Iz prošlosti crnogorskog Oslobodilačkog pokreta (1919-1927)

Za aktuelno.me

Piše: Novak Adžić

Širom Crne Gore praksa otimača i anektora Crne Gore nastavila se, permanentno, godinama, od kraja 1918., odnosno, od početka 1919., i ona se demonstrirala, posebno u masovnom zatvaranju, mučenju i proganjanju crnogorskog naroda i nadasve uglednih ljudi – boraca Za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore.

Od početka 1919, pa do 1929. (uglavnom), manifestovan je i energični, moralni, patriotski, idejni, oružani i politički otpor zavojevačima na Crnu Goru, od strane crnogorskih patriota, ustanika i komita (gerilaca).

Zbog toga su oni doživjeli, realnu, Golgotu.

O tome svjedoči i dokument koji slijedi u nastavku teksta. I ovaj, ukupni, istoriografski, dokumentacioni narativ.

Potporučnik crnogorske vojske Radovan Turčinović iz Velestova (Čevo-Katunska nahija) dao je 1920. godine u egzilu u Italiji izjavu, čiju su istinitost kao svjedoci potvrdili, Pero Vujović i Mašo Niković, koja glasi:

»U mjesecu decembru 1919. godine, Srbijanske okupacione trupe izgorele su mi dvije kuće sa svim što se je u istim zateklo. Sve živo, što sam imao, oduzeto mi je i poklano, jednom riječju upropašćena je sva moja pokretna i nepokretna imovina, koje vrijednosti iznosi od 50.000 kruna. (Sve je to nebrat učinio samo da se dokopa cilja svojih lažnih i bogomrskih aspiracija, nad onim čiji je suverenitet pet vjekova ovjenčan sjajnom slobodom). Moju staru majku staru od 60 godina, sa jednom sestrom i ženom, vezane gonili su u zatvor đe su morale stajati tri mjeseca, podnoseći svake jade, da bi tim i mene dobavili u njihove ruke, jer se ja tada u šumi nalazih«[1], navodi oficir Radovan Turčinović.

Akcija hvatanja i predaje crnogorskih komita krajem januara 1920. godine bila je na vrhuncu. Prema dnevnom izvještaju Komandanta Zetske divizijske oblasti KSHS, generala Miloša M. Mihailovića od 29. januara 1920. godine »u Nikšićkom kraju predao se Komandi za gonjenje odmetnika, poznati odmetnik Barjaktar Radovan Mrvaljević sa još tri odmetnika; u Cucama se predalo Čevskom odredu osam odmetnika, a delovi Čevskog odreda, posle kraće borbe, uhvatili su u jednoj pećini u planini Stavoru, istočno od Čeva, tri odmetnika«.

Dakle, tada je izbačeno iz stroja, hvatanjem i predajom, 15 crnogorskih komita.

Bijeg nekoliko crnogorskih patriota iz Cetinjskog zatvora u noći između 21 i 22 aprila 1920. godine uspješno je izveden. Iz Cetinjskog zatvora uspjeli su pobjeći crnogorski komiti i ustanici: Marko Kapa, iz Uganja, star 23 godine; Savo Beleda iz Uganja, star 28 godina, Blažo P. Martinović, iz Cetinja, star 25 godina, Mitar Marković, iz Cuca, star 37 godina, Petar M. Marković, iz Cuca, star 25 godina i Andrija J. Roganović, iz Cuca, star 26. godina.

Iz vojnog zatvora na Cetinju uspjeli su da pobjegnu 2. maja 1920. godine crngoorski komiti i ustanici: Petar Radović, narednik, iz Kosijera, Špiro Stanojević iz Velestova, Đuro Krivokapić iz Zaljuti, Nikola Banićević iz Zaljuti, Radovan Perović iz Đurine doline, Blagota Vujović iz Mikulića, Andrija Ivanović iz Tomića, Vidak Abramović, s Velestova, Vaso Stanojević, s Velestova, Đuro Đurović s Velestova. S njima je pobjegao iz zatvora i Tajir Jusuf, italijanski žandarm.

Oni su se ponovo odmetnuli u šumu, da se s oružjem u ruci bore za restauraciju nezavisne Kraljevine Crne Gore i protiv velikosrpske (srbijanske) okupacije njihove domovine, uz pomoć domaće pete kolone (renegata, veleizdajnika).

U svim područjima u okviru granica Kraljevine Crne Gore, odd kraja 1918. godine i godinama potom,  u okviru nove države KSHS/ bio je snažan i djelatan crnogorski ustanički i komitski pokret. Bio je isti emaniran i ispoljen i na području andrijevačkog sreza, te područja Berana i Vasojevića uopšte.

Među crnogorskim ustanicima, komitima, borcima za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore dugo vremena su se u sukobu i otporu militarno-žandarmerijskom režimu Kraljevine SHS istakli iz Mašnice (srez Andrijevački) komiti, rođaci- Mileta Krdžić i Ljubomir J. Krdžić. Zbog njihove ustaničke i komitske borbe bili su proganjani od strane režima i njegovih formacija.

Od strane nečelstva Okruga Andrijevačkog aktima, od 30. marta 1921. godine (broj 491) i rješenjem uprave istog načelstva od 31. marta 1921 (broj 1455) pozvano je na predaju iz andrijevačkog okruga ukupno 17 crnogorskih komita i ustanika, među kojima su i Mileta i Ljubomir Krdžić.

U tome aktu, se kaže da načelstvo okruga Andrijevačkog poziva na predaju, na spisku pod brojem 15, »Miletu Krdžića, težaka, iz Mašnice, stara 25 godina, rasta srednjeg, kose smeđe, očiju crnih, lica okruglog, brkova malih, odmetnutog 19 oktobra 1920., odgovara za djelo iz člana 155 Krivičnog Zakonika«[2], a pod brojem 16 istog službenog akta lokalnih vlasti KSHS u okrugu Andrijevačkom poziv na predaju je i za »Ljubomira J. Krdžića, iz Mašnice, pitomca Vojne Akademije u Beogradu, starog 25 godina, rasta srednjeg, kose crne, očiju crnih lica okruglog- dugog, brkova malih prekidenih, pobjeglog iz Beograda i odmetnutog 15. Decembra 1920. godine i odgovara za djelo iz člana 155 Krivičnog Zakonika«.[3]

Silom prilika, Mileta Krdžić, borac za slobodu svoje zemlje i naroda, koga je režim oglasio za »odmetnika« bio prinuđen da se preda organima vlasti. O tome objavljuje vijest i beogradski dnevni list »Vreme« 30. januara 1922. godine, koja glasi: „Odmetnik Mileta Krdžić iz Mašnice u Crnoj Gori predao se 26. ov. m-ca načelniku sreza andrijevačkog“[4].

Bilo je to doba kad je izuzetno djelovao, u granicama objektivnih mogućnosti, crnogorski ustaničički pokret, inspisan i koordiniran od crnogorske suverenističke emigracije iz Italije, predvođenje Jovanom S. Plamencem i Milutinom M. Vučinićem. Koji su tada imali znatni broj pristalica i boraca u Crnoj Gori i za Crnu Goru, odnosno, za pokušaje njenog oslobađanja od izvšene nasilne aneksije i okupacije. Oni, Jovan Plamenac i Milutin Vučinić su tada pokušavali, djelovali da se predvode ustaničke oslobodilačke akcije protiv osvajača, invazora i nasilnih anektora Crne Gore.

Početkom 1922., u tome su crnogorski emigrantski krugovi, Vlada u egzilu bili aktivni. Tada je bilo nestabilno, posebno rovito je bilo stanje u Crnoj Gori i velikosrpski okupatori i anektori imali su ozbiljne probleme zbog djelovanja crnogorskih patriota-ustanika koji su im remetili planove pokoravanja i nasilne pacifikacije Crne Gore. Tu činjenicu konstatuje i dnevni, suštinski režimski, beogradski list „Vreme“, koji o tome, na prvoj stranici lista, od 30. januara 1922.,  piše sljedeće: „Rovenja u Crnoj Gori“. Tada je crnogorski otpor okupacionom zlu u zemlji i inostranstvu bio i dalje jak.

Taj tekst iz beogradskog lista „Vreme“ glasi:

„Jovan Plamenac, Vučinić (Milutin-nap. N.A.), i njihovi drugovi podpomognuti od italijanske vlade, rade svim silama da na proleće, izazovu revoluciju u Crnoj Gori.

Plan za akciju je do sitnica izrađen. Sastavljaju se liste ličnosti koje treba da budu pobijene. Plamenčevi se ljudi svakodnevno iz Italije prebacuju u Crnu Goru, sa zadatkom da vrše propagandu i pripreme zemljište za revoluciju.

Neki od ovih agitatora pali su vlastima u ruke,i prilom pretresa nađena su kod njih mnoga važna dokumenta, koja su dala dragocene podatke o priprema za ovu prevratničku akciju“[5].

Među istaknutim pripadnicima narodnog ustaničkog i komitskog pokreta za oslobođenje Crne Gore bio je i Aleksa Ljubić iz sela Šekulara iz Vasojevića, Okrug andijevački ondašnje KSHS, a koga su snage režima proganjale, oglasile za „odmetnika i hajduka“, te žigostale i klevetale neosnovano, raznim namještaljkama, i podmetale mu da je bio „ubica“ i „pljačkaš“, što on uistinu nije bio, već je on bio borac za narodna i državna prava Crne Gore, odnosno, ustanik protiv ubica Crne Gore i pljačkaša crnogorskog naroda.

On je komitovao, duže vrijeme i silom prilika bio je primoran da se preda vlastima KSHS okruga andrijevačkog tokom 1922. godine. O tome vijest tada objavljuje i list „Crna Gora“, partijsko glasilo Narodne radikalne stranke Nikole Pašića, odnosno, njenog Okružnog odbora za Crnu Goru.

Naime, u članku pod naslovom „Predaja hajduka Ljubića“, list „Crna Gora“, Cetinje, od 3. marta 1922, broj 15, strana 3, piše: „Ministarstvo unutrašnjih djela dobilo je telefonski izvještaj iz Andrijevice, da se tamošnjim vlastima, predao oglašeni i ucijenjeni hajduk Aleksa Ljubić iz Šekulara okruga andrijevačkog koji odgovara za više ubistava i pljačke“.

Aleksa Ljubić je, elem, bio iz Šekulara (Vasojevići) i nije bio ubica i pljačkaš kako ga je tretirala i diskvalifikovala ondašnja vlast i njena štampa, već je on bio rodoljub Crne Gore, komita, gerilac, ustanik i borac za pogažena narodna prava i državno dostojanstvo Crne Gore.

[1] Citirano prema: Prof. dr Šerbo Rastoder, »Skrivana strana istorije 1918-1929…«, Tom III, Bar, 1997, dok. br. 1282, str. 1567-1568.

[2] Mile Kordić, „Crnogorska buna 1919-1924“, Beograd, 1986, str. 277.

[3] Ibidem, str. 277-278.

[4] „Vreme“, Beograd, broj, 42, ponedjeljak, 30, 01.1922, strana 2. Članak naslovljen „PREDAJA ODMETIKA“.

[5] „Vreme“, Beograd, broj, 42, ponedjeljak, 30,.01.1922, strana 1. Članak: „Rovenja u Crnoj Gori“.

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala aktuelno.me i autora teksta