Crnogorsko stradanje pod tiranijom Karađorđevića (1918-1926)

Za aktuelno.me

Piše: Novak Adžić

Kralj Nikola I Petrović Njegoš i Vlada Kraljevine Crne Gore u egzilu, u Francuskoj, na čijem se čelu nalazio ministar predsjednik Jovan Simonov Plamenac, stalno su insistirali, u zalaganjima, brojnim pismima, predstavkama, memorandumima i drugim obraćanjima Konferenciji mira u Versaju kod Pariza, tokom 1919. godine, navlastito, da opstanu nezavisnost i suverenost Crne Gore i da ona bude vaspostavljena u svom punom međunarodnom subjektivitetu.

Energično su se protivili srpskoj (srbijanskoj) nasilnoj aneksiji i  okupaciji Crne Gore i djelovanju srpskog dvora i vlade protiv Crne Gore i njenih neotuđivih prava. Jasno su osudili varvarske postupke protiv slobode i suverenosti Crne Gore i prava crnogorskog naroda, učinjene u Crnoj Gori pod žezlom princa regenta Srbije Aleksandra Karađorđevića i njegovih trupa. Protiv bjesomučnog srpskog (srbijanskog) terora i brutalne opresije crnogorski narod je od početka 1919. godine vodio dugogodišnju ustaničku borbu za restauraciju svoje države i doživio je strahovita stradanja i patnje.

»Glas Crnogorca«, službeni organ Kraljevine Crne Gore, Neji kod Pariza, broj 76, od 19. VIII/1. IX 1919., na strani 1, objavljuje sljedeće saopštenje Crnogorske Vlade, na čelu sa Jovanom S. Plamencem, koje je dostavljeno pariskoj štampi 18/31. jula 1919. godine:

»Neki listovi saopštili su vijest iz Biograda, da je Aleksandar, princ-regent Srbije, preduzeo potrebne korake da se Crnoj Gori dade autonomija[1]i da Crna Gora bude personalnom unijom sjedinjena sa Srbijom.

Takve vijesti proturaju se jedino u toj namjeri da zavedu javno mnjenje, i da u ovim časovima, kad se rješava pitanje o Crnoj Gori, utiču na odluke Konferencije mira u Parizu.

Pravo Crne Gore na svoj državni život ne može zavisiti od volje i principa regenta ni vlade Srbije. To stečeno svoje pravo Crnogorci su branili stoljećima; to pravo je Crnoj Gori zagarantovano ranijim međunarodnim ugovorima, kad još nije ni bilo Srbije, kao i svečanim obećanjem Saveznika za vrijeme ovog rata: da će Crna Gora biti potpuno vaspostavljena. To i jeste, u stvari, volja crnogorskog naroda, a da je to istina, najbolji dokaz je ustanak koji neprestano traje u Crnoj Gori protivu varvarske srbijanske okupacije«. 

Patnja i stradanje crnogorskog naroda pod srbijanskom (srpskom) tiranijom i okupacijom bila je neprestana i dugotrajna. Evo nekoliko istorijskih svjedočanstva o tome.

Crnogorski ustanik, patriota, gerilski borac za slobodu, nezavisnost i integritet Crne Gore, iz Župe Nikšićke Simeon Mićković dao je izjavu o zvjerstvima nad crnogorskim narodom vršenim poslije 1918. godine. Svjedoci tome njegovom iskazu bili su  Milo Zuber i Savo Kapa. U toj izjavi Simeon Mićković navodi   sljedeće:

»22 maja 1919. godine bio sam uhvaćen u šumi od strane srbijanskih okupacionih trupa i zatvoren.

U zatvoru sam bio mučen najgroznijim mukama i to: vješali su me, vezali su me, gvozdenom šipkom bili su me po poplati noga, vezali mi ruke i noge i onda me svezanog ostavili u vodi ne ostavivši mi iznad vode ništa osim pola glave tek da se ne zagušim, vezali su me za kosu i tako sam visio obješen 40 minuta, silili su me te sam pio praškove od zatvora da se više mučim, nijesu mi davali vode, za po šest dana nijesu mi davali da vršim nuždu, bio sam primoran te sam vršio pod sobom.

Zatvorenici, koji su umrili u zatvoru među nama stajali su po 7(sedam) dana nedirnuti tako da su se usmrđeli bili u zatvoru a to su: Nikola M. Zajović iz Ozrinića star 17 godina, Ilija Lalatović iz Ozrinića star 70 godina, Blažo Pejović iz Broćanca star 20 godina.          

”Srbijanske Trupe su uhvatile Građ. Kapetana Mojaša Perovića iz Rudina, natovarile su mu drvenicu konjsku (samar) i tako ga dovele u Nikšić”.

U istom dokumentu dalje se veli : « Žena Živka Janjuševića porodila se je u zatvoru.

Kad sam pobjegao iz zatvora, odmah su mi kuću izgoreli, a u kući sve što je bilo izgoreli i opljačkali. Majku sa jednim bratom od 11 godina i sa dvije sestre od 14 i 8 godina tražili su po šumama i poslije deset dana kad su ih uhvatili, mučili su ih na najgrozniji način, a između ostaloga namjerom da sestra mi od 8 godina nosi brata mi od 11 godina a brat da nosi sestru od 14 godina. Majci su mu uz mučenje slomili zube primorajući je da kaže đe su joj sinovi sa ustanicima.

Sva moja familija nalazi se u zatvoru u Nikšićkoj pivari. Cijela moja stoka, cijela pokretnost opljačkana je, a sva nepokretnost uništena.

Kad je poginuo Kom. Dragiša Bojović, mog su brata ranili, ranjenog uhvatili i zatvorili te se ne zna da li je živ«.

(Državni Arhiv Crne Gore, Fond emigrantne Vlade Kraljevine Crne Gore, Ministarstvo spoljnih poslova, 1920-1922, fascikla broj 107 i Prof. dr Šerbo Rastoder, »Skrivana strana istorije«, Tom III, Bar, 1997, str. 1542).

Službeni organ Kraljevine Crne Gore u izgnanstvu, »Glas Crnogorca«, Nej na Seni kod Pariza, u broju 89 od 29. oktobra / 10. novembra 1920. godine, na strani 4. objavljuje i sljedeće tekst: »Iz Crne Gore javljaju da su tamo poginuli, tu skoro, Ilija I. Kašćelan i Đuro M. Čavor, oboje s Mirca. Kao i bezbroj drugih, i njih dvoje poginuli su od nebratske ruke, od srbijanskih okupatorskih vlasti, samo zato što su voljeli i cijenili svoju otadžbinu, koja im je bila i ostala iznad svega. Zbog svog rodoljublja oni su, kao i ostali, ispaštali i svojim životima platili. Ne priznavajući nasilno prigrabljenje Crne Gore, oni su bili zatvoreni, ali ih je sreća bila poslužila da iz zatvora pobjegnu, te su se do skoro krili po planinama, gdje su, tu skoro, i smrt našli, držeći se one narodne »bolje grobom nego robom«. U borbi koju vodi crnogorski narod za nezavisnost Crne Gore, ovo nijesu ni prve ni potonje žrtve, ali ta borba kao svaka pravedna mora pobijediti i crnogorski narod će biti zahvalan svima tim svojim borcima, koji svoje živote položiše za čast, pravo, slobodu i nezavisnost Crne Gore. Zato neka je slava svim tim znanim i neznanim palim borcima«, pisao je emigrantski »Glas Crnogorca«.

Ilija Kašćelan je bio rođak crnogorskog ustanika i gerilca komandira Nika Kašćelana.

Ustanički i gerilski narodni pokret ZA PRAVO, ČAST I SLOBODU CRNE GORE dugo godina, nakon okupacije i nasilne aneksije Crne Gore, izvršene krajem 1918. godine, manifestovan je i na području sreza i okruga Kolašina. Mnogo je bilo pregaoca iz kolašinskog područja, koji su vojevali, krvarili i stradali za opstanak i obnovu Crne Gore. Među njima znameniti komita bilo je i Mirko Radosavov Šćepanović, koji je položio svoj život za Crnu Goru i njenu slobodu krajem juna 1922. godine.

O pogibiji crnogorskog rodoljuba, slobodara, ustanika i komite, a od režima oglašenog kao odmetnika i ucijenjenog kao hajduka, Mirka Radosavova Šćepanovića iz okruga Kolašina, vijest donosi i beogradski dnevni list “Vreme”, od 25. juna 1922. godine. Taj list, na strani 2, u tekstu pod naslovom “Hajdučija-smrt odmetnika”, objavljuje vijest koja glasi:

“Noću između 21. i 22. ov. mca. u Međurečju, u srezu moračko-rovačkom, ubijen je oglašeni i ucenjeni hajduk Mirko Radosavov Šćepanović”.

Među istaknutim crnogorskim rodoljubima i ustanicima, suverenistima, zelenašima, koji su se godinama hrabro borili ZA PRAVO, ČAST I SLOBODU CRNE GORE, odnosno, herojski vojevali protiv srpskih (srbijanskih) okupatorskih trupa (vojnih, žandarmerijskih i drugih potjernih oružanih formacija pod firmom novonastale države Kraljevine SHS), te koji su se žrtvovali, stradali, odnosno, poginuli za crnogorsku državnu slobodu bili su i Đorđije Savov Drašković iz sela Dide u Bjelicama (Katunska nahija, cetinjska oblast) i Blagota Vujović iz sela Mikulići, takođe u Bjelicama.

Oni su ubijeni su u oružanom obračunu sa žandarmerijskom formacijom 19. maja 1926. godine u planini Vršanju (opština Njeguši, Katunska nahija, cetinjska oblast). Tekst o njihovoj pogibiji objavljen je u listu „Crna Gora“ pod naslovom „Ubijeni odmetnici“ i on glasi:

„Prekjuče, 19. ov. mj. sukobilo se jedno krstareče žandarm. odjeljenje sa stanice Trešnjevo, u planini Vršnju u mjestu Mačkov do, u opštini njeguškoj, sa oglašenim odmetnicima Đorđem Draškovićem i Blagotom Vujovićem iz sreza Cetinjskog. U borbi, koja je trajala oko 1 sat ubijena su oba odmetnika. Od žandarma nije nijedan ranjen.

Drašković je posljednjim rešenjem g. Ministra Unutrašnjih Djela bio ucijenjen na 30.000 dinara“.

(„Crna Gora“, Cetinje, broj 20, od 21. maja 1926, str. 3.)

Brojne su bile žrtve bile učesnika crnogorskog ustanka za PRAVO, ČAST i SLOBODU CRNE GORE i među pripadnicima suverenističkog i državotvorno-emancipatorskog gerilskog (komitskog pokreta).  Među crnogorskim patriotima koji su stradali za slobodu domovine u borbi protiv ugnjetača bilo je i Petar Milov Kovačević iz sela Gluhi Do u Crmnici, koji je ubijen od strane žandarmerijske potjere 12. septembra 1926. godine.

List „Crna Gora“, glasilo okružnog odbora Narodne radikalne stranke, u članku pod naslovom „Ubijen odmetnik“ o njegovoj smrti piše:

„12. ov.mj. jedna žandarmerijska patrola sa stanice Sutormana ubila je u opštini Gluhodolskoj, u srezu barskom, oglašenog odmetnika Petra Milova Kovačevića“.

(„Crna Gora“, Cetinje, broj 36, od 17. septembra 1926, str. 3).

[1] Bile su to neosnovane vijesti, jer je regent Aleksandar bio najtvrđi zagovornik unitarizma i centralizma i nove države Kraljevine SHS, koja je nasilno uspostavljena na teritoriji Kraljevine Crne Gore.

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala aktuelno.me i autora teksta