Piše: Novak Adžić

Srpski (srbijanski) novinar i publista Pantelija Jovović, urednik beogradskog lista “Balkan” u knjizi „Crnogorski političari-portreti“, Beograd, 1924., tvrdi da je u „Crnoj Gori do 1921. godine popaljeno 5.000 crnogorskih kuća“.

Tom cifrom, dakako, o broju zapaljenih crnogorskih domova operiše i crnogorska Vlada u egzilu, s tim što u pojedinim dokumentima ona ističe da broj zapaljenih crnogorskih kuća dostiže cifru do 6.000.

(Viđeti o tome: „Uloga Francuske u nasilnoj aneksiji Crne Gore“, zvanično izdanje Ministarstva spoljnih poslova Kraljevine Crne Gore, Pariz, 1921).

Kuću crnogorskog suvereniste, organizatora i političkog, idejnog i drugog lidera Božićnog ustanka 1919. godine, bivšeg ministra u više resora nekoliko Vlada Kraljevine Crne Gore i nekadašnjeg predsjednika Crnogorske narodne skupštine, Jovana Simonovog Plamenca, i njegovog brata oficira i suvereniste i političkog emigranta, Sava Plamenca, polovinom jula 1919. godine, zapalili su srpska (srbijanska) okupatorska i osvajačka vojska i bjelaške oružane formacije.

Jovan S. Plamenac je, u opširnom pismu srbijanskom oficiru porijeklom iz Crne Gore, a kasnije predsjedniku Okružnog suda u Vranju, koji je komandovao kao zapovjednik mjesta u Virpazaru krajem 1918. i tokom 1919. godine, paljenjem njegove kuće u Crmnici, a koje mu je Plamenac uputio iz Beograda 4. aprila 1941. godine, naveo je i ovo:

»Još dok sam bio u Parizu, dobio sam bio izvještaj iz Crne Gore 14. jula 1919. g, iz kojeg je proizilazilo:

1) Da je jedan odred okupacione srbijanske vojske, koji se je, kako se tu kaže, nalazio pod komandom rezervnog potporučnika Jagoša Draškovića, rodom Crnogorca sa Čeva, izgorio hotimično iz političkih motiva, početkom istoga mjeseca jula, moju kuću, moj dom, u mjestu Boljevićima, u Crmničkoj kapetaniji, pošto su je vojnici po naređenju prethodno opljačkali.

2) Da je srbijanska vojska došla početkom jula u Boljeviće, pod Vašom komandom, kao ondašnjeg rezervnog potporučnika srbijanske vojske.

3)  Da ste naredili vojnicima da izgore moju kuću i sve što je u nju.

4)  Da ste upitali čija je to familija koja stanjuje u nju.

5) Da ste dobili odgovor, da u kući stanuje moj brat Savo sa svojom ženom i sa četvoro svoje sitne djece, ali da on nije kod kuće, nego da se nalazi već poodavno u inostranstvu, u crnogorskoj vojsci.

6) Da ste onda naredili vojnicima u času, kad su u kuću ubacili sijeno, da ne dozvole da uteku iz kuće ni majka ni djeca, nego da izgore svi zajedno, u kući.

7) Da je još odmah, čim je moja snaha vidjela da već vojnici unose sijeno u kuću, zakukala glasno i tužno, moleći i preklinjući Vas svima svetinjama, da ne izgorite kuću.

8) Da je majka na jednu stranu kukala i lelekala u ovom metežu, na drugu su stranu plakala i pištala nesrećna djeca.

9) Da je taj njen vapaj i pištanje djece, kao i kuknjava ostalih majaka i žena iz susjedstva, ostao bez ikakvog dejstva, pošto su vojnici i dalje produžili da unose sijeno u kuću u Vašem prisustvu i po Vašem naređenju.

10) Da je tek onda moja snaha vidjela, da namjeravate da izgore u kući i ona i djeca, jer su vojnici, pošto su unijeli sijeno, zapalili ga i zaključali vrata, tako da se ona našla sa djecom unutra, u kući, ali da je, na poviku i kuknjavu susjednih žena, da će svi živi izgoreti, potrčala na balkon od kuće i pomoću istih žena spustila djecu dolje i ona da je iza toga skočila sa pomenutog balkona i spasla tako jedva sebe i djecu.

11) Da vi u tom trenutku nijeste znali za ovaj rečeni balkon nego da ste povikali, kad su vojnici kuću zapalili i zaključali vrata na njoj: »Neka izgori kučka sa štenadima« – misleći na moju snahu i na njenu djecu.

12) Da je ubrzo zakuljao dim kroz sve spoljne kućne otvore a iza toga da je izbio iz nje pomamni plamen, visoko put neba.

13)  Da ste u tom času, vidjeći, kako gori moja kuća, i sve što je bilo u njoj meni milo, drago i vrijedno, pali bili u jedan pravi delirijum od veselja, te ste ne samo zaigrali kolo sa vojnicima, nego ste čak od velikog zanosa i radosti naredili, da vojnici pucaju kroz rečeni plamen mitraljezima i mašinskim puškama, što su oni uz poklike i izvršili.

14) Da ste rečeno kolo igrali pred kućom Ića Plamenca, starog crnogorskog komandira i tu da ste jeli, pili i veselili se«.

Potom, Plamenac dodaje i to u pismu Jagošu Draškoviću » Da ste za sve to vrijeme grdili kralja Nikolu, mene i moje pretke«, navodi, pored ostalog, tvrdeći potom i ovo: »Da stoji, odnosno, da proističe iz rečenog izvještaja kojega sam bio, kao rekoh, dobio u julu mjesecu 1919. iz Crne Gore u Pariz da je vojska koja se nalazila pod Vašom komandom kao rezervnog potporučnika srbijanske okupacione vojske, ne samo opljačkala moju kuću, prije nego što ju je izgorjela, nego da je opljačkala i ostale Plamenačke kuće odnosno domove«, veli crnogorski državnik Jovan S. Plamenac u tome pismu.

(Pismo je lična zaostavština pokojnog Ratislava- Ratka- Plamenca, direktog unuka Jovana S. Plamenca. Pismo sam u cjelini i u faksimilu originala objavio u časopisu »Crnogorski anali«, Cetinje, br. 3, jun 2013. Navedeno pismo Jovana S. Plamenca-Jagošu Draškoviću objavio je integralno prof. dr Šerbo Rastoder u knjizi »Parole ili činjenice? Za pravo, čast i slobodu Crne Gore«, Tom 1,  Podgorica, 2021, str. 564-577).

Relevantno je, ovom prilikom, istaći i to da pukovnik srbijanski i vojske KSHS Stojan M. Popović (rodom iz Varvarina, Srbija), u ime »Komande Odreda za gonjenje odmetnika« (u oficijelnom aku, broj. 76., od 11. decembra 1919.,), dostavlja Komandantu Zetske divizijske oblasti generalu Milošu M. Mihailoviću (takođe, Srbijancu), kako veli »spisak pohapšenih familija odmetnika s molbom na dalju nadležnost« i to iz opštine Komanske i opštine Bjeličke. Pored ostalog, na tome spisku pored uhapšenih, zatvorenih muškaraca, crnogorskih patriota, čiji su sinovi ili braća u komitama, nalaze se i imena nekoliko utamničenih slobodarki, Crnogorki, zbog toga što su im braća, sinovi i muževi u komitama, odnosno, što su,  crnogorski ustanici, koje Stojan M. Popović naziva »odmetnicima«.

U izvještaju crnogorskog patriote komanidra Ivana P. Bulatovića iz Rovaca, o ustanku Rovaca za pravo, čast i slobodu Crne Gore (1918-1920), između ostalog, govori se o sukobu crnogorskih ustanika, komita sa okupacionim formacijama na prostoru Nikšića i okoline 1919. godine i ovo: »U borbi je poginuo Vuk Nenezić, ranjen Milija Rakočević-neprijateljski gubici nepoznati su mi. Pošto je noć uhvatila, produžili smo put u pravcu Ćeranića gore-Lukavica-Rovca i sobom ponijeli dva ranjenika Rakočevića i Jovovića-sina Đura Jovovića«. Sin Đura Jovovića, koji je tada ranjen, bio je Marko Jovović, takođe crnogorski ustanik i rodoljubivi komita. A »Crnogorski glasnik«, list crnogorske emigracije, Mičigen, SAD, broj 43, godina VIII od 15. septembra 1923. godine piše i to da je 1920. godine uhvaćen sin Đura Jovovića od strane srpskih okupacionih vlasti i bjelaških janjičara, pa u tom smislu dodaje. »Unuka čuvenoga Novaka Ramova-Marka, čim su dobivali na časnu riječ, iako nije bio učinio nikakav zločin, odmah su ga stražarno sproveli u »Jusovaču« u Podgorici«.

Crnogorska slobodarska, studentska omladina, sastavljena primarno od pristalica crnogorskih komunista, ali i sljebenika zelenaša (federalista), je početkom 1925. godine jasno i precizno govorila, pisala, o velikosrrpskim zločinima, okupacionom teroru sprovođenom u Crnoj Gori kontinuirano, nad crnogorskim narodom. Tako je ona, ista, u obznanjenom proglasu od 8. februara 1925. godine, eksplicitno navela i objasnila, koje je zlo snašlo Crnu Goru i crnogorski narod pod velikosrpskim okupatorskim režimom.

U tom proglasu, između ostalog, kaže se i ovo:

“Sjetite se, braćo i drugovi, sramnog i kukavičkog ubistva pokojnog Šćepana Mijuškovića i njegove braće u Nikšićkom zatvoru; varvarskog i divljačkog mučenja nad čitavim našim plemenima kao što je bio slučaj sa Bjelopavlićima, Cucima, Piperima i još mnogo drugim; sjetite se onog podlačkog postupka sa piperskim revolucionarom dr Vukašinom Markovićem; sjetite se onoga odvođenja čitavih plemena u taoce; sjetite se onoga sramnoga zabranjivanja da se svoja zemlja ne smije obrađivati”.

(Bibliotečko-arhivski fond Istorijskog instituta Crne Gore, dokument, broj 6805, III 1-1 (25). Moguće je da je ova građa naknadno preseljena u Državni arhiv Crne Gore, Arhivsko odjeljenje-Podgorica. Viđi o ovome i : Dr Dimitrije-Dimo-Vujović, « Ujedinjenje Crne Gore i Srbije », Istorijski institut Narodne Republike Crne Gore, Titograd, 1962,  str. 535-536).

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala Aktuelno.me i autora teksta