Sjenka špijunskog skandala ponovo nad odnosima SAD i EU

Navodi da su SAD špijunirale evropske lidere uz pomoć danske obavještajne agencije, pred prvi dolazak američkog predsjednika Džoa Bajdena (Joe Biden) u Evropu, izazvali su zabrinutost u Evropskoj uniji i ponovo bacili sjenku na odnose Vašingtona i Brisela, iako stručnjaci kažu da je špijuniranje uobičajeno i među bliskim saveznicima i partnerima, pišu svjetski mediji.

Zabrinutost u EU

Izvještaji da je danska vojna obavještajna agencija pomagala SAD u špijuniraju vodećih evropskih političara, uključujući njemačku kancelarku Angelu Merkel, u EU su izazvali zabrinutost i zahtjeve za objašnjenjem, ukazuje Gardijan (The Guardian).

Danski javni emiter Danmarks radio objavio je da je američka Nacionalna bezbjednosna agencija (NSA), čije je navodno prisluškivanje telefona Angele Merkel objelodanio Edvard Snouden (Edward Snowden) 2013, takođe koristila dansku Odbrambenu obavještajnu službu (FE) za špijuniranje zvaničnika u Švedskoj, Norveškoj i Francuskoj.

Navodi su sadržani u internom povjerljivom izvještaju o ulozi FE u sporazumu o partnerstvu u nadziranju s NSA od 2012. do 2014. godine, naveo je danski radio pozivajući se na devet neidentifikovanih izvora upoznatih s istragom.

Izvještaj kaže da je NSA koristila danske informacione kablove za špijuniranje visokih zvaničnika, uključujući bivšeg njemačkog ministra spoljnih poslova Frank-Valtera Štajnmajera (Frank-Walter Steinmeier) i tadašnjeg lidera opozicije Pira Štajnbrika (Peer Steinbrück), ukazuje Gardijan, dodajući da nije jasno da li je danska vlada odobrila prisluškivanje.

Ako je izvještaj tačan, špijuniranje se događalo tokom i poslije afere Snouden 2013. godine, kada je bivši radnik NSA-a objavio hiljade tajnih dokumenata koji su razotkrili ogromnu američku operaciju nadziranja pokrenutu poslije napada terorističke organizacije Al Kaida na SAD 11. septembra 2001.

Rutinska praksa

Francuski predsjednik Emanuel Makron (Emmanuel Macron) i njemačka kancelarka tražili su objašnjenje od SAD, navodeći da prisluškivanje “nije prihvatljivo između saveznika”, mada, kako ukazuje Vašington post (The Washington Post), zvaničnici i stručnjaci kažu da ta praksa ne bi trebalo da iznenađuje, jer saveznici rutinski špijuniraju jedni druge.

Makron je na francusko-njemačkom video samitu rekao da “nema mjesta za sumnje” između SAD i evropskih saveznika.

“Tražili smo od naših danskih i američkih partnera da obezbjede sve informacije o tim otkrićima i o tim ranijim činjenicama. Čekamo  te odgovore”, rekao je Makron, dok je Merkel dodala da “ne može više da se složi”.

Snoudenova otkrića 2013. su potresla političke odnose između SAD i Evrope, ali je, ukazuje Vašington post, razmjena obavještajnih podataka među saveznicima i partnerima nastavljena.

Džejms Klaper (James R. Clapper Jr.), koji je tada bio direktor NSA, prisjetio se diplomatskih tenzija pošto je Snouden objelodanio da je NSA prikupila milione digitalnih komunikacija u Francuskoj i telefonske pozive brazilskog i meksičkog predsjednika. “Imali smo mnogo neprijatnih i nezgodnih sastanaka”, rekao je on, ali je dodao da je nastavljena saradnja. “Priznali smo da nacionalne države rade stvari u svom interesu.”

Obavještajni stručnjaci kažu da špijuniranje može biti i stabilizujući faktor, pošto smanjuje šanse za iznenađenje, ukazuje Vašington post.

“Čak i bliski saveznici koji imaju ogromno povjerenje u vlade drugih država zadržavaju pravo da špijuniraju građane tih zemalja radi sopstvene nacionalne bezbjednosti”, rekao je Robert Deic (Deitz), bivši savjetnik NSA i bivši savjetnik nekadašnjeg direktora CIA Majkla Hejdena (Michael Hayden). “Čak se zna i da nas s vremena na vrijeme špijuniraju naši evropski prijatelji”, dodao je on.

Nekoliko evropskih država želi da Danska objasni zašto je njena obavještajna služba navodno pomagala SAD da špijuniraju evropske lidere, prenosi Asošijetid (Associated Press).

“Želimo karte na stolu”, rekao je švedski ministar odbrane Peter Hulkvist (Hulqvist), dodajući da je “neprihvatljivo prisluškivati saveznike”.

Norveška premijerka Erna Solberg rekla je da je “neprihvatljivo ako zemlje koje imaju blisku savezničku saradnju osjete potrebu da špijuniraju jedna drugu ili dobijaju informacije o njima”.

Ona je dodala da špijuniranje više stvara nepovjerenja nego što razvija saradnju. “Dakle, to nije pametna investicija za SAD”, rekla je norveška premijerka.

S druge strane, danska ministarka odbrane Trine Bramsen u pisanom komentaru za danski javni radio je navela da vlada ne može da raspravlja o obavještajnim pitanjima, ali je dodala da sadašnja vlada ima “isto gledište” kao i prethodna socijaldemokratska vlada koja je bila na vlasti u vrijeme prisluškivanja: “sistematsko prisluškivanje bliskih saveznika je neprihvatljivo”.

Nezgodno vrijeme

Špijunski skandal bacio je sjenku nad odnosima EU i SAD dve nedjelje uoči prve Bajdenove posjete Evropi u svojstvu predsjednika, ocjenjuje Politiko (Politico), dodajući da je izvještaj Evropljane vratio u mračne dane 2013, kada je Snouden otkrio američke programe nadziranja i kada je tadašnji predsjednik SAD Barak Obama (Barack) morao da vodi neugodne razgovore s liderima EU o špijuniranju saveznika.

Sada će to pasti na njegovog bivšeg potpredsjednika kada dođe na skup G7 u Velikoj Britaniji gdje će visoko na dnevnom redu biti pitanja transatlantskog povjerenja, saradnje i digitalne trgovine, ističe Politiko uz ocjenu da tajming objavljivanja izvještaja danskog radija teško da može biti nezgodniji za Bajdena.

Vašington i Brisel su usred pregovora o novom transatlantskom sporazumu o prenosu podataka, dok će izvještaj iz Danske povećati fokus EU na špijunske moći SAD, zakonska ograničenja i garancije za podatke Evropljana.

Objavljivanje izvještaja se takođe poklopilo s nastojanjem EU da poboljša pravila za bolju zaštitu svoje infrastrukture i javnih službi od sajber napada i upada. Iako je, kako navodi Politiko, to uglavnom namjenjeno suprotstavljanju hakerskim grupama iz Rusije i Kine, medijski izvještaji su ponovo pokazali i da SAD zabadaju nos u srž politike EU.

Snoudenova otkrića su u Vašingtonu možda zaboravljena, ali ne i u Evropi, ističe Politiko, navodeći da su otkrića iz 2013. dovela do velikih rasprava o bezbjednosti i privatnosti Evropljana i da nastavljaju da truju transatlantske odnose. Mnoge ključne figure iz 2013. sada su ponovo u igri, uključujući Bajdena i Margret Vestager (Margrethe), koja je tada bila dio danske vlade, a sada potpredsjednica Evropske komisije zadužena za digitalna pitanja.

“Bajden je vrlo dobro pripremljen da odgovori na ovo kada uskoro dođe u Evropu pošto je, naravno, bio duboko uključen u skandal prvi put”, naveo je Snouden na Tviteru (Twitter).

Interna istraga

Prema nalazima interne istrage danske obaveštajne službe, koja pokriva period od 2012. do 2014, NSA je pomoću danskih informacionih kablova špijunirala visoke zvaničnike u Švedskoj, Norveškoj, Francuskoj i Njemačkoj, prenosi Rojters (Reuters) navode danskog javnog radija.

U Danskoj, bliskom savezniku SAD, nalazi se nekoliko ključnih kopnenih stanica za podmorske internet kablove iz Švedske, Norveške, Njemačke, Holandije i Velike Britanije.

Preko ciljane pretrage i softvera za analizu Xkeyscore koji je razvila NSA, ta agencija je presretala pozive, tekstualne poruke i četove s telefona zvaničnika iz susjednih zemlja, rekli su izvori za danski radio.

Prema izveštaju radija, interna istraga u danskoj Odbrambenoj obavještajnoj službi pokrenuta je 2014. zbog zabrinutosti o Snoudenovim otkrićima prethodne godine o tome kako radi NSA.

U avgustu prošle godine suspendovani su šef Odbrambene obavještajne službe i još tri zvaničnika zbog kritika i optužbi o nepravilnostima koje je iznio nezavisan nadzorni panel te agencije, navodi danski radio, dodajući da je odluka o suspenziji povezana s istragom iz 2015.

Korijeni u devedesetim

Istraga danskog radija je posljednji naknadni šok najozbiljnijeg špijunskog skandala na Zapadu od kraja Hladnog rata, ističe Tajms (The Times).

Prije osam godina Snouden je otkrio da je NSA pratila elektronske komunikacije stotina miliona ljudi širom svijeta, uključujući Merkel i nekoliko drugih bliskih saveznika tadašnjeg američkog predsjednika Obame.

Neki od tih špijunskih programa, kako piše londonski list, sprovedeni su uz pomoć “partnerskih” agencija u Evropi, poput britanske GCHQ i njemačke spoljne obavještajne službe.

Prošle godine danski javni radio je izvjestio da je NSA špijunirala danske ministre i tri evropska proizvođača odbrambene opreme kroz sličan dogovor s danskom vojnom obavještajnom agencijom FE.

Koreni programa sežu još u devedesete godina prošlog vijeka, kada je FE navodno sklopila tajni sporazum s kompanijom koja rukovodi podmorskim telekomunikacionim kablovima koji prenose informacije iz Danske i drugih djelova sjeverne Evrope. Prema tvrdnjama iz 2008, NSA je pomogla danskoj obavještajnoj agenciji da postavi stanicu za prisluškivanje na ostrvu gdje se nalazi kopenhagenški aerodrom.

Prema danskim medijima, ta zemlja je takođe neformalno u partnerstvu Pet očiju, saveza bezbjednosnih agencija SAD, Velike Britanije, Kanade, Australije i Novog Zelanda.