Crnogorski narod je bio pod jarmom beogradskog režima, ali mu je pružao stalni otpor (1918-1926)

Za aktuelno.me

Piše: Novak Adžić

Kakva je bila slika svirepog i krvavog režima koji je vladao na prostoru Crne Gore od kraja 1918. godine, u doba kada je Kraljevina Crna Gora u uslovima okupacije, prisajedinjena, pripojena Kraljevini Srbiji, alijas Kraljevini SHS, govore mnogobrojni prrimarni istorijski izvori i referentna istoriografska literatura. Činjenicu o žrtvama crnogorskog naroda za opstank, odbranu i uskrsnuće crnogorske slobode konstatuje i predsjednik crnogorske Vlade u progonstvu Jovan Simonov Plamanac u pismu, kojeg je 31. marta 1919. godine, iz Neja kod Pariza, uputio Predsjedniku S A D dr Vudrou Vilsonu, u kojemu ga obavještava »o srpskim pokoljima i kriminalu i politici inkvizije protiv pojedinaca i zajednice«.

(Viđeti o tome: Dr Dragoljub Živojinović, “Crna Gora u borbi za opstanak 1914-1922”, Beograd, 1996, str. 369).

Hiljade crnogorskih patriota stradalo je za odbranu Crne Gore, zbog toga što su pokazali vjernost zakletvi crnogorskoj državi i njenom legalnom i legitimnom, ustavnom suverenu kralju Nikoli I Petroviću Njegošu, boreći se protiv velikosrpskih militarnih trupa i njihovih domaćih slugu.

Jedan od najpoznatijih crnogorskih zelenaških ustanika i komita, dosljedni borac i martir za crnogorsku državnu i nacionalnu slobodu protiv velikosrpskog (srbijanskog) agresora i ugnjetača crnogorskog naroda bio je i Vuko Bogićev Radović, iz Martinića (Bjelopavlići). Rođen je 1897. godine. Bio je sin komandira crnogorske vojske, istaknutog oficira Bogića Jovičina Radovića, koji se proslavio kao vojni komandant u balkanskim ratovima i prvom svjetskom ratu i koji je bio jedan od prvaka Božićnog ustanka 1919 (po novom kalenaru), te koji je stradao kao politički zatvorenik po  slomu ustanka. Robijao je Bogić više od dvije godine u »Jusovači« u Podgorici kao politički zatvorenik zbog odanosti Crnoj Gori. Njegov sin Vuko Radović bio je istaknuti crnogorski ustanik, komita, politički emigrant u Italiji (u Gaeti) i gerilski borac za državnu nezavisnost Crne Gore. U ustaničke crnogorske snage, stupio je januara 1919. godine, po gregorijanskom kalendaru, i kao komita borio se protiv srpske okupacije i aneksije Crne Gore, sve dok nije uhvaćen u borbi od strane žandarma 30. novembra 1922. godine u Tološima (Podgorica). Potom je prebačen iz Podgorice u zatvor u Nikšiću, u kome je tamnovao od kraja 1922. do 1924. godine, kada su ga tamničari prebacili u zatvor u Bogdanovom kraju na Cetinju, đe je dočekao isljeđenje, suđenje, kao i presudu Okužnog suda KSHS na Cetinju 8. decembra 1926. godine, kojom je osuđen na doživotnu robiju i poslat kao politički osuđenik na izdržavanje izrečene kazne (doživotna robija mu je kasnijim aktima amnestije i sudskim aktima preinačena na 20 godina zatvora). Kaznu je izdržao u zloglasnoj tamnici u Zenici.

Načelstvo podgoričkog okruga od 10. aprila 1921. godine obznanilo je Poziv na predaju crnogorskim komitima, ustanicima iz okruga podgoričkog, pa, pored ostalih iz sreza danilovgradskog, poziva na predaju i Vuka Bogićeva Radovića, za koga kaže da je »težak iz Martinića, star 23 godine, rasta srednjeg, lica dugog, kose smeđe, očiju plavih, brkova malih sićušnih, osobitih znakova nema«. Poziv na predaju je Vuko B. Radović odlučno odbio i nastavio sa četovanjem dok nije zarobljen  u borbi sa žandarmerijom krajem novembra 1922. godine. Načelstvo Okruga Nikšićkog KSHS je u Nikšiću 30. januara 1923. godine ispitivalo, saslušavalo utamničenog Vuka Bogićeva Radovića i u zapisniku su ga karakterisali kao »bivšeg odmetnika iz Martinića, opštine Jelenačke, sreza Danilovgadskog«. Na saslušanju Vuko Bogićev Radović je izjavio, pored ostalog:  »Bio sam odmetnik 4 godine, pa sam uhvaćen od strane žandarma 30. novembra prošle godine« i dodaje: »Ja sam se odmetnuo od vlasti u mjesecu novembru 1918. godine i bio sam u odmetništvu sve do 30. novembra 1922. godine, kada sam uhvaćen od strane žandarma. U 1919. godini bio sam u Italiji i iste se godine povratio za Crnu Goru, u kojoj sam se stalno nalazio. Cijele prošle 1922. godine, bio sam po Crnoj Gori. Najviše sam se nalazio u društvu prošle godine sa Ilijom Vujovićem, Pavlom Vukićevićem, Savom Raspopovićem i Radojicom Nikčevićem. U mjesecu maju ili junu prošle godine, kada su došli njih 18 odmetnika iz Albanije, kojima je vođa bio Đorđije Kustudić našli smo se u planini »Studeno« kod Garča planine. Ja sam tom prilikom vidio među njima Radoja R. Radonjića, iz Zagarča, i Milosava Nikčevića, koji bijahu bez oružja, pa sam ih radi njihove sigurnosti dopratio i ostavio u planinu Budoš, pa sam se povratio. Više Radonjića nijesam nikada gledao, a čujao sam da se od Nikčevića odvojio i pošao za srez Čevski. U srezu Čevskom Radonjić se stalno nalazio sa dva vojnika bjegunca Stevovićem i Bigovićem, imena im ne znam, iz Kobiljeg dola, opština trešnjevačka, srez čevski, pa su se ovi dvojica u mjesecu avgustu prošle godine oko Gospođin dana predali vlastima, a što je bilo s Radonjićem od tada ništa ne znam, jer sam se stalno raspitivao, ali nijesam mogao o njemu ništa saznati, niti ma koji moj drug, te sad o njemu ne znam ništa kazati. Radoje Radonjić, kao što sam kazao kad je prošle godine došao iz Albanije, imao je samo bombu, a pušku nije imao. Kad sam njega i Milosava Nikčevića bez puške dopratio do Budoša ostavio sam ga bez puške, a poslije biće sigurno pušku nabavio, ali ne znam koju i kakvu jer se nijesam više sa njim viđao. Nije mi poznato da li je u životu i je li od koga ubijen«[1].

O sudskoj raspravi koja je u Cetinjskom Okružnom sudu vođenja 30. i 31. decembra 1925. godine pisao je list »Narodna riječ«, u broju od 14. januara 1926. godine. Pored ostalog, u tome članku, se konstatuje, komentarišući tok sudske rasprave i ovo: »Vuko Bogićev Radović odmetnuo se još u novembru 1918. godine i pošao u Italiju. Tamo je stupio u crnogorsku vojsku, odakle je poslan od crnogorske Vlade u Crnu Goru da se bori protiv ujedinjenja. Poslat je od Jovana Plamenca i Mila Vujovića i da pod komandom Krsta Popovića dignu ustanak i obore stanje stvoreno odlukom V. Nar. Skupštine. Zvali su svoje jednomišljenike na ustanak, ali im ovi nijesu pritekli u pomoć u dovoljnom broju da bi postigli cilj«.

Na cetinjskom ”odmetničkom procesu” završenom 8. decembra 1926. godine objavljena je presuda, kojom se, pored ostalih, ustanički komitski borac za pravo, čast, slobodu i nezavisnost Crne Gore Vuko Bogićev Radović osuđuje na doživotnu robiju kao politički krivac, premda su njega i ostale crnogorske patriote okupacione vlasti, tužioci i presuditelji, tretirale kao ”odmetnike, bandite, razbojnike i hajduke”, što oni, naravno, nijesu bili.

List »Glas naroda« broj 6 od 11. decembra 1926. godine na strani 2, pored ostalog, piše da je presudom Okružnog suda KSHS na Cetinju 8. decembra 1926. godine Vuko Bogićev Radović osuđen na vječitu robiju. Rekli smo, vječita robija mu je kasnije zamijenjena na 20 godina zatvora i on je u Zenici izdržavao dosuđenu kaznu.

Mnogobrojni crnogorski rodoljubi, neustrašivi i dosljedni borci, ustanici, komiti, koji su vojevali ZA PRAVO, ČAST I SLOBODU CRNE GORE stradali su, bili ubijeni od velikosrpskih tiranina i njihove soldatetske. U borci za crnogorsku slobodu protiv žandarmerijskih okupacionih nasilnika režima KSHS poginuo je 1922. i Mihailo Vučetin Dulović, crnogorski ustanik, komita, zelenaš, rođeni brat oficira, poručnika crnogorske vojske i jednog od najistaknutijih ustaničkih gerilskih (komitskih) vođa Todora V. Dulovića. Mihailo Dulović je od strane režima KSHS bio oglašen za odmetnika i ucijenjen, a novčana nagrada je podijeljena njegovim ubicama. Bilo je to vrijeme kad je nakon izvršene okupacije i nasilne aneksije Crne Gore crnogorski narod bio izložen stahovitoj represiji, a crnogorski rodoljubi i borci za njenu slobodu od oružane sile nove države bili su gonjeni poput divljih zvijeri. O ubistvu Mihaila V. Dulovića izvještava i dnevni beogradski list “Vreme”, br. 122, od 22. aprila 1922. godine, strana 2, u članku pod naslovom “Smrt crnogorskog odmetnika”, koji glasi:

“Poslednih dana primećen je u okolini svoga sela Ravne Reke, u okrugu belopoljskom, Mihailo Dulović, odmetnik, koji je sa svojim bratom Todorom Dulovićem hajdukovao po Crnoj Gori. Odmah su izaslata poterna odeljenja, od kojih je jedno izišlo na njega.  Videći da se ne može spasiti, Dulović je otvorio vatru iz brzometne puške ne uspevši nikoga da pogodi. Kada se potera sasvim primakla, bacio je na žandarme dve bombe, ali ni jedna nije eksplodirala. Žandarmerijski kaplar Aleksa Stefanović ubio ga je tada jednim puščanim metkom.

Naređeno je da se ucena razdeli hrabrim goniocima”.

Izvještaj lista “Vreme“ o ubistvu Mihaila Dulovića je dakako bio tendenciozan i u funkciji politike i ideologije režima.

List crnogorske patriotske i suverenističke emigracije u SAD, “Crnogorski glasnik” iz Detrioita 1. juna 1923. godine objavljuje i članak koji glasi: “NEZAVISNOST CRNE GORE

Pod tijem naslovom 22. aprila, objavljen je u francuskom listu „Patria“, u Marselju, na glavnom mjestu, članak Leona Fen Kinosa. Zbog topline i simpatija naspram Crne Gore, saopštavamo iz njega nekoliko redaka, da se vidi, kako pitanje Crne Gore uvijek živo stoji u srcima svih plemenitih ljudi, bez obzira na narodnost i društvene položaje.

„U ime pravde i čovječanskog prava, stvar nezavisnosti Crne Gore moraju braniti sa najvećom energijom svi oni, ma kojemu narodu pripadali, koji imaju načela makar i najosnovnija poštovanja tuđih prava.

Treba da svijet pozna strahovitu nepravdu, koju saveznički narodi trpe od svršetka rata, na štetu hrabrog, višeskog i nesrećnog malog naroda u Crnoj Gori…

Mislimo, da saveznički narodi neće još dugo trpjeti, da crnogorski narod stoji pod jarmom Beograda, jer bi tim saveznici uprljali svoju čast“.

Pisac zatim ređa garancije Velikih sila o restauraciji Crne Gore, pa na kraju saopštava značajni telegram, koji su predstavnici italijanske Skupštine i Senata uputili 7. januara 1922. Vrhovnom Savjetu Konferencije Mira u Kan, izražavajući želje i zahtjeve italijanskog naroda, te da Srbija izađe iz Crne Gore, da crnogorski narod slobodno i nezavisno riješi svoju sudbinu…“.

Između ostalog u daljem tekstu „Crnogorski glasnik“ objavljuje da se članak Leona Fen Kiosa, objavljen u listu „patria“ u Marselju „završava s apelom na Saveznike u korist Crne Gore, koja zaslužuje najveće nagrade, koja će biti čast država i upravljača, koji budu ostvarili da se uspostavi pravo Crne Gore i njoj dadnu naknade, koje joj se duguju“.

(„Crnogorski glasnik/Montenegrin herald/“, članak pod naslovom „Nezavisnost Crne Gore“, oficijelni organ Saveza Nezavisnih Crnogoraca u SAD, Detroit, Mičigen, SAD, broj 37, godina VIII, petak, 1. juna 1923, str. 3).

[1] Citirano prema: prof. Dr Šerbo Rastoder, “Skrivana strana istorije… (1918-1929)”, Tom IV, Bar, 1997, str. 2079-2080.

*Zabranjeno je kopiranje i korišćenje objavljenog sadržaja bez saglasnosti redakcije portala aktuelno.me i autora teksta