za aktuelno.me
piše Slobodan Jovanović
Mnogi mediji u Crnoj Gori i posebno u Srbiji gromoglasno su donijeli naslove „Rektor Cetinjske bogoslovije Gojko Perović upitao je u otvorenom pismu predśednika Crne Gore Mila Đukanovića „šta to ima agresivno u vezi sa svetosavljem u Crnoj Gori“. Po dobrom srpskom običaju, Gojko Perović je sve stavio na gomilu pa izvlači iz nje sve što mu odgovara da bi potkrijepio neke mitomanske priče kojima razaraju i sluđuju mozgove onih koji ih slijede.
Da se Gojko Perović držao teme koju je stavio u naslov svoga pisma ne bi se bavio rođacima Rastaka Nemanjića, njihovim ktitorstvom, niti ikonopisanjem Sv. Save u vremenima knjaza/kralja Nikole i davanjem njegovog imena crkvama i tako promašio temu, jer je tema svetosavlje a ne Sv. Sava. Svetosavlje, kao političko – religiozni projekat, ima svoju istoriju i ako je htio da nekoga poduči je li svetosavlje bogougodan projekat, logično bi bilo da se bavi samim pojmom svetosavlja, njegovim začecima, suštini, idejama i namjerama. Ovako je Gojko nešto što je nastalo u XX stoljeću razasuo po čitavoj istoriji srpske pravoslavne crkve.
Mada i iz njegovog pisma se vidi da je Sv Sava ušao u Crnu Goru na velika vrata, kako Gojko piše, kad je bila „prva crnogorska izvedba himne „Uskliknimo s ljubavlju Svetitelju Savi“ učinjena 1856. godine u prisustvu knjaza Danila i knjeginje Darinke“. Tako kuca na otvorena vrata, jer niko ne poriče da je u Crnoj Gori u doba knjaza/kralja Nikole vršena sveopšta srbizacija crnogrske države, proćerivanjem Ivan – bega i svega onog što je do tada bilo tradicija i vjersko naslijeđe Crne Gore. Sv. Sava nije bio prepoznat u mjeri u kojoj je danas ni kod Srba. Njegovo śećanje su održali Srbi prečani tako što su ga izdvojili od drugih svetaca kada im je K&K monarhija nametnula da moraju odabrati jednog sveca, jer su prečesto slavili vjerske praznike kao neradne dane.
Nego da se vratimo osnovnoj priči i pojmu svetosavlja. Svetosavlje kao teološko usmjerenje nastalo je tridesetih godina XX stoljeća u Kraljevini Jugoslaviji. Nazvano je po osnivaču srpske crkve Sv. Savi, čime je naglašavan etnički srpski karakter, nasuprot univerzalnom karakteru pravoslavne crkve. Postoje određene nedoumice ko je autor pojma „svetosavlje“. Po jednima, termin „svetosavlje“ potekao je od mlađih profesora i studenata beogradskog Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta, a kasnije je ušao u opštu upotrebu. Mirko Đorđević, opet, smatra da je termin „svetosavlje“ skovao Rus koji se zvao Fjodor Titov u Beogradu uoči drugog svetskog rata. Vladimir Veljković navodi da je tvorac kovanice svetosavlje pravoslavni sveštenik i ljotićevac, Dimitrije Najdanović.
Ukoliko Gojko Perović ima sumnje u istinitost početaka „svetosavlja“, preporučujem mu da o tome konsultuje Justina Popovića koji njegov nastanak pripisuje stundentima i profesorima Bogoslovskog fakulteta, ali ga vremenski locira upravo na vrijeme oko 1937.godine. Ipak, vrlo je vjerovatno da je jedan od koautora termina „svetosavlje“ i njegovog promovisanja – Dimitrije Najdanović, deklarisani ljotićevac.
Najdanovića kaže da svetosavlje možemo shvatiti ako odgovorimo na pitanja što je to pravoslavlje i što je to nacija? Najdanović odgovara na pitanje šta je to nacija ovako: „…mi možemo sad i ovde dati sledeću odredbu: porodica je uvećani čovek, pleme uvećana zadruga, nacija (narod) uvećano pleme, makroantropos… U ohristovljenom narodnom geniju Svetoga Save uspeo se srpski narod do prestola Hristovog i tako se u Hristu uprestolio. Tim uprestoljenjem srpska narodna duša, inače puna paganske sirovine, postala je nacija sa svim oznakama jedne velike nacije… Tako postao i sam narod-crkva i, kao takav, saćelijnik Crkve kao mističkog tela Hristovog. Hristovo najčistije bogootkrivenje ozarilo je i prozarilo dušu srpske nacije, prvenstveno nacije svetiteljstva. Sad srpski narod ne postoji više kao biološka jedinka, kao makroantropos, nego kao nacionalni personalitet sa svim preuzvišenim kategorijama ličnosti, Hristom rođene i preporođene.“
Dalje piše Najdanović: „Svetosavlje prima, usvaja i ispoveda hristovski i ohristovljeni nacionalizam kao nacionalizam višega reda, kao nad-nacionalizam, nacionalizam uznesen i preuznesen u Hristovu „noosferu“, čisti i oplemenjeni svetosavski, svetolazarski i svetocrkveni nacionalizam…U poricanju ovog i ovakvog nacionalizma, poricanju svake vrste, mi slutimo nešto demonsko, crnoboško, antihristovsko… Ako se, po nama, ne usvoji i srpska svetosavska nacija kao hristonosna, onda ništa drugo ne preostaje nego je primiti kao — hristobornu. Ili-ili. U oblasti pravoslavlja „nema trećega“.“
Najdanović nema dilemu da li svetosavski nacionalizam ima mesijansku ulogu: „Da li svetosavlje kao srpskonacionalna primena pravoslavlja ima prava na bilo kakav nacionalni mesijanizam? Nema, niti je bilo naroda bez mesijanizma.“ Najdanović sam priznaje istovetnost svog shvatanja nacije sa nacističkim i fašističkim: „Nacistički i fašistički totalitarizam dva ‘firera’ Nemačke i Italije novijih dana potvrđuju na klasičan način našu postavku o naciji kao etnobiološkom telu… U njemu vaskrsava drevni fenomen religiskoga kulta cezara.“
Nije on jedini koji u fašizmu pronalazi duh Sv. Save i ideološku potku za svetosavlje. Mnogo poznatiji promoter ideje svetosavlja, Nikolaj Velimirović, koji je 1937. godine održao čuveno predavanje na Kolarcu, pod naslovom Nacionalizam Svetog Save. Svetom Savi je pripisao nacionalizam kojeg kod njega nema!. Čak mu Nikolaj Velimirović pripisuje da njegove ideje, kako ih on vidi, realizuje veliki vođa Adolf Hitler: „Ipak se mora odati poštovanje sadašnjem nemačkom Vođi, koji je kao prost zanatlija i čovek iz naroda uvideo da je nacionalizam bez vere jedna anolmalija, jedan hladan i nesiguran mehanizam. I evo u XX veku on je došao na ideju Svetoga Save, i kao laik poduzeo je u svome narodu onaj najvažniji posao, koji priliči jedino svetitelju, geniju i heroju. A nama je taj posao svršio Sveti Sava, prvi među svetiteljima, prvi među genijima i prvi među herojima u našoj istoriji. Svršio ga je savršeno, svršio ga je bez borbe i bez krvi, i svršio ga je ne juče ili prekjuče nego pre 700 godina. Otuda je nacionalizam srpski, kao stvarnost, najstariji u Evropi.”
Slično Najdanoviću, Velimirović srpski narod proglašava – teodulom, propagira uspostavljanje jedne vrste pravoslavne teokratije, koju naziva “teodulija”, kao načina uređenja društva. Po njemu je Francuska revolucija poremetila „prirodni red“ u društvu i unijela haos individualizma, demokratije i pluralizma. Tako, po učenju Velimirovića, demokratija „razara organsko, svetosavsko narodno biće“ jer je narod „organska saborna celina“. „Hrišćanski nacionalizam u univerzalizmu i univerzalizam u hrišćanskom nacionalizmu. Srbi su jedini nosioci ovoga ideala, velikim delom i do sada ostvarivanog, a uz Srbe još jedino Rusi od članova pravoslavne familije naroda Božjih na zemlji“ – piše Velimirović u „Srpski narod kao teodul“.
„Termin svetosavlje“, piše Mirko Đorđević, poznati sociolog religije, „upotrebljen je prvi put tek pre šezdesetak godina, u Srpskom književnom klubu, ne sa religijskom ili verskom konotacijom, nego tipično političkom, nacionalističkog usmerenja. Smatran u početku prolaznim, filetizam se vremenom pokazao kao opaka bolest, koja se s vremena na vreme javlja i u koliziji sa društvenim menama i promenama, gura crkvu sa univerzalnog na etno plan. Odatle se rađa nacionalizam najgore vrste koji u prvom redu šteti crkvi, a kasnije, naravno, u celini i društvu“. Ta i takva politička i nacionalistička ideologija, oličena u svetosavlju, svoj zamah dobija u devedesetim godinama kada dolazi do disolucije Jugoslavije, zatim do krvavog rata, pa sve do današnjih dana.
Gojko Perović nam se obraća kao da smo beslovjesni. Pokušava da nam, kao što crkvu nastalu 1920.godine prikazuju kao iskonsku, „proda“ svetosavlje, ideologiju koja je nastala u drugoj polovini četvrte decenije XX stoljeća, kao imanentnu od nastanka Srpske crkve u doba Sv. Save, time svrstavajući Sv. Savu u nacionalističke okvire koji obelježavaju ideologiju svetosavlja.
I molim Vas, g-dine Peroviću, ne pominjiti više knjaza/kralja Nikolu jer je nemoralno da se pozivate na čovjeka kome nije padalo na pamet da ukine ni državu, ni Crkvu. Pronađite njegove ponude Srbiji za carinsku uniju, ne prisajedinjenje. O tome ću pisati nekom narednom prilikom, samo ću navesti jedan detalj o kome ću takođe pisati, a koji je obilježavao odnose Crne Gore i Srbije i odnos Karađorđevića prema Nikoli I. Postojale su informacije da se u aprilu 1910 sprema atentat na knjaza Nikolu. Knjaz šalje u februaru iste godine u Srbiju četiri agenta sa zadatkom da otkriju ko stoji iza zavjere. Oni za “dirigente” zavjere označavaju ministra finansija Stojana Protića i ministra – predśednika Pašića, uz saglasnost kralja Petra. To je samo jedan od pokušaja da se ubije Nikola I Petrović. A vi maštajte, da je živ, da bi on danas bio sa vama, da ste vi, DF i još neki pravi nasljednici kraljevine Crne Gore i pozivajte se na njega! Prije će biti da bi vas sve svrstao među “izrode i izdajnike koji poslužiše kao slijepo oruđe paklenom preduzeću”, kako je nazivao one koji su bili beogradsko oruđe protiv njega. Slobodno možete da pravite asocijacije na današnje vrijeme.Toliko!