Crnogorski rodoljubi su podnosili ogromne žrtve u borbi za opstanak Crne Gore (1918-1922)

Za aktuelno.me

Piše: Novak Adžić

Stradali su crnogorski rodoljubi i njihove familije, odani Crnoj Gori i njenom državno-pravnom poretku, suverenu kralju Nikoli I Petroviću Njegošu i legalnoj i legitimnoj crnogorskoj Vladi u egzilu, na čijem su se čelu nalazili Jovan Plamenac (1919-1921) i general Milutin Vučinić (1921-1922), te general dr Anto Gvozdenović (1922-1925), u enormnom broju, širom Crne Gore- u odbrani državnog i nacionalnog dostojanstva, prava i časti svoje napadnute i okupirane države i domovine.

I oni su, mučenički i herojski, istinski slobodari, svojom borbom, stradanjem i žrtvom, pokazivali jasan, oružani i ideološko-politički, otpor velikosrpskom zavojevaču Crne Gore i brutalnim tlačiteljima crnogorskog naroda.

Na prostoru Nikšića i njegove okoline, snažan, oslobodilački, crnogorski ustanički pokret od početka 1919., i godinama zatim, djelovao je protiv velikosrpskih (srbijanskih) okupatora i anektora Crne Gore. Bile su, sa područja Nikšića i okoline, brojne ustaničke čete i brojni prvaci, a jedan od glavnih ustaničkih vođa i boraca bio je Radojica M. Nikčević, koji se od 1919., do prve polovine 1924. godine ratnički i odvažno suprotstavljao hordama zla koje su izvršile invaziju, okupaciju i aneksiju Crne Gore. Veliki dio plemena Pješivci pripadali su toj oružanoj višegodišnjoj borbi i stadali su na razne načine za spas i opstanak Crne Gore.

Agencija „Rojrets“ je 2 septembra 1919. godine objavila pod naslovom „Ustanak u Crnoj Gori“ sljedeće: „U Crnoj Gori je položaj vanredno ozbiljan i revolucija vlada u celoj zemlji. Počele su nove borbe. Borbe je bilo svuda i Srbi se staraju ugušiti ustanak strogim merama. Te mere nisu uspele i Crnogorci su prekinuli zelezničku prugu između Virpazara i Bara, čime su obe ove varoši izložene ozbiljnoj opasnosti. Srbi pojačavaju svoje trupe u Crnoj Gori ali izgleda da je dejstvo njihove sadašnje politike da se jos više osećaji narodno Crnogoraca i samo više podstiče njihov otpor prema Srbina i mržnju prema srpskom okupatoru“. [1]

Komandant Zetske divizijske oblasti KSHS general Miloš Mihailović (inače izvanjac, nije bio iz Crne Gore), izvještava službenim aktom od 23 septembra 1919. godine- Komandanta II Armijske oblasti vojske KSHS (obavještenje br. 3561) da su vojska i žandarmi, sa topovina i mitraljezima, koje su koristili 18 septembra 1919., opsadirali srez Šavnički, nepokoran vlastima, čiji su žitelji tada pružili otpor trupama okupacionog režima i politici vlasti, a tamošnji mještani su odbijali poslušati naredbe vlasti-organa KSHS. Vojska i žandarmerija je, tada, prema tome izvještaju, imala „omanju borbu s odmetnicima u kojoj je poginuo jedan žandarm a ranjeno četiri odmetnika. Uhvaćeno je 132 meštanina, koji su predali Nikšićkom okružnom nacelniku na nadležnost“[2] .

Znači, septembra 1919. godine, srpska vojska i žandarmerija (pod egidom države KSHS)  su iz sreza Šavničkog uhvatili, zarobili i uhapsili, te stavili, potom, u zatvor- 132 lica iz toga sreza, koji su bili protivnici unistenja nezavisne Crne Gore, njene državnosti, prava i slobode.

Nadasve, na području Nikšića i okoline, u ustaničkom, komitskom oslobodilačkom pokretu, posebno se istakao u brojnim oružanim borbama Za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore, i to dugi niz godina istakao, i jedan od vodećih ustaničkih vođa, oficir komandir (major) crnogorske vojske, zelenaški prvak, suverenista, moralni autoritet i izuzetno uticajni čovjek Kosto Markov Radović iz Banjana.

Istaknuti rodoljub, zelenaš i gerilac u borbi za prava i dostojanstvo Crne Gore i njenog naroda bio je i Milivoje Spasojević iz Pješivaca. Rođen je 1898. godine. Pripadao je, kao komita, narodnom pokretu za oslobođenje Crne Gore 1919-1922. godine. Bio je, dugo vremena, na udaru progonjen od organa vojnih i civilnih vlasti KSHS, zbog svoje odanosti Crnoj Gori i energične i poštene borbe za njenu slobodu.

Načelstvo nikšićkog Okruga KSHS je svojim rješenjem broj 806, od 15 maja pozvalo na predaju mnogobrojne crnogorske komite (gerilske ratnike) iz nikšićkog okruga, okarakterisavši si kao „odmetnike od vlasti“ i pozvalo ih da se predaju u roku od 20 dana, a ako to ne urade biće oglašeni za „hajduke“ te „biće slobodno svakome ubiti ih“. U tome aktu, odnosno, pozivu na predaju poziva se na istu, pod brojem „60. Milivoje I. Spasojević, iz Pješivaca, sreza Nikšićkog, star 23 godine, rasta visokog, očiju graorastih, kose plave, brkova malih plavih“.

(Viđi o tome: Mile Kordić, „Crnogorska buna 1919-1924“, Beograd, 1986, str.273).

Sredinom juna 1922. bio je, prema raspoloživim istorijskim izvorima, različite provinijencije, iz toga vremena, silom prilika, namoran na predaju i znameniti crnogorski suverenista i patriota, zelenaški komita, višegodišnji ustanik, pregnatni borac za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore Milivoje Spasojević iz Nikšića.

O tome list Okružnog odbora NRS za Crnu Goru, pod egodiom predsjednika te stranke u KSHS i predsjednika Vlade te države, Nikole Pašića izvještava u vijesti pod naslovom „Predao se odmetnik“ sljedeće: „Tu skoro predao se vlastima Milivoje Spasojević iz Nikšića“.

(List „Crna Gora“, organ NRS za Crnu Goru, Cetinje, godina III, petak 30. juna 1922, broj, 44, strana 3).

Crnogorski ustanički, zelenaški suverenistički primarno, prevashodno, ali značajnim dijelom i nacionalno-emantipatorski komunistički ustanički pokret predvođen dr Vukašinom Markovićem iz Pipera i Petkom Radovim Miletićem iz Rovaca, nadasve, je i tokom 1922. godine bio posebno djelatan. Bio je, taj pokret otpora i borbe, izuzetno jak i djelovao je protiv unitarno-centralističke KSHS i njenom represivnog aparata, koji je konstantno ugnjetavao i terorisao crnogorski narod i oduzivao mu fundamentalna i prirodna prava, individualna i kolektivna.

Među istaknutim pripadnicima, komitima, protagonistima u borbi za prava Crne Gore, njenih seljaka i radnika, bili su i bivši regruti vojske KSHS koju su je iz protesta i otpora napustili i odmetnuli se u šumu, da se bore za svoja uvjerenja i prava svog naroda, i to: Pavić M. Lakić i Jovan M. Lakić, iz Bjelopavlića, koji su, silom prilika, nakon gerilskog djelovanja, bili primorani da se predaju organima režima i budu uhapšeni i zatvoreni od strane represivnog režima KSHS.

List Narodne radikalne stranke i predsjednika Vlade KSHS Nikole Pašića, odnosno, njenog Oktužnog odbora za područje Crne Gore, u vijesti, pod naslovom „Predali se“ pisao o tome sljedeće: „Ovih dana predali su se vlastima odbjegli regruti: Pavić M. Lakić i Jovan M. Lakić, oba iz opštine Jelenačke, sreza danilovgradskog“.

( „Crna Gora“, organ NRS za Crnu Goru, Cetinje, godina III, petak 30. juna 1922, broj, 44, strana 3).

U Rovcima je crnogorski oslobodilački, ustanički i komitski pokret bio, dugo godina, posebno snažan i bastaduran za Crnu Goru u borbi za njenu obnovu. Među crnogorskim gerilcima, bio je veliki broj ustanika iz bratsva Šćepanović.

Jedan od crnogorskih vitezova, koji je u borbi Za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore, neštedimice, junački i etički, položio svoj život bio je i Mirko Radosavov Šćepanović.

U sukobu sa srbijanskom vojskom, žandarmerijom i potjernim odjeljenjima KSHS, on je poginuo u noći između 21. i 22 juna 1922. godine. Vijest o tome objavila je i novina „Crna Gora“, partijsko glasilo Narodne radikalne stranke Nikole Pašića za Crnu Goru. Naime, u članku pod naslovom „Ubijen odmetnik“ kaže se: „Između 21. i 22. tekućeg mjeseca ubijen je odmetnik Mirko Radosavov Šćepanović iz Rovaca“

(„Crna Gora“, godina III, petak 30. juna 1922, broj, 44, str. 4).

Brojni crnogorski ustanici, patrioti i komiti, širom Crne Gore, bili su, silom objektivnih okolnosti, ucjena i drugih prinudnih postupaka okupacionog sistema, bili primorani da se predaju organima civilno-vojne uprave režima KSHS na prostoru Crne Gore.

Među njima, silom prilika, to je morao učiniti 28. juna 1922. godine i istaknuti crnogorski patriota, ustanik i komita iz Kuča – Gojko M. Prelević.

O tome vijest objavljuje i radikalski list pod nazivom „Crna Gora“ u članku pod naslovom „Prijavio se odmetnik“, u kome se kaže „28 ovog mjeseca prijavio se načelstvu okruga podgoričkog Gojko M. Prelević iz opštine Donjo Kučke, sreza Biočkog“.

(„Crna Gora“, godina III, petak 30. juna 1922, broj, 44, str. 4).

Jedan od istaknutih boraca iz narodnog pokreta Za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore, odnosno, pripadnik crnogorske oslobodilačke gerile bio je i Mitar Mitrić, kojega je režim KSHS proganjao, te, raspisao potjernicu za njim, pod montiranim optužbama, eklatantnim namještaljkama i obmanama, te javno plasiranim diskvalifikacijama, a koje je prenosila ondašnja režimska štampa, navodeći da je on, kako su tvrdili, „razbojnik i pljačkaš“, što on, uistinu, nije bio, već je bio patriota Crne Gore i pregaoc za pogažena prava crnogorskog naroda i njegovog prava na normalni život.

Komita Mitar Mitrić (kojega je režim kvalifikovao, stigmativao kao „odmetnika“) bio je progonjen od strane bjelaške, režimske oružane „omladinske organizacije“ i u sukobu sa njima uhvaćen je od iste potjerne grupe, tokom oktobra 1922. godine, na području kolašinskog Okruga.

O tome izvještava i list NRS Nikole Pašića, odnosno, partijske novine njenog Okružnog odbora u Zetskoj oblasti, list pod nazivom „Crna Gora“, Cetinje, godina III, broj 75 od 31. oktobra 1922., u tekstu objavljenom na strani 4 pod naslovom „Uhvaćen razbojnik“, u kome se kaže: „Javljaju iz Kolašina da je tam. omladinska organizacija uhvatila odbjeglog razbojnika Mitra Mitrića i predala ga sreskom načelstvu u Morači“.

Dakako, činjenica je da Mitar Mitrić nije bio razbojnik, kako je neosnovano i klevetnički optuživan, već je on bio crnogorski rodoljub i komita.

[1] Arhiv Jugoslavije, Beograd, 336, fascikla 25-IX. Ovu vijest dostavlja delegaciji Srbije na Konferenciji mira u Parizu 3. septembra 1919., poslanik Srbije u Italiju (Rimu) diplomata Vojislav-Voja Antonijević.

[2] Biblioteka Istorijskog instituta Crne Gore-Podgorica, fascikla broj 365.

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala aktuelno.me i autora teksta