Zašto je pogubno da Crna Gora prihvati ponuđeni ugovor sa SPC: Čisti računi nemaju cijenu

Piše: Radovan Radonjić

I

Građani Crne Gore su ovih dana imali priliku da se iz sredstava javnog informisanja upoznaju sa sadržajem nacrta dokumenta koji je za potpis sa njihovom državom pripremila strana im i nimalo naklonjena crkva. I shvate da im autor tog papira, ko god da je, bez okolišenja nudi poziciju tipičnog pactum subjectionisa – u smislu kako taj institut definišu njegovi tvorci Tomas Hobs, Džon Lok i Žan Žak Ruso, a teorijski ga (u svojoj poznatoj studiji Property and Contract) dograđuje David Peterson Elerman.

Drugačije rečeno, potpisivanjem tog dokumenta Crna Gora bi i formalno bila ono što faktički uglavnom već jeste – ancila (sluškinja) stranog autoriteta, koja gotovo bez pogovora izvršava njegove naredbe. Ili, što je isto, da za svaki neposluh Crne Gore prema tzv. SPC (et company), odnosno skretanje s ,,pravog puta“ kojeg im ona trasira, opomene i sankcije više neće dobijati putem carskih gramata iz Moskve, ,,umirnih“ kletvi mitropolita ispod Orlova krša, pomjeranjem Staljinovog malog prsta ili Hruščovljevog zagrljaja u kome se kod prvog stiska gubi dah – već jedino od mitronosaca zakletih Bogu, Beogradu i Rusiji, koji su uz pomoć vojske naše narodne helikopterskim desantom, bezbjedno prelijećući ,,odbranjeni Belveder“, stigli s neba na Cetinje u odori koju je umjesto tradicionalnog epitrahilja krasio neprobojni pancirni prekrivač.

Pri tome, nije najgore što se SPC, u svoje ime i u ime svojih izvanjskih sponzora, tako obraća Crnoj Gori. Radila je ona to kad god je mogla. Glavni problem je u tome što je Crna Gora, nakon svih odavno znanih faktičkih podmetanja, razaranja i ponižavanja s te strane, najavu da je SPC na nju krenula velingtonovskim forward ower all the line, definitivno riješena da je i formalno dokrajči, opet postupila kao i svaki put ranije – ne kao država koja zna što hoće ili bilo čim pokazuje da joj je stalo do toga da i dalje časno živi, već kao halucinantni bespomoćni davljenik u živom blatu svoje kukavnosti, koji razmišlja samo o tome koja će ga domaća ruka fundati najdublje.

II

Još gora je i više poražavajuća od te, ona slika naše stvarnosti na kojoj je tako jasno prepoznatljiva mentalnost gubitnika koji, umjesto da se prihvate posla i na sebe preuzmu odgovornost za izlazak iz postojećeg stanja, još imaju nerješive probleme:

a) I sa nerazumijevanjem Ničeove filozofeme: ,,Ako se odvoji ozbiljnost od samoodržanja snage tijela, to jest života, ako se iz sušice stvori ideal, iz preziranja tijela ‘spas duše’, što je to drugo, nego recept za decadence“? (Fridrih Niče, Ecce homo, Beograd, 2016, str. 92), odnosno uvjerenja Gistava le Bona, da insistiranje na faktičkom ropstvu u ime fikcije o nebeskoj slobodi kao nagradi za sva zemaljska poniženja i obespravljenosti, u etičkom smislu, ne nadilazi nivo neke vrste obraćanja podlaka glupacima. (Više o tome u: Radovan Radonjić, Političke doktrine, Cetinje, 2010, str. 257 – 259).

b) I sa saznanjem da desekularizacija u Crnoj Gori nije počela onda kada je tzv. Srpska crkva ,,u velikom dijelu kadrirala ključne pozicije u Vladi Crne Gore, počevši od premijera i šefa ANB-a“ i nastavila s ,,kadriranjem šefa univerziteta i direktora škola“, kako se sada objašnjava, već mnogo, mnogo ranije – kad je počela da na državnom Univerzitetu Crne Gore posredstvom vlastitog ,,naučno – nastavnog“ kadra obrazuje svoje ,,prosvjetare“, ako ne i još znatno ranije.

c) I sa neshvatanjem da u Crnoj Gori, kao sekularnoj državi koja nastoji da postane dijelom savremenog građanskog svijeta, nije ni potrebno, ni pametno da na osnovu neke tradicije i transendentalnih priča, mimo temeljnih odrednica njenog Ustava, bilo kojem svom društvenom segmentu ili subjektu, ma kako se zvao, priznaje bilo kakva posebna prava i privilegije izvan okvira i principa koji sve njene građane čine jednakim pred zakonom.

d) I, konačno, sa neuviđanjem da u ovoj zemlji niti ima, niti bi trebalo da ima ikakve potrebe za bilo kakvim ,,temeljnim“ ili drugim ugovorima između crkve i države, koja bi ovu prvu izdvajala iz reda ostalih interesnih zajednica u zakonom regulisanim pravima i obavezama prema drugoj.

III 

III/1. Mihailo Vojislavljević je odmah nakon crkvenog raskola (1053) ,,zaveo red“ u svojoj zemlji i dokrajčio razna strujanja u ranijoj dukljanskoj crkvi, čiji je nekadašnji episkop Evander bio učesnik IV Vaseljskog sabora u Halkidonu 451. godine (Ivan Jastrebov, Stara Srbija i Albanija, Beograd, 2018, str. 504). Iskorijenio je odlaske njenih episkopa pod okrilje tuđih nadbiskupija, odnosno arhiepiskopija, zbog čega je od pape Grgura VII dobio (1077) kraljevske znake rex Sclavorum. (Đorđe Borozan, Vojislavljevići, Balšići, Crnojevići, Cetinje, 2015, str. 146).

Problem je savremene Crne Gore i u nečemu gdje problema ne bi smjelo biti – izvođenjem čistog računa sa srpskim crkveno-državnim blokom, koji i dalje, bez ijednog relevantnog dokumenta, tvrdi da na državu Crnu Goru, kao i njen društveni, kulturno-duhovni i čitav državni prostor već osam stotina godina ima ,,istorijsko pravo“. A za one koji u to s razlogom ne vjeruju dovoljno je između mnoštva drugih ponuditi ova četiri.

III/1. Mihailo Vojislavljević je odmah nakon crkvenog raskola (1053) ,,zaveo red“ u svojoj zemlji i dokrajčio razna strujanja u ranijoj dukljanskoj crkvi, čiji je nekadašnji episkop Evander bio učesnik IV Vaseljskog sabora u Halkidonu 451. godine (Ivan Jastrebov, Stara Srbija i Albanija, Beograd, 2018, str. 504). Iskorijenio je odlaske njenih episkopa pod okrilje tuđih nadbiskupija, odnosno arhiepiskopija, zbog čega je od pape Grgura VII dobio (1077) kraljevske znake rex Sclavorum. (Đorđe Borozan, Vojislavljevići, Balšići, Crnojevići, Cetinje, 2015, str. 146).

Od tada do 1920. godine Crnogorska crkva nije prekidala svoj rad, budući da Nemanja, nakon ,,uključivanja u svoju državu ‘kraljevine Diokletije i Dalmacije… nije, mijenjao uređenje iz njenog ranijeg samostalnog života koje se bilo razvilo u posebnu tradiciju“. (Isto, str. 150).

Pri tome, ne treba isključiti ni mogućnost da je, možda, shvatio kako je zavojštio na svijet kome je i rođenjem i prvim krštenjem i sam pripadao i koji će na tom prostoru kulturno-duhovno preživjeti i njega i njegovu silu, što se stvarno i desilo, budući da je cetinjski vladika Ruvim tek 1635. godine preveo u pravoslavlje Kuče, Drekaloviće, Bratonožiće i Pipere, te da u drugoj polovini XVII vijeka u Zeti i Morači ,,nije bilo više od hiljadu lica katoličke vjere“ (Cvetko Pavlović, O Crnoj Gori i Crnogorcima, Podgorica, 2018, str. 14).

III/2. Srbima je tek „Sultanskim hatišerifom od 15. avgusta 1830. godine… priznato pravo na slobodu veroispovesti u srpskim crkvama, dok je članom 14. narodu priznato pravo da bira svoje mitropolite i episkope (koji su do tada bili isključivo Grci – R. R), koje će posvećivati carigradski patrijarh, što je praktično značilo i priznavanje prava na crkvenu autonomiju“ (mr Velibor Džomić, Način izbora srpskih mitropolita iI partrijarha u XIX I XX veku http://www.%3C.kg.ac.rs/gp/1/l/clanci/Dzomic.htm).

Time je ,,nakon tolikih vekova (kurziv naš – R. R) stvoren kanonski uslov za punu unutrašnju crkvenu autonomiju i konstituisanje episkopskog sabora Pravoslavne crkve u Knjaževini Srbiji“, i ,,na taj način otvorena mogućnost rada na punom obnovljenju unutrašnje crkvene organizacije“. (Isto).

Tek je u Zakonu o crkvenim vlastima Istočno-Pravoslavne Crkve od 1890. godine ukinuta apsolutna dominacija grčkih crkvenih velikodostojnika u srpskoj crkvi i propisano da se „Arhiepiskop Beogradski i Mitropolit Srbije bira između srpskih eparhijskih episkopa“, pri čemu je ,,kralj imao presudnu ulogu prilikom izbora episkopa predloženih od strane arhiepiskopa“. (Isto)

,,Uticaj svetovnih vlasti na mnoga unutrašnja crkvena pitanja toga vremena delom je razumljiv zbog toga što je Pravoslavlje predstavljalo državnu veru“.[1] Takođe, ,,ne treba gubiti iz vida činjenicu da su moderna državnost i ustavnost Srbije označile odbacivanje mistične i prihvatanje sekularne teorije o poreklu državne vlasti“. (Isto).

III/3. U dekretu, kojim Aleksandar Karađorđević 17. juna 1920. godine formira Srpsku pravoslavnu crkvu Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca piše da je to „Ujedinjenje svih pravoslavnih crkvenih oblasti u Kraljevstvu Srba, Hrvata i Slovenaca, a naime: Arhiepiskopije beogradske i Mitropolije Srbije, Arhiepiskopije Karlovačke i Mitropolije srpske sa dalmatinskim episkopijama dalmatinsko-istorijskom i bokokotorskom, Arhiepiskopije cetinjske i Mitropolije Crne Gore, Brda i Primorja…“ (Isto).

U Odluci Svetog arhijerejskog sinoda Vaseljenske patrijaršije br. 2056 od 19. marta 1920. godine se, pak, „priznaje proglašeno ujedinjenje Crkava Srpske, Crnogorske i Karlovačke, kao i dviju dalmatinskih eparhija“. (Isto).

III/4. Redovno zasijedanje Svetog arhijerejskog sabora Srpske pravoslavne crkve, održano u maju 1996. godine, koristeći okolnost da su se obje Jugoslavije raspale u haosu, usljed čega je izostala sukcesija imovine Srpske pravoslavne crkve Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, formirane Dekretom Aleksandra Karađorđevića od 17. juna 1920. godine, ,,iznedrilo“ je sljedeću odluku: „Bez obzira na raspad versajske, odnosno SFR Jugoslavije, jurisdikcija Srpske pravoslavne crkve i dalje se prostire na sve pravoslavne na toj teritoriji“, (https://sh.wikipedia.org/wiki/Srpska_pravoslavna_crkva_u_jugoslovenskim_ratovima).

Indikativan je, vjerovatno ne i slučajan, propust dvojice predstavnika SRJ, G. S. i prof. dr D. M. (obojice iz Beograda), kao potpisnika Sporazuma o pitanjima sukcesije SFRJ između zemalja njenih bivših članica, 29. juna u Beču, da jedino sukcesija imovine SPC Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca ne bude obuhvaćena tim dokumentom, iako ih je na tu obavezu podsjećala, uz ostalo, i Bečka konvencija o pitanjima sukcesije, od 18. novembra 1993. godine (https://narodne-novine.nn.hr/clanci/medunarodni/1993_12_16_38.html) što je asociralo na ponavljanje srpskog ,,zaborava“ Crne Gore povodom reparacija nakon Prvog svjetskog rata.

Kad ne bi bilo nijednog od navedenih drugih dokaza, citirano priznanje uvaženog srpskog klirika da njegova crkva nije ,,postojala vekovima“, te da je pravoslavlje tretirano kao ,,državna vera“, bilo bi dovoljno da se i on i njegove kolege zapitaju gdje nađoše punih ,,osam vekova“ neprekidnog ,,istorijskog prava“ na Crnu Goru i njenu kulturno-duhovnu i inu baštinu!

IV 

Kanonička memorija i moralni kapacitet „duhovnih otaca“ iz SPC u ravni vanreligijskih prava koje u pomenutom nacrtu temeljnog ugovora traže u Crnoj Gori, neodoljivo podsjećaju na njihove davne pretke iz Crkve slovenske (Više o toj crkvi u: Vojislav D. Nikčević, Duklja i Evropska Sarmarija, Podgorica, 2016, str. 47 – 50) koju inače nigdje ne pominju.

Radi se kvazivjerskoj organizaciji, poznatoj kao dobro organizovana razbojnička družina koja nije ni imala, ni poznavala religijske dogmate, ali zato već tokom XII i XIII vijeka, u ime odbrane slovenstva od latiniteta i greciteta, revnosno se bavila trgovinom. S tim što je ona na pijaci kod Dubrovnika prodavala bijelo roblje iz Bosne i okolnih prostora „obojenim“ nakupcima iz Sjeverne Afrike i Prednje Azije, dok njeni nasljednici sada prodaju Crnogorce tuto comleto, skupa sa njihovom državom – nešto udaljenijim bijelim biznismenima.

I, umjesto jedne pijace, na više nedostupnoj destinaciji kod Dubrovnika, sada otvaraju rasprodajni prostor širom čitave Crne Gore. U nacrtu dokumenta o kome je riječ, tu ambiciju posebno iskazuju kroz drugi stav člana 11 i cjelokupan član 14.

Član 11, stav 2, Nacrta glasi: „Crkva i crkveno-pravna lica imaju pravo da nasljeđuju, kupuju, posjeduju, koriste i otuđuju pokretna i nepokretna dobra, kao i da stiču i otuđuju imovinu, obavljaju privredne i druge djelatnosti prema odredbama pravoslavnog kanonskog prava i Ustava SPC, a u skladu sa zakonodavstvom Crne Gore“.

Kanonsko pravo na koje se pozivaju, međutim, glasi:

– „Klirici ne smiju uzimati na sebe svjetovnih i građanskih poslova, pošto im je to božanstvenim pravilom zabranjeno činiti“ (Kanon 10, VII Vaseljenskog sabora); – „Ko nađe da uzme kamate na pozajmljeno ili se inače bavi tim poslom, ili traži polovinu, ili uopšte drugo što izmišlja, radi sramne dobiti, neka bude izvrgnut iz klira i tuđ kanonu“(Kanon 17, I Vaseljenskog sabora);

– „Kada je već jednom primio u ruke svešteničko staranje, da se istoga drži sa duhovnom bodrošću, i da se poduhvati trudova i podnosi dobrovoljno znoj za nagradu“ (Kanon 9, III Vaseljenskog sabora);

– „Ako se nađe neko da je posredovao u tako sramnim i bezakonim trgovinama – vršenja rukopoloženja za novac – i on ako je klirik neka bude svrgnut sa svoga čina, a ako je laik ili monah, neka bude anatemisan“ (Kanon 2, IV Vaseljenskog sabora);

– „Oni koji nekoga hoće da uvedu u klir ne smiju gledati na rod postavljenoga, nego da ispituju da li su shodno iznijetim u svetim pravilima uslovima, dostojni da se postavljaju u klir i njih neka proizvode u crkvenu službu bilo da jesu ili nijesu od predaka sveštenika“ (Kanon 33, VI Vaseljenskog sabora);

– „Ako se koji episkop posluži svjetovnim vlastima, da preko njih zadobije Crkvu, neka bude svrgnut i odlučen; i svi koji s njim opšte“ (Kanon 3, VII Vaseljenskog sabora).

Član 14. Nacrta, glasi:

,,Država jemči Crkvi slobodu vršenja prosvjetne, kulturne, naučne, informativne, izdavačke i drugih djelatnosti koje su povezane sa njezinom duhovnom misijom, a u skladu sa važećim zakonodavstvom Crne Gore. Država jemči Crkvi pravo da posjeduje, štampa i izdaje knjige, novine, časopise i audio-vizuelne materijale vjerskog, prosvjetnog, kulturnog i naučnog sadržaja. Crkva ima pristup sredstvima javnog informisanja koja su dužna da vjerodostojno, objektivno i bez diskriminacije obavještavaju javnost o stavovima i djelatnostima Crkve. Crkva ima pravo da osniva i uređuje radio i televizijske stanice, a u skladu sa važećim zakonodavstvom Crne Gore“.

Problem sa ovim članom je višestruk, a posebno se ogleda u sljedećem.

U prvom redu, čitava hrišćanska misao suštinski izrasta iz eklektičkog povezivanja najrazličitijih filozofskih i religijskih učenja, mitova i kultova. Kao takva, ona je sasvim suprotna univerzalnom stanju duha vremena u kome se pojavila (pobuni protiv razuma) i veoma je precizna u svojoj osnovnoj poruci i pouci: čovjek može biti spašen samo voljom božjom. Na pagansku formulu ,,prvo živi, a zatim filozofiraj“, hrišćanstvo odgovara svojom formulom: ,,Ne brinite i ne pitajte što ćemo jesti, piti, obući, nego tražite carstvo nebesko i njegovu pravdu. Sve drugo će vam se dati“.

Gledano iz tog ugla, ovo religijsko stanovište ima dvije neumoljive implikacije. Prva implikacija je da onaj ko ga ne poštuje, a tvrdi da je vjernik – prevarant je! Druga implikacija je da onaj ko tvrdi da ga poštuje, a van carstva nebeskog i njegove pravde traži ono što mu je potrebno za život – takođe je prevarant.

Zatim, hrišćanska ideologija je, čak i na prostorima koji su prošli čistilište reformacije, eklatantno robovlasnička. Njene pouke i poruke „blago niščemu duhom jer je njegovo carstvo nebesko“ i „blago siromašnima, jer će naslijediti zemlju“, direktno su uperene na odbijanje čovjeka od želje i potrebe da sebi gradi svijet i život kakav želi. Gledane kroz prizmu cijene po kojoj čovjek od Boga dobija to što traži, ona je i bezdušno ucjenjivačka i unesrećujuća, budući da, kako piše u Jevanđelja po Mateju, Svevišnji previše traži za svoju naklonost, govoreći, s jedne strane, „ko ljubi oca ili majku više nego mene, nije mene dostojan, i ko ljubi sina ili kćer više nego mene, nije mene dostojan“ i, s druge, „ko ne uzme krsta svoga i ne ide za mnom, nije mene dostojan“.

U prvom slučaju se, tako, ima odricanje od svoje krvi radi kore tuđeg hljeba, što je najveće poniženje čovjeka poznato u dosadašnjoj istoriji ljudskog društva, a u drugom striktno poštovanje pomenutog desetog kanona Sedmog vaseljenskog sabora po kome „klirici ne smiju uzimati na sebe svjetovnih i građanskih poslova, pošto im je to božanstvenim pravilom zabranjeno činiti“, što faktički znači osudu svih klirika, nezavisno od ranga u crkvenoj hijerarhiji, da kao prosjaci žive od nečije milostinje ili da se prihvate kanonima svoje crkve nedozvoljenih „dopunskih“ poslova i postanu najtežim prevarantima u „najsvetijoj“ stvari.

I jedno i drugo, elementarno je neprihvatljivo za normalnog čovjeka, kome je iole stalo do svog dostojanstva.

Utoliko više što ovo odstupanje od božje zapovijesti da „ne smiju uzimati na sebe svjetovnih i građanskih poslova“ klirici ne čine radi održavanja čistote vjere, već radi ostvarivanja vlastitih materijalnih interesa, koji su s one strane i božjih i ljudskih zakona. Za onoga ko sumnja u to da klirici mogu sebi dozvoliti tako nešto, korisno bi bilo da pročitaju knjigu Pravila svetih apostola i prebroje koliko je nepočinstava klirika u njoj navedeno.

O crkvenom i vancrkvenom veoma sumnjivom ili klasično kriminogenom „poslovanju klirika“, puno podataka sasvim pregledno i uvjerljivo nude i pravila trećeg (ili Efeskog), odnosno četvrtog (ili Halkidonskog) ekumenskog sabora.

Najzad, hrišćanski „znanstveni“ bardovi proslavili su se: Jovan Zlatousti, gnomom ,,Ne očekuj drugog učitelja, imaš božju riječ i niko te neće podučiti kao ona“, a Kvintus Septimus Tertulijanus gnomama ,,Credo quai absurdum est i Poslije Isusa Hrista svaka je nartiželja izlišna, kao i svako istraživanje poslije jevanđelja“. A, jevanđelje, ili radosna vijest, ne odnosi se na neko pozitivno otkriće u vezi sa organizacijom i funkcionisanjem zemaljske države, već na otkriće da osim nje postoji i druga – nebeska država.

I to upravo onako kao naš Njegoš uči kvintesencijom svog kultnog filozofskog spjeva Luče mikrokozma, koja glasi: „Sve što blatnoj zemlji prinaleži / to o nebu ponjatija nema, / duhovni je život na nebesi, /materije u carstvu gnjilosti“.

Nauka se, nasuprot svemu tome, definiše kao: Objektivan, logičan, sistematičan, provjerljiv, mjerljiv i skladan metod (put i način) racionalnog i iskustvenog prikupljanja, opisivanja, klasifikovanja, definisanja, uopštavanja, objašnjavanja, razumijevanja, predviđanja, kontrole i vednovanja činjenica!

Pa – birajmo!

 V

Tekst ovog priloga upućuje na nekoliko stvari koje bi oni koji ovih dana uzimaju u ruke kormilo ove zemlje, trebalo da imaju u prvom planu. Riječ je o sljedećem.

Prvo. Tridesetogodišna ,,tranzicija“ u Crnoj Gori bitno usaglašena sa AB revolucijom, sasvim je potvrdila na početku tog procesa (tačnije 3. oktobra 1992. godine) javno izloženu hipotezu: ,,Ne treba imati iluzija: antinomija Srpska pravoslavna crkva – Crnogorska država spada u red nepomirljivih. Problemi koji će iz nje eminirati javljaće se u još oštrijem i neprijatnijem vidu sve dok ili Crna Gora ponovo ne dobije svoju autokefalnu crkvu ili pak Srpska pravoslavna crkva ne učini Crnu Goru svojim državnim prostorom“.

Svako dalje zadržavanje takvog rasporeda i odnosa društvenih snaga u ovoj zemlji zakonito vodi neslavnom i, najvjerovatnije, tragičinom kraju svih koliko ih ima, i ma koje orijentacije bili.

Drugo. Dalje prisustvo Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori ne opravdavaju:

a) ni nekakvo njeno izmišljeno ,,istorijsko pravo“ na ovaj prostor;

b) niti ,,zaštita“ tobože uroženog srpskog naroda, jer se Crna Gora razvija kao građansko društvo i država, tako da će Srbi u njoj imati onoliko prava za koliko ga se skupa sa ostalim građanima izbore;

c) ni kanonsko pravo s kojim ona nema nijednu dodirnu tačku;

d) ni bilo što drugo što građani Crne Gore mogu mnogo bolje uraditi kad ona nije tu, pogotovo kad se ima u vidu njen stalno destruktivan ili otvoreno krajnje neprijateljski odnos prema svemu crnogorskom.

Treće. Srpska crkva i država Srbija treba da shvate da je Crna Gora nezavisna i međunarodno priznata država, s punim istorijskim pravom da ima svoju crkvu u rangu i na način koji ona odredi i čije će pravoslavlje, baš kao i u Srbiji i drugdje gdje takve crkve postoje, biti crnogorska državna vjera, poštujući pri tome kao sve civilizovane države sva prava svih vjernika na svom prostoru kojim niko neće upravljati umjesto isključivo njenih građana.

Četvrto. Crna Gora treba da formira svoju ili međunarodnu državnu komisiju koja će utvrditi ogromne štete koje je SPC svojim nasiljem i nezakonitim radnjama nanijela kulturno-duhovnim i materijalnim dobrima Crne Gore.

Peto. Nakon mirnog odlaska SPC iz Crne Gore, sasvim, što brže i definitivno, dvije države mogu imati i njegovati na najvišem nivou pune i prave prijateljske i dobrosusjedske odnose, na princima recipročnosti, uzajamnosti stvarne brige za mir, dobro i ljepši i bogatiji život svojih građana.