Današnji dan je najvažniji datum u istoriji Paštrovića, prije 600 g. priklonili se Veneciji da ih ona zaštiti od Srba i Turaka

Piše: Miroslav Ćosović

Na današnji dan, 4. aprila 1423. godine Paštrovići su potpisali ugovor sa predstavnicima Mletačke republike i obavezali su se da ulaze u njen sastav, pod određenim uslovima.

Četvrti april 1423. je svakako najznačajniji datum u istoriji Paštrovića. Paštrovićima je to, pokazalo se bila najmudrija i najrazumnija odluka u tom trenutku. Paštrovići su pod okrilje Serenissime proveli skoro 4 vijeka, uglavnom u miru, neuporedivo lakša 4 vijeka su imali nego njihovi sunarodnici u ostalim plemenima – koji su isprva, nekoliko decenija bili pod upravom srpske despotovine, a kasnije, od kraja 15. vijeka pod (uglavnom nominalnom) vlašću Osmanske imperije.

Nemaština, glad, bolesti, česta ratna stradanja i pohare su karakterisali četiri vijeka Osmanske moći nad plemenima Stare Crne Gore, Brda i crnogorske Hercegovine (plemena u ovom kraju Evrope postoje samo kod Crnogoraca i Albanaca).

Paštrovići, koliko je meni poznato, za 374 godine koliko su bili u sastavu Mletačke republike, nikada nijesu digli ni bunu, a kamoli ustanak protiv Serenissime.

PAŠTROVIĆI SU NA SADAŠNJU TERITORIJU DOSELILI IZ PODLOVĆENSKE CRNE GORE

Veliko crnogorsko pleme Paštrovići prostire se: “od rta Zavale do Spiča, ili kako se to kaže u narodu, ‘od Babina vira do Kufina’ i između Jadranskog mora i Crmnice”. (Jovan Vukmanović, Pleme Paštrovići, Cetinje, 1960)

Prvi put se u dokumentima pominju sredinom 14. vijeka kada je vlastelin kralja Dušana Nikolica Paštrović, od Dubrovčana uzimao poklad koji je trebao biti isporučen u Jerusalim.

Postoji u arhivu Venecije dokument koji pokazuje da su na sadašnju teritoriju Paštrovići doselili iz takozvane stare Crne Gore, dakle samo su prešli preko planine i naselili brdoviti kraj uz more. U knjizi “Postanak i razvitak brdskih, crnogorskih i hercegovačkih plemena” (Titograd, 1984) akademik SANU Branislav Đurđev piše:

„Paštrovići su zaista sišli sa masiva Crne Gore. ‘Nos enim, ex forma pacis, habere debemus, omnes pastrouichios et Reseuichios qui descenderunt de Monte Zarnagore, vnde descenderund omnes pastrouichij, reseuchij et Catunj de la stua (Lastva – B. Đ.), et alie ville, que ad suorum pastrouichiorum se congregant’ kaže se u pismu mletačkog senata upućenom Nikoli Memo za despota Đurđa 1435. godine.” (strana 197)

Akademik SANU Momčilo Spremić u knjizi „Despot Đurađ Branković i njegovo doba” (Clio, Beograd, 1999) isto navodi, kao i Ivan Božić u ediciji “Istorija Crne Gore”.

Politička ideologija, takozvano srpstvo, u ove krajeve je pristigla u 19. vijeku, kod nekoga prije, kod nekoga kasnije. Da ja znam prvi deklarisani Srbin iz Paštrovića u istoriji bio je Stjepan Mitrov Ljubiša koji je kao istaknuti pravoslavni intelektualac i politički radnik jednostavno morao da slijedi političku struju koju je diktirala elita pravoslavaca iz Beograda, Novog Sada i sa Cetinja.

PAŠTROVIĆI SU PORIJEKLOM – VLASI

Sima Ćirković, najveći medievista kojeg su Srbi ikada imali, u knjizi “Srbi u Srednjem Veku”, (Beograd, 1995) kaže da su vlaškog porijekla. Ovako:

“Kao ratnici, Vlasi i Arbanasi su prodirali među plemstvo, a svoju društvenu promociju su plaćali slavizacijom. U izvorima kasnog srednjeg veka opažaju se oni koji potiču od Vlaha, a primili su jezik, društvenu organizaciju i način života slovenske okoline, kao što je bio slučaj sa Paštrovićima, plemićkom opštinom blizu Budve. Uporedo sa njima žive aktuelni Vlasi u katunskoj organizaciji, jezički prilagođeni. Popisi domaćina u poveljama i ranim turskim defterima pokazuju jezičku nestabilnost, znatno preuzimanje slovenskih imena uz ona iz svog jezika.” (str 89)

Danas se Paštrovići dobrim dijelom izjašnjavaju kao Srbi, svako ima pravo da se izjašnjava kako mu je volja, ali, Paštrovići nijesu slovenskog, a samim tim – ni srpskog porijekla. Ćirković je ustvrdio – “primili su jezik… slovenske okoline”.

ŠTO JE STOJALO U TAČKI 4 UGOVORA IZMEĐU PAŠTROVIĆA I VENECIJE

Ugovor Paštrovića i Venecije od 4. IV 1423. godine, koji je pomenut na početku ovog teksta, objavljen je i u knjizi “Sazdanje Cetinja” (Titograd, 1984), a u tački 4 vidimo da stoji: “Kad bi u ratno doba krenula protiv Paštrovića ili srpska vojska ili turska sila u tolikom broju da se paštrovski plemići i obični ljudi ne bi mogli odbraniti, staviće im duždevo gospodstvo na raspolaganje stan i utočište u susjednim krajevima, odnosno u kotorskoj okolini, i platiće za njihovo izdržavanje tokom njihova zatočeništva bar onoliko koliko se daje drugim plaćenicima.”

Jasno, Srbe (vojsku srpskog despota Stefana Lazarevića) i Turke Paštrovići su smatrali neprijateljima.

Ova tačka ugovora se nije dopala renomiranom istoričaru Gligoru Stanojeviću (1919-1989). Stanojević je bio vrlo kvalitetan naučnik, a Crnogorce je smatrao dijelom takozvanog srpskog korpusa. Izgleda, u skladu sa tim shvatanjem, nije mu se sviđelo to što su Paštrovići Srbe smatrali za svoje neprijatelje, pa je nepošteno prikazao 4. tačku ovog ugovora sa Venecijom. Ovako je Gligor pisao: “Paštrovićima je zagarantovano pravo sklanjanja u mletačka utvrđena mjesta ako bi u slučaju navale Turaka morali napustiti teritoriju.” (Gligor Stanojević, Crna Gora u doba vladike Danila, Cetinje, 1955, str 21)

Prećuta Gligor Srbe. Klasičan metod falsifikovanja istorije, bezbroj puta viđen. Nešto prikažeš, a nešto što ti se ne sviđa – prećutiš.

I VLADIKA VASILIJE PETROVIĆ JE ZNAO DA SU PAŠTROVIĆI ODBILI DESPOTA STEFANA LAZAREVIĆA

I vladika Vasilije Petrović je sredinom 18. vijeka znao da Paštrovići 1423. nijesu htjeli da uđu u sastav države despota Stefana Lazarević koji je tada vladao Zetom, nego su se priklonili Mlečanima. On je zapisao:

“Paštrovići su izdali despota Stefana Lazarevića kada je ratovao s Venecijom i zbog toga je nahija Paštrovska kao nevjerna gospodi srpskoj priješla dobrovoljno pod Veneciju, godine 6720.”

(Knjiga ‘Vladika Vasilije’, priredio Božidar Šekularac, Obod, Cetinje, 1996, str 94)