Na generalnoj ravni prevladava percepcija građana i građanki da je crnogorsko društvo multikulturalno, što ističe nešto više od 80 odsto ispitanika/ca, a malo manje od petine je suprotnog stava. Međutim, kako se ide dublje i kad se određena pitanja reflektuju na ličnoj ravni, konstatuje se sasvim drugačija situacija opterećena ozbiljnim distancama i predrasudama, ukazuju rezultati istraživanja javnog mnjenja o multikulturalizmu u Crnoj Gori, koje je u okviru projekta „Multikulturalizam, manjinski narodi i druge manjinske nacionalne zajednice u crnogorskom obrazovnom sistemu” sproveo Centar za građansko obrazovanje (CGO) uz finansijsku podršku Fonda za zaštitu i ostvarivanje manjinskih prava.
„Dominantna je percepcija građana i građanki da je crnogorsko društvo multikulturalno, što cijeni nešto više od 80 odsto ispitanika/ca, dok je malo manje od petine suprotnog stava. No, građanstvo je podijeljeno u stavu da li u Crnoj Gori postoji diskriminacija po osnovu vjerske pripadnosti – 48.4 odsto njih smatra da postoji takva vrsta diskriminacije, a 51.6 odsto je mišljenja da ne postoji. Značajno je izraženija percepcija postojanja diskriminacije po nacionalnoj pripadnosti – oko 60 odsto ispitanika/ca navodi njeno postojanje u Crnoj Gori, a 40 odsto je suprotnog stava. Ispitanici koji prepoznaju postojanje diskriminacija po osnovu nacionalne pripadnosti, navode Rome kao najdiskriminisaniju nacionalnu grupu, a zatim Albance i Muslimane. Skoro dvije trećine ispitanika navodi da se nije osjećalo ugroženim zbog svoje etničke ili vjerske pripadnosti, dok je trećina imala osjećaj takve ugroženosti”, kazao je Vasilije Radulović, saradnik na programima u CGO-u.
Kako je saopštio CGO, građani i građanke su podijeljeni oko toga da li su pripadnici određene nacionalnosti privilegovani u odnosu na druge – 51.5 odsto potvrdno je odgovorilo, a 48.5 odsto je suprotnog stava. Srbi i Crnogorci su, kako dodaju, one nacionalne grupe koje se vide kao najviše privilegovane, a Romi i Hrvati kao najmanje privilegovani, stoji u nalazima istraživanja.
Oko 55 odsto ispitanika smatra da su pripadnici njihove nacionalne zajednice dovoljno ili uglavnom zastupljeni na mjestima odlučivanja na državnom nivou, dok je oko 36 odsto suprotnog mišljenja, navodi CGO.
„Građani i građanke smatraju da od institucija/organizacija koje najviše doprinose jačanju svijesti javnosti o značaju multikulturalnosti prednjače Vlada (40.6 odsto), nevladine organizacije (39.8 odsto) i Ombudsman (36.6 odsto), a da najmanji doprinos daju Skupština (18.7 odsto) i akademska zajednica (20.2 odsto). Slično je i kad je riječ o onima koji najviše doprinose smanjenju diskriminacije prema različitim grupama, gdje se kao ključne vide Ombudsman (40.3 odsto), nevladine organizacije (36.2 odsto) i Vlada (29.8 odsto), dok se nacionalni savjeti (5.6 odsto) i Skupština (16.2 odsto) percipiraju kao subjekti koji najmanje doprinose smanjenju diskriminacije“, objasnio je Radulović.
Prema istraživanju CGO, blizu 60 odsto ispitanika smatra da crnogorski Ustav i zakoni u dovoljnoj mjeri štite prava manjinskih naroda u Crnoj Gori. Među onima koji nisu tog stava prednjače ispitanici koji se nacionalno izjašnjavaju kao Romi i Albanci, dodaju u saopštenju.
“Približan je procenat ispitanika, oko trećine, koji smatraju da pitanje ostvarivanja prava manjinskih naroda nije, odnosno jeste, dovoljno zastupljeno u programima političkih partija”, navode iz CGO.
Većinski je stav da Vlada mora svrstati diskriminaciju u svoje prioritete rada (42.2 odsto), dok manje od trećine (29 odsto) smatra da diskriminacija jeste problem, ali da postoje i drugi veći problemi koje treba rješavati. Da diskriminacija ne postoji u velikoj mjeri i ne predstavlja značajan problem, prema podacima CGO, smatra manje od petine (17.4 odsto).
„Oko trećine ispitanika upoznato je sa radom Ministarstva ljudskih i manjinskih prava u dijelu afirmacije prava manjinskih naroda. Oni koji su upoznati sa radom Ministarstva u unaprjeđenju međuetničke tolerancije, na skali od 1 do 5, taj rad ocjenjuju sa prosječnom ocjenom 3.00. Dvije trećine ispitanika nije upoznato da u Crnoj Gori postoje nacionalni savjeti manjinskih zajednica“, naveo je Vasilije Radulović.
Dominantna većina (75 odsto) cijeni da su upoznati sa kulturom i običajima manjinskih naroda u Crnoj Gori, dok svaki četvrti ispitanik, uglavnom ili uopšte, nije upoznat sa kulturom i običajima manjinskih naroda u Crnoj Gori.
Najveći procenat ispitanika, navode iz CGO, ima neutralan stav u pogledu informisanja i izvještavanja javnog servisa RTCG o njihovoj nacionalnoj zajednici, dok svaki treći izvještavanje i informisanje ocjenjuje pozitivnim, a svaki peti kao negativno. Sličan je odnos i kad je riječ o privatnim medijima.
„Oko 2/3 anketiranih smatra da mediji utiču na formiranje stavova prema nacionalnim manjinama, dok za 1/3 ispitanika oni nemaju takav uticaj. Dodatno, među onima koji smatraju da mediji utiču na formiranje stavova prema nacionalnim manjinama, najveći broj cijeni da je taj uticaj negativan (44.7 odsto), dok je približan procenat onih koji smatraju da je taj uticaj neutralan ili pozitivan“, naglasio je Radulović.
Tamara Milaš, koordinatorka programa Ljudska prava u CGO-u, predstavila je ostale dijelove istraživanja, počevši od percepcija diskriminacije manjinskih naroda u Crnoj Gori po oblastima.
„Anketirani građani i građanke, bez obzira na njihovu nacionalnu pripadnost, kao i na druge socio-demografske karakteristike, smatraju da su manjinski narodi u Crnoj Gori najviše diskriminisani u oblasti zapošljavanja, i to kako u državnom, tako i u privatnom sektoru, a da su najmanje diskriminisani u ostvarivanju zdravstvene zaštite“, kazala je Milaš.
„Zabrinjavajući je nivo vjerske i etničke distance, koja je najizraženija u odnosu na člana porodice ili člana porodice partnera/partnerke. U poslovnom i opštem okruženju bilježi se nešto manja frekvencija, ali i dalje postoji. Kad je u pitanju vjera, najveća distanca se notira u odnosu prema licima jevrejske vjeroispovjesti, a zatim prema osobama islamske i katoličke vjeroispovjesti. U dijelu etničke distance, distanca je najizraženija prema Romima, pa zatim Hrvatima i Albancima. Takođe, podijeljen je stav građana kada je riječ o sklopanju braka sa partnerom/kom druge etničke grupe – 50,4 odsto ispitanika/ca ne bi sklopilo brak sa partnerom/kom druge etničke grupe, a blizu tri petine (58 odsto) ispitanika je izjavilo da ne bi sklopilo brak sa partnerom/kom različite vjeroispovjesti. U najvećem procentu (62 odsto) anketirani građani koji se nacionalno izjašnjavaju kao Srbi, Bošnjaci i Albanci ne bi sklopili brak sa partnerom/ kom druge etničke grupe, dok 61 odsto ispitanika koji se izjašnjavaju kao Crnogorci bi stupilo u brak sa osobom druge etničke grupe. Najveći procenat onih koji bi stupili u brak sa partnerom/kom različite vjeroispovjesti su iz reda onih koji nisu religiozni (70.3 odsto)“, pojasnila je Mlaš.
Suzdržanost prema pripadnicima druge etničke grupe ili vjeroispovjesti izražava skoro 30 odsto ispitanika.
Kako je saopštio CGO, nešto više od 57 odsto anketiranih smatra da je svaka nacija bogata istorijom i kulturom na svoj način, dok manje od petine (18.9 odsto) misli da je istorija i kultura njegove nacije mnogo bogatija od istorije i kulture drugih nacija, a manje od sedmine (13.4 odsto) je stava da istorija i kultura njegove nacije nije mnogo bogatija od istorije i kulture drugih nacija.
“Kada govorimo o otvorenosti društva prema migrantima i/ili izbjeglicama, 60 odsto anketiranih mišljenja je da je crnogorsko društvo otvoreno prema njima, a preko 75 odsto anketiranih iskazuje stav da bi ih prihvatili kao člana porodice, prijatelja, nadređenog.. Nešto manje od polovine (44.8 odsto) anketiranih smatra da već postoji dovoljno mehanizama za njihovu integraciju, dok oko trećine misli da je da je potrebno da država omogući više mehanizama kako bi se migrantima i izbjeglicama pomoglo u integraciji. Međutim, vrijedi notirati i da svaki peti ispitanik (20.8 odsto) smatra da migrante i izbjeglice ne treba zadržavati na teritoriji Crne Gore”, kazala je Milaš.
“Prema mišljenju anketiranih građana najviše se poštuje pravo manjinskih naroda na izražavanje, čuvanje, razvijanje i javno ispoljavanje nacionalne, etničke, kulturne i vjerske posebnosti (83.5 odsto), a zatim pravo na izbor, upotrebu i javno isticanje nacionalnih simbola i obilježavanje nacionalnih praznika (82.9 odsto). Skoro svaki četvrti (24.5 odsto) ispitanik smatra da se ne poštuje pravo manjinskih naroda na srazmjernu zastupljenost u javnim službama, organima državne vlasti i lokalne samouprave”, navode iz CGO.
Skoro 60 odsto ispitanika smatra da su u udžbenicima djelimično i adekvatno zastupljene teme koje se bave kulturom manjinskih naroda, dok trećina (33.7 odsto) navodi da su nedovoljno zastupljene.
“Oko 60 odsto ispitanika smatra da je većina incidenata, kojima javno svjedočimo u društvu posljednje dvije godine, dominantno motivisana vjerskom i etničkom netrpeljivošću, dok je nešto manje od 40 odsto nije suprotnog stava. Bošnjaci u najvećem procentu smatraju da je većina ovih incidenata uglavnom motivisana vjerskom i etničkom netrpeljivošću, a slijede Albanci i Crnogorci. Na otvoreno pitanje o drugim razlozima koji uzrokuju javne incidente u crnogorskom društvu, građani većinski navode politiku (29.1 odsto), podjele na nacionalnoj osnovi (7.5 odsto), vjerske podjele (4.0 dosto), a skoro trećina ispitanika nema stav,” navela je Milaš.
“Kompleksnost popisa nije adekvatno iskomunicirana što rezultira i time da su anketirani građani i građanke Crne Gore podijeljeni oko toga da li je aktuelna društveno-politička situacija u zemlji dobar trenutak za sprovođenje popisa stanovništva. Tako oko trećine njih smatra da je povoljna, trećina da je nepovoljna i nešto više od 1/3 nema stav o ovom pitanju”, zaključila je Milaš.
Istraživanje je sprovedeno od 09. do 14. aprila 2023. godine, CAPI metodom, na stratifikovanom slučajnom uzorku od 1005 ispitanika/ca. Stručnu podršku u sprovođenju ovog istraživanja pružila je agencija DAMAR.