Za aktuelno.me
Piše: Novak Adžić
Princ/regent Srbije Aleksandar Karađorđević (od 1921. kralj Kraljevine SHS) izdao je naredbu svojim potčinjenim, militarnim snagama da se zabrani i spriječi povratak u domovinu njegovom đedu crnogorskom kralju Nikoli I Petroviću-Njegošu. Regent Aleksandar Karađorđević je komandantu srpskih okupacionih vojnih snaga u Crnoj Gori, koje su najprije nazvane “Skadarske”, a potom “Jadranske trupe”, tadašnjem pukovniku, a docnijem generalu, Dragutinu Milutinoviću, zapovijedao i ovo: »Vama je osiguran čin generalski, jer ste to i ranije zaslužili. Pri radu u Crnoj Gori nemojte biti meka srca. Kralju Nikoli treba zabraniti dolazak u Crnu Goru po svaku cijenu, pa ma upotrijebiti i krajnja sredstva«.
(Arhiv Srpske akademije nauka br. 11441/ 11443 1-8, Zabilješke generala Dragutina Milutinovića. Ovu naredbu objavio je i dr Dimitrije – Dimo Vujović u knjizi »Ujedinjenje Crne Gore i Srbije«, Titograd, 1962, str. 307.).
Crna Gora je 1918. godine (re)okupirana od strane srpskih »Jadranskih trupa« čiji je komandant bio general Dragutin Milutinović. Potom je, po izvršenoj okupaciji i nasilnoj aneksiji, u prvim mjesecima 1919. godine, ustanovljena Komanda »Zetske divizijske oblasti« sa sjedištem na Cetinju, za čijeg je komandanta postavljen od strane beogradskih vlasti general Miloš M. Mihailović, koji je postao de facto okupacioni vojni guverner, a aprila 1919. godine za civilnog okupacionog guvernera za Crnu Goru imenovan je beogradski političar i bivši ministar u vladi Kraljevine Srbije Ivan- Lola- Pavićević. Vlast u Crnoj Gori preuzele su srpske vojne i civilne okupacione vlasti.
Da je Crna Gora 1918. godine bila žrtva velikosrpske okupacije i aneksije eksplicitno govori i jedna Naredba o putovanju Načelnika štaba srpske Vrhovne komande vojvode Živojina Mišića, koju je dostavio komandi »Jadranskih trupa« (čiji je zapovjednik bio general Dragutin Milutinović), a koju je ova uputila svim okružnim načelstvima. Ta naredba glasi: »Odlazak iz opštine u opštinu istog sreza vršiće se objavama koje će izdavati opštinske vlasti. Odlazak iz sreza u srez istog okruga vršiće se objavom sreskog načelstva. Objave za putovanje širih obima davaće jedino komanda Jadranskih trupa ili će staviti svoju ovjeru na objave okružnih načelstava«.
(Vidjeti o tome: »Novo doba«, god. I, br. 7, Cetinje, 10. XI 1918. i dr Dimitrije-Dimo Vujović, »Ujedinjenje Crne Gore i Srbije 1918«, Titograd, 1962, str. 334.).
Crnogorski narod je bio duboko povrijeđen i ozlojeđen pomenutom naredbom okupacionih vlasti. Nije je prihvatio, već se protiv nje snažno i masovno pobunio. Crnogorci su protiv okupacionih vlasti podigli oružani ustanak početkom 1919. po novom kalendaru. Crna Gora i Crnogorci pružali su od početka 1919. godine i godinama potom energičan vojno-politički, narodni, oslobodilački otpor okupaciji i aneksiji Crne Gore i teroru nad njenim narodom i stanovništvom počinjenim od strane zvanične Srbije, njene vojske, žandarmerije i paravojnih snaga u njenoj službi. Teror i zločini nad učesnicima Božićnog ustanka 1919. i crnogorskog ustaničkog otpora okupaciji i aneksiji Crne Gore, koji je, u različitim fazama i raznog inteziteta trajao de facto od 1919. do 1929. godine, ali u pojedinim slučajevima i kasnije do 1933, odnio je, u vrtlogu pakla i smrti nekoliko hiljada ljudi, progonstva, stradanja hiljade crnogorskih domova, popaljenih preko 6.000 kuća, konstantna hapšenja i zatvaranja i mučeništvo preko 4.000 muškaraca, žena i djece itd, te i prisilni odlazak u egzil više od 3.000 Crnogoraca. To potvrđuju brojni i istorijski izvori.
Vlasti Kraljevine Srbije su, od kraja 1918. godine, na teritoriji Kraljevine Crne Gore, nakon njene okupacije i nasilne aneksije, posredstvom svog aparata za prinudu, počinjele zločine kao što su: ubijanja, mučenja, silovanja, internacije, gladovanja, uzurpacije civilne vlasti od strane vojske, prisilna regrutovanja, pljačke i konfiskacije nepokretne imovine, nezakonite namete, uništavanje istorijskih i kulturnih spomenika, strijeljanja zatvorenika, zarobljenika i ranjenika, razne zločine protiv civila, zlostavljanja, prinudne mjere poput sekvestra, rekvizicija i kontribucija, devalvacije i ukidanje novca, kao i brojne druge represivne, ugnjetačke, porobljivačke i asimilatorske radnje i akte. Svemu tome bili su izloženi Crnogorci i drugi crnogorski građani, koji nijesu bili u službi beogradskih vlasti ili njihovi janjičari. Takva je bila slika svirepog i krvavog režima koji je vladao na prostoru Crne Gore od 1918. godine, u doba kada je Kraljevina Crna Gora prisajedinjena, pripojena Kraljevini Srbiji, alijas Kraljevini SHS. Tu činjenicu konstatuje i predsjednik crnogorske Vlade u progonstvu Jovan Simonov Plamanac u jednom pismu, kojeg je 31. marta 1919. godine, iz Neja kod Pariza, uputio Predsjedniku S. A. D. gospodinu Vudrou Vilsonu, u kojemu ga obavještava »o srpskim pokoljima i kriminalu i politici inkvizije protiv pojedinaca i zajednice«.
(Vidjeti o tome: Prof. dr Dragoljub Živojinović, “Crna Gora u borbi za opstanak 1914-1922”, Beograd, 1996, str. 369).
Kralj Nikola I Petrović Njegoš je bio zatočenik, prognanik u Francuskoj, u vrijeme kada je beskrupulozno i zločinački ubijana Crna Gora. Objektivno, Kralj Nikola nije imao nikakve realne snage i moći (osim vapijućih apela izgnanika, verbalnih protesta, predstavki, pisama, memoranduma, nota i drugih sredstava korespondencije, u sa vladama, šefovima država, diplomatama, drugim političarima, učesnicima Versajske mirovne konferencije), da pokuša utiče da se promijeni stanje u njegovoj domovini od koje je silom bio odvojen. Država čiji je on bio zakoniti i legitimni Kralj bila je žrtva agresije i to on, kao ni njemu odani mnogobrojni crnogorski patrioti u zemlji i emigraciji, nijesu mogli spriječiti, iako su na sve načine i svim snagama pokušavali.
U predstavci premijeru Francuske Republike i predsjedavajućem Konferencije mira u Versaju g. Žoržu Klemansou 26. avgusta 1919. godine iz Neja kod Pariza Kralj Nikola je, tražeći pravdu za svoju zemlju i svoj narod, naglasio i ovo: »Vlasti i srbijanska vojska, koja se nalazi pod komandom istočne armije, povrijedile su suverenitet države crnogorske i proklamovali ni manje ni više aneksiju Crne Gore Srbiji i ne savjetujući se i ne pitajući za pristanak predstavnike crnogorskog naroda, koji, prema Ustavu Crne Gore, jedini imaju prava odlučiti o tom pitanju«.
(Pomenuta predstavka kralja Nikole integralno je objavljena u emigrantskom »Glasu Crnogorca«, kao i u knjizi »Uloga Francuske u nasilnoj aneksiji Crne Gore, Zvanična dokumenta koja objavljuje ministarstvo spoljnih poslova Kraljevine Crne Gore, prvo izdanje Rim, 1921, drugo izdanje, Bar, 2000, priredio prof. dr Šerbo Rastoder, str. 47. Ova predstavka je objavljena i u knjigama: »Cjelokupna djela Nikole I Petrovića Njegoša«, Cetinje, 1969, VI, str. od 399 do 405 i »Nikola I Petrović Njegoš-Politički spisi«, priredio dr Dragoje Živković, Cetinje/Titograd 1989, str. od 489 do 495).
Kralj Nikola je 12. januara 1920. godine iz Kap Martena uputio protesno pismo Predsjedniku Francuske Republike Rejmonu Poenkareu, u kome, uz ostalo, podvlači i ovo: » Velike Sile ne mogu izbjeći odgovornost pred istorijom za nepravde koje su počinjele do sada prema suverenoj savezničkoj državi Crnoj Gori. Ta odgovornost proističe iz činjenice da su se sve vojne savezničke snage, pa prema tome i komandant Istočne armije, general Franše Depere, nalazile pod vrhovnom komandom Ratnog vijeća velikih sila. No, jedan od njegovih podređenih, u ovom slučaju princ regent Srbije, započeo je vojnu okupaciju teritorije crnogorske države, i dok se ta saveznička zemlja nalazila pod njegovom okupacijom, anektirao je. Princ regent Srbije, sa dijelom savezničke vojske, nad kojom je imao komandu kao potčinjeni, djelovao je tom prilikom suprotno ne samo svečanim obećanjima koje su velike sile dale Crnoj Gori, već isto tako u suprotnosti sa pismom Vaše ekselencije od 24. novembra 1918. godine, kao i sa pismom Nj. Ekselencije g. Pišona od 4. novembra 1918. godine. U svojstvu potčinjenog, princ regent Srbije bio je odgovoran za taj međunarodni zločin pred svojim nadređenim, generalom Franše Depereom. Ovaj mora da odgovara pred glavnokomandujućim savezničkim vojskama, maršalom Fošom, koji za to treba da podnese izvještaj Vrhovnom savjetu u kojem se nalaze šefovi vlada velikih sila saveznica Crne Gore. Velike sile okupljenje na Mirovnoj konferenciji su, dakle, moralno i pravno, u vezi sa ispravljanjem onoga što je taj potčinjeni komandant, princ regent Srbije, počinio pod njihovom odgovornošću«.
(Navedeno prema: “Uloga Francuske u nasilnoj aneksiji Crne Gore”, drugo izdanje, Bar, 2000, priredio prof. dr Šerbo Rastoder, str. 43).
U izjavi koju su u Rima 7. juna 1920. godine dali crnogorski suverenisti, ustanici, zelenaši, komiti i politički emigranti Milisav Nikolić i Radojica M. Nikčević, o zvjerstvima koja su počinjena od strane režima u Crnoj Gori, navodi se da je srbijanska vojska, žandarmerija i bjelaški kontrakomitski odredi »popalila kuće u Ozriniće Milisava Nikolića, popa Ljuba Nikolića, kaluđera Janjuševića (Nikodima-prim.N.A), kapetana Ćetkovića (Boška Ćetkovića-prim.N.A), u Župu kuće Bojovića (Dragiše, Antonija, Milutina, Mila, Puniše i drugih-prim. N.A.) u Morakovo kuće Marojevića (Vaska i ostalih-Prim.N.A) i drugih ustanika. Zapalili su tada kuću brigadira Đura Jovovića, Iva Kustudića, Mijata Nikčevića, Mijalila, Sima i još drugih Nikčevića i tada su opalili kuće Nikolića (Nikole i drugih-Prim.N.A) u Broćanac, kuće Radovića (Ilije i Kosta i drugih-prim. N. A), u Banjane, kuće Damjanovića (Ilije Damjanovića i ostalih-prim. N. A.), u Rudine kuće Delibašića (Zeka Delibašića itd-prim. N.A), Mrvaljevića u Trepča, kuće Bojanića i Todorovića (Mata Todorovića, Đura Todorovića i drugih-prim.N.A), u Dugu, kuće Stojanovića, kuće Bojanića i Đikanovića u Gradačku poljanu, u Pivu Adžića i Kecojevića (generala Joka Vulova Adžića i sinova mu, a sin mu Mihailo Adžić bio je ustanik i komita, te komite Ilije Kecojevića-prim.N.A), u Uskoke Kršikapa (Rada i Toma Kršikape-prim.N.A.), u Rovce Bulatovića i Vlahovića. U Rovcima ima na stotine popaljenih kuća. U Pipere Vučinića (generala Milutina Mijailova i bliskih srodnika i rođaka njegovih-prim.N.A), i Vukovića (ustanika i komitskog vođe majora Pera Tujova i brata mu Vidaka Vukovića i drugih-prim.N. A.), u Martiniće i dr.«.
U pomenutoj izjavi, Milisav Nikolić i Radojica Nikčević, naglašavaju i to kako su 6. avgusta 1919. godine srbijanske okupatorske vlasti i goneći vojno-žandarmerijske i kontrakomitske formacije uhvatile ranjenje ustanike: pravnika Antonija Bojovića i Miletu Andrijevića, vodnika Blaža Bojovića, gimnazijalca Tomaša Markovića, te Jakšu Mašnića i Jagoša Simonovića, » i tako ranjenim kidali komad po komad mesa, vadili živima oči, kidali noseve, uši, jezik i potom ih zaklali nožem ispod grla«.
(Citirani dokument prema: Prof. Dr Šerbo Rastoder, »Skrivana strana istorije….«, Bar, 1997, Tom III, str. 1551- 1553).
*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala aktuelno.me i autora teksta