Kolo srpskih sestara, žene prošlosti

Piše: Dragan Veselinov

Ako je ijedna ženska organizacija u Crnoj Gori izdala žene, onda je to Kolo srpskih sestara. Nijednu reč nisu rekle o vaskršnjoj ženomrzačkoj poslanici patrijarha Porfirija od 16. aprila, ove godine.

Uzaludno je od ovih sestara i očekivati da dignu glas protiv otvorene diskriminacije žena koju zastupa Srpska pravoslavna crkva kako u njoj samoj – kao seksističkoj ustanovi neravnopravnih ženskih vernika sa muškim – tako i u društvu.

Ko god je pomislio da je Kolo srpskih sestara, ne samo u Crnoj Gori, na bilo koji način feminističko udruženje, ili čak udruženje za generalni prosperitet ravnopravnih žena u savremenom društvu – gorko se prevario. Kolo to nije. Posle

1990. godine obnovljano ,,kolo“ je napustilo ideale originalnog Kola srpskih sestara iz 1903. godine, i palo je ispod njih.

ŠTO JE KOLO SRPSKIH SESTARA DANAS

Kolo srpskih sestara je danas bočna popovska organizacija zadužena da žensku decu i devojke uči da peku posne kiflice, šiju, štrikaju, vezu, krpe gaće, peru čarape i pripremaju se za udaju, dok udate žene zadužuje da humanitarnim naporom leče bolesne i ranjene, i dele supu siromasima i beskućnicima. Protiv ovog poslednjeg, samilosja, mi nemamo ništa, i dopada nam se. A ne smeta nam ni to što sestre iz Kola smeju da se upuštaju u širenje srpske kulture. To i jeste obaveza nacionalne organizacije.

No, glavni zadatak im je opisao iguman hercegnovskog Manastira Savina, Makarije, na prošlogodišnjem saboru svih sestara iz Crne Gore, Srbije, makedonskog Kumanova i Republike Srpske, koji se i završio u Herceg Novom u oktobru mesecu. On je tada kazao da je ,,misija Kola srpskih sestara da izvršava misiju Crkve, a misija Crkve je, da, prije svega, pokaže ljubav božiju“. A ljubav božija se, kaže on, ,,ne može opisati“. Čudno i dosadno.

To što je kazao o ljubavi jeste u skladu sa obrazovanjem koje studenti steknu na Bogosloviji, ponavljajući stav starih kapadokijskih hrišćana i solunskog sveca Grigorija Palamasa iz 13. veka. Božija ljubav nije njegova emocionalna strast za ljudima, već je ona, kaže iguman Makarije, radna, ,,djelatna“ obaveza.

Tu je, izgleda, ne primećujući, sebe odmah i porekao, jer je božiju ljubav ipak definisao – makar i sakato, jer božija ljubav kod njega nema veze sa međuljudskom strašću sreće i suza. Makarijeva definicija božije ljubavi nije renesansna humanistička emocionalna sloboda ljudi, već je spisak pravila ponašanja koja vernicima određuje Crkva.

On ne priznaje da naša, humanistička ljubav, nema pravila, i da joj Crkva nije potrebna. I nijedna partija, nijedna država.

Kod Makarija, disciplinska privrženost naredbama Crkve je dokaz ljubavi srpskih sestara prema Bogu. I ona je put navodnog ženskog obogotvorenja – koje je, s obzirom na Evu, nemoguće. Tako pop vara žene. I tek tada, kada one kleknu pred crkvenom disciplinom i navodnim božijim kaznama, sestre iz srpskog kola postaju uistinu i Srpkinje. To popa najviše i zanima, a ne čista ženska zaljubljenost u čoveka. I tako je Srpska pravoslavna crkva zamenila Boga na zemlji, a zbog toga

sestre iz Kola ne igraju kolo po svojim pravilima već po psalmama Crkve. Po njenoj politici.

Da vidimo kojoj.

ZADATAK SESTARA

Kada Crkva odredi sestrama u srpskom kolu kako da se vrte u krug, onda one u svom Statutu ,,Svete Angeline Srpske“ iz Crnjelova kod Bijeljine u Republici Srpskoj, iz 2012. godine, ni u jednom njegovom članu nisu smele napisati reč ,,žena“, sem kod uslova za članstvo, u paragrafu 9.

Nisu smele reći niti reći da se njihovo udruženje diže u korist prosperiteta žena makar i samo u tom bjeljinskom naselju.

Ne verujete da sestre iz Kola nisu smele u svom statutu da kažu da će se zalagati za prava žena? Nismo ni mi, zato smo njihov statut pročitali više puta. I nismo mogli da poverujemo da se one nijednom rečju nisu obavezale da će dići glas za ravnopravnost i novo mesto žene u savremenom društvu. Bjeljinsko Kolo srpskih sestara izbacuje žene iz javne politike i vraća ih u dom, kuhinju, na dojenje beba, na metlu i pranje muževljevih nogu.

Kolo sestara u Bjeljini nije – kao i u svim drugim sestrinskim mestima – nezavisna borbena ženska organizacija, već je pasivna organizacija koja čeka na stav episkopa i sprovodi ga, sve u ime Hrista.

KOME SE SESTRE NE MOLE

Crnogorske sestre iz Kola srpskih sestara su tokom svog sabora prošle godine obišle sve glavne ,,svetinje“: Manastir Ostrog, cetinjski vladičanski dvor-manastir i podgoričku crkvu Hrista Vaskrsloga. Svuda su popovima ljubile ruke, svojim bezgrešnim voditeljima. One misle da bi zalutale u državi i na ulici bez kaluđera?

Zato su čak videle i igumana Makarija, da se ne izgube u mraku Crne Gore.

Po sebi se razume da se pri tome nisu pomolile za dušu komuniste Milovana Đilasa koji je Crnogorkama, prvim ženama u Jugoslaviji, dekretom na oslobođenoj teritoriji 1942. godine, dao pravo glasa i izjednačio ih sa muškarcima. I nisu pomenule njegovu suprugu Mitru Mitrović Đilas, koja je postala 1945. godine prva ministarka u istoriji Srbije, i to baš prosvete, u vladi Blagoja Neškovića.

A ta reč – ,,ministarka“ – svakako nije dozvoljena u Kolu srpskih sestara Eparhije Bačke, koju vodi vladika dr Irinej Bulović.

Po sebi se i razume da srpske sestre iz Kola ne drže mnogo za crnogorske svetinje: biblioteke, muzeje, arhive, pozorišta, univerzitete, galerije, istraživačke institute, akademije nauka, nacionalna kulturno-umetnička društva, Fudbalski savez Crne Gore, ministarstva pravde i narodne prosvete, PEN Klub Crne Gore, Privrednu komoru , turističke plaže i planine Crne Gore, narodne heroje i Stanu Tomašević – prvu ambasadorku u istoriji Crne Gore i Jugoslavije (Norveška, Island, Danska).

I ne mare za sve zakone koji su ženama dali pravo na ravnopravno zapošljavanje, na školovanje, na plate, razvod, nasledno pravo, zaštitu od porodičnog nasilja, na planiranje porodice, na sutkinje u Ustavnom sudu, i činove u vojsci i policiji, da budu civilni i ratni piloti, da pišu na ćirilici i latinici; na abortus, na kontracepciju, na pravo da se profesije nazovu i u ženskom rodu, i ostala čuda savremenih Crnogoraca.

ZABRANE

Popovi su obavezali sva kola srpskih sestara da budu pod blagoslovom mesnih eparhija. Vladike njih vode. Pri tome, oni – vladike – samo prividno, ne biraju i njihove predsednice, što čine sa igumanijama po manastirima.

Tako Srpska pravoslavna crkva ima dve ženske organizacije: jednu formalnu sa monahinjama koje su za društvo od malog uticaja; i drugu, civilnu, navodno neformalnu – to je Kolo srpskih sestara, koja je konzervativna i reakcionarna udruga zadužena za odbranu ekstremne patrijarhalne episkopske politike prema ženama. I njoj, kao i monahinjama, šef je patrijarh.

Pomenuti statut iz bjeljinskog Crnjelova kaže da je predsednik osnivačke skupštine Kola srpskih sestara bio lokalni jerej (pop, znamo ga, nevažan je), a verski i nacionalni ekskluzivitet sestrinstva se naređuje u članu 9, koji je izričit:

,,Članicom Kola srpskih sestara može postati svako žensko lice preko 15 godina starosti, hrišćanske vjere, pravoslavne vjeroispovijesti i srpske nacionalnosti…“ Tako, nereligiozna i nepravoslavna Srpkinja ne može biti humanitarka u Kolu srpskih sestara, niti ijedna drugačija žena. To je jasan clausus census verske, crkvene i nacionalističke političke organizacije, koju osniva pop, a žene ga slušaju.

A to, u Crnoj Gori, počinje u kripti podgoričkog Hrama Hristovog vaskrsenja gde crnogorsko Kolo srpskih sestara započinje sa svojim saborovanjem prilikom čega iz generalnog hrišćanskog ,,humanizma“ naglo deevoluira u samo jednonacionalnu, izolovanu, srpsku saosećajnost.

Ne verujemo da je tako?

Podsetićemo se toga da Srpska pravoslavna crkva nije podigla nijedan protivan glas 1940. godine kada je Vlada Kraljevine Jugoslavije donela protivustavne antisemitske uredbe zakonske snage – Numerus Clausus, koje je napisao ministar bez portfelja, profesor Pravnog fakulteta u Beogradu, dr Mihailo Konstantinović. Njima je Jevrejima zavedena nacionalna kvota za upis u srednje škole i univerzitete (sem u osnovnoj školi) i zabranjena im je trgovina životnim namirnicama i sva ekonomska aktivnost.

I spremala se uredba da se Jevrejima zabrani da se se bave novinarstvom, izdavaštvom i štamparstvom. Beogradska štampa, posebno list Vreme, je razvila nacističku anti-judejsku kampanju, zbog koje su Jevreji krenuli da u bescenje prodaju svoju imovinu da bi zaradili za hleb – posebno nemačkoj nacionalnoj manjini u Vojvodini i Slavoniji.

A nisu puštani ni iz kraljevskih kaznenih ,,radnih bataljona“ u kojima su bili zajedno sa drugim političkim zatvorenicima. I sačekali su nemoćno nacistički holokaust od 1941. do 1945. godine.

NADMOĆ EPISKOPA NAD ŽENAMA

Da bi osigurao nadmoć nad ženama, episkopski klan se maksimalno zaštitio još Statutom SPC iz 1967.godine.

Njime se ne dozvoljava da u komandno telo Crkve uđe ijedna žena, ali ni laički pop, jer on mora biti oženjen i može biti pod uticajem supruge. Tim statutom Sveti arhijerejski sabor SPC čuva maksimum unutrašnje ,,zakonodavne“ i ,,sudske“ vlasti u Crkvi ne dozvoljavajući bilo kakav izborni uticaj vernika, žena, laičkih popova, civilnih krugova i državnih tela.

Ali ta episkopska autonomija nije stečena na osnovu prethodne borbe kaluđera sa popovima i pastvom: oni za sticanje svog monopola na vlast u Crkvi uopšte nisu zaslužni. Tu slobodu duguju komunistima!

Da, baš tako. Savez komunista Jugoslavije se odrekao i poslednjih odredbi o civilnom učešću u kadrovskoj politici SPC koje je ustanovio Aleksandar Prvi Karađorđević svojim Ustavom o SPC iz 1931. godine, gde je on birao patrijarha!

Komunisti su imali apsolutnu vlast u zemlji i nije ih zanimala unutrašnja organizacija Crkve i pustili su kaluđerima na volju. Na položaj žene u Jugoslaviji uticala je jedino snaga komunista, a oni su ženi dali sve što Crkva nije htela.

Nikada u istoriji pravoslavnih crkava nisu isključivo episkopi vodili svoju organizaciju, već su uvek bili kako pod izbornom, tako i pod političkom kontrolom laičkog klera, uticajnih vernika, i naravno – kraljeva i savremenih civilnih vlada.

U 19. i 20. veku mitropolita su birali Obrenovići i Karađorđevići, habzburški car je birao patrijarha i mitropolite u Vojvodini i Dalmaciji, u turskoj Srbiji je to činio sultan, pre njega su to činili bosanski kraljevi i nemanjićka dinastija. A u Crnoj Gori – plemenski sabor na Cetinju.

Sloboda koju u kadrovskoj i opštoj politici danas uživa Srpska pravoslavna crkva je fenomen stečen pod voljom komunista i nije stariji od 56 godina.

NADEŽDA PETROVIĆ I SESTRE

Kada je slavna valjevska slikarka i fotografkinja Nadežda Petrović predložila, zajedno sa Delfom Ivanić i drugim ženama, da se osnuje Kolo srpskih sestara 1903. godine, cilj ovog društva, kome je ime dao diplomata Branislav Nušić (još se tada nije odmetnuo u komediografe), bio je ovo: da ,,pomažu ljude u nevolji, bez obzira na pleme i veru“.

To je podržalo tri hiljade žena na mitingu ispred Pozorišnog trga kod Narodnog pozorišta i Narodnog muzeja u Beogradu, kod Spomenika knezu Mihailu Obrenoviću, vajara Enrija Pacije iz Firence. U Kolu sestara su bile i katolkinje, muslimanke, Jevrejke i protestantkinje. Sve su se upregle da humanitarnim, bolničkim i obrazovnim radom pomažu ne jedino Srbe, već i druge naše narode u Turskoj i Austrougarskoj. Dizale su im obrazovanje i oslobodilačku svest podržavajući težnju ka svejugoslovenskom ujedinjenju.

I stradavale su. Sekretarica Kola srpskih sestara Nadežda Petrović umrla je 1915. godine od tifusa, vidajući rane srbijanskim vojnicima. Slava joj! A jeste, bila je i srpska nacionalistkinja – a ko tada to nije mogao biti?

I družila se sa Dragutinom Dimitrijevićem Apisom i ,,Crnom rukom“- sa oficirskim ubicama kralja Mihaila Obrenovića 1903. godine, koje će 14 godina kasnije streljati regent Aleksandar Karađorđević.

Ali bila je i žena internacionalne kulture i evropske svesti. Apis nije imao antijugoslovenski program, želeo je i ujedinjenje Srba, ali i sveslovensku Jugoslaviju. Na streljanju 1917. godine kod Soluna je nad iskopanim grobom uskliknuo: ,,Živela Velika Srbija; Živela Jugoslavija“!

Prvi član njegovog tajnog udruženja ,,Ujedinjenje ili smrt“ – to je naknadno postala ,,Crna ruka“, je glasio: ,,U cilju ostvarenja narodnog ideala, ujedinjenja Srpstva, stvara se organizacija, čiji član može biti svaki Srbin, bez obzira na pol, veru, mesto rođenja, kao i svaki onaj, koji iskreno bude služio ovoj ideji“. Nema kod njega tu vere, nema tu pola, ima tu Srbina, ali ima tu i svakog drugog Jugoslovena.

Takav nacionalizam, ali bez mržnje prema našim narodima, je davao rezultata i između dva svetska rata kada je Kolo srpskih sestara ojačalo i otišlo na gotovo 146 odbora i pokrivalo veliku teritoriju u Kraljevini Jugoslaviji.

NOVO KOLO SRPSKIH SESTARA

Danas, mi ne vidimo političku nuždu koju su navodno sledili jugoslovenski komunisti koji su ovu organizaciju uništili 1946. godine i zabranili joj rad kao pretnji nacionalnoj slozi. Strahote međunacionalnih sukoba tokom rata su tome svakako doprinele.

Uostalom, i kralj Aleksandar Prvi Karađorđević je posle svog udara 1929. godine zabranio Žensku stranku, osnovanu1927. godine, podignutu na praksi različitih feminističkih organizacija u Kraljevini SHS, daleko naprednijih i jačih od Kola srpskih sestara.

Ali kako osuditi bojazan komunista od razornog nacionalizma ako ga danas opravdava novo Kolo srpskih sestara? Ovo Kolo, suprotno starom, ne nastupa kao civilna organizacija, već nastupa kao religiozna srpska ženska falanga pod eparhijama Srpske pravoslavne crkve.

Ovo Kolo uslovljava svoje članice pravoslavnim fanatizmom. Ova organizacija odbacuje sve žene druge nacionalnosti od srpske – suprotno Nadeždi Petrović. Ono slabi i cepa ženski otpor episkopskom modelu primitivne i dezangažovane žene, i sramoti Nadeždu Petrović. A u Crnoj Gori pridonosi srpsko-crnogorskim i građanskim sukobima. Te sestre su avetinjsko kolo.