Krećemo li se ka ultradesničarskoj Evropskoj uniji?

Pišu: Lorenco Marsili, Fabricio Tasinari (Al Jazeera Balkans)

Krajnja desnica je u usponu u Evropi.

U Njemačkoj vrtoglavo raste podrška ultradesničarskom AfD-u. U Španiji se na predstojećim izborima očekuje pobjeda ultradesničarske stranke Vox. Stranke krajnje desnice su ili u vladi ili podržavaju vladu iz parlamenta u Italiji, Poljskoj, Finskoj i Švedskoj.

Bez sumnje, ima istine u analizama koje ukazuju na negativnu reakciju na multikulturalizam, tzv. „woke“ kulturološke ratove (termin woke se odnosi na političku samosvijest, osvještavanje sopstvene pozicije u sistemu i pobune protiv položaja u kojem se nalazimo) ili sve dublju krizu troškova života kao razloge za ulazak krajnje desnice u mainstream politiku širom kontinenta.

Ali u konačnici, ono čemu svjedočimo danas je rezultat upornog neuspjeha evropskih lidera da ispune kolektivni zahtjev ljudi za zaštitom i kontrolom suočenih sa mnogim – stvarnim i tako percipiranim – prijetnjama koje ih guraju u nesigurnost.

Usred klimatske vanredne situacije i nove ere globalnih sukoba, potreba da se Evropa politički ujedini je očigledna. Male i relativno nemoćne evropske nacionalne države su jedinstveno u nepovoljnom položaju da vode nezavisni kurs i daju svojim građanima osjećaj sigurnosti i stabilnosti u ovom dobu planetarnih izazova i novonastalih supersila. Pa ipak, čini se da evropske elite oklijevaju da poduzmu neophodne korake ka političkom jedinstvu.

Doba izazova

Kao rezultat toga, Evropljani sada otkrivaju šta znači biti objekat, a ne subjekat historije. Zelena tranzicija je očajnički potrebna, ali da najmanje dobrostojeći ne bi ostali zaostajali, postoji i potreba za ogromnim ulaganjima. Kako klimatska kriza i sukobi nastavljaju gurati ljude ka Evropi, potreba za efikasnim i humanim upravljanjem migracijama je također hitna. U međuvremenu, rat se vratio na ovaj kontinent, pa ljudi traže novu sigurnosnu paradigmu. Nažalost, ne postoji nijedan akter u Evropi koji može upravljati ovim pitanjima, a ne biti pod njihovim utjecajem.

Neki su pokušali pretvoriti Evropu u ujedinjenu silu koja ponovo može odlučivati o svom kursu. Na početku svog mandata, francuski predsjednik Emmanuel Macron često je govorio o potrebi izgradnje „Evrope koja štiti“ – u svom značajnom govoru na Sorboni 2017. pozvao je na „suverenu, ujedinjenu i demokratsku Evropu“ – ali su njemačka vlada i njegove kolege drugdje u Evropi odgovorili na njegove federalističke korake s ravnodušnošću, ako ne i s prezirom.

U novije vrijeme, Evropska komisija je pokušala ponuditi ambiciozan plan za zajedničko finansiranje vezano za klimu, u odgovoru na Zakon o smanjenju inflacije Joea Bidena.  Taj napor je odaslan navodnim „nacionalnim interesom“ fiskalno najlikvidnijih država članica.

Kako je ‘meki’ nacionalizam mainstream evropskih stranaka onemogućio integraciju kontinenta i podizanje kontinentalne javne moći koja bi odgovorila na mnoge brige Evropljana, krajnja desnica je istupila sa svojim otvorenim, agresivnim etničkim nacionalizmom, nudeći masama zastrašenim i zbunjenim problemima modernog doba poznato mjesto utočišta: etničku naciju.

‘Meki’ nacionalizam

Pitanje danas nije može li krajnja desnica ostvariti političku moć u Evropi, nego šta će uraditi s njom kada je dobije.

U nedavnoj prošlosti, tokom svog boravka na relativnoj poziciji moći, pokazalo se da su mnogi evropski političari krajnje desnice više zainteresovani za obezbjeđivanje populističkih poena nego za provođenje politika koje donose rezultate i pomažu da njihovi pokreti ostanu na vlasti. Na primjer, Italijan Matteo Salvini naredio je italijanskim lukama da blokiraju spasilački brod koji je prevozio nekoliko desetaka migranata, privlačeći međunarodne kritike, pa čak i osude u zamjenu za ništa osim aplauza njegovih odanih pristalica.

Stoga se može oprostiti ljudima koji očekuju da krajnja desnica preuzme vlast, dodatno podijeli već podijeljeni kontinent, bude neuspješna u donošenju ikakve promjene, i vrati se ponovo na margine politike za relativno kratko vrijeme.

Međutim, evropska krajnja desnica znatno se razvila od Salvinijevog incidenta s migrantskim brodom 2019. Sada se čini da njeni lideri imaju mnogo više potencijala da naprave to što je potrebno kako bi implementirali politike koje bi ih mogle zadržati na vlasti, kao i preoblikovali svoje države i Evropsku uniju u skladu sa njihovom agendom.

Italijanska ultradesničarska premijerka Giorgia Meloni, naprimjer, ima zahtjeve koji se ne razlikuju mnogo od Salvinijevih, koji je zamjenik premijera u njenoj vladi: suzbijanje migracije, postizanje ekonomskog suvereniteta, zaštita i promocija tradicionalnih kršćanskih vrijednosti i „zapadne civilizacije“. Pa ipak, Salvinijevo glasno ali neefikasno razmetanje i populistička agresija nisu prisutni u njenoj administraciji koja ih je zamijenila željom za pragmatičnom gradnjom koalicije i međuvladinim pogađanjem.

Uzmimo u obzir Melonijine nedavne posjete na visokom nivou Tunisu, u pratnji predsjednice Evropske komisije Ursule von der Leyen i nizozemskog premijera Marca Ruttea, koje su dovele do potpisivanja sporazuma o migraciji koji je u mnogim aspektima usporediv s kontroverznim sporazumom o „gotovini za migrante“ koji je EU sklopila s Turskom 2016. pod vodstvom njemačke kancelarke Angele Merkel. Koliko god bio moralno upitan, ovaj dogovor jača zajedničku evropsku graničnu politiku i čak ima za cilj postaviti temelj za evropsku politiku prema sjevernoj Africi.

Melonijina želja da sarađuje sa svojim evropskim kolegama kako bi osigurala sporazum na nivou EU koji je koristan za njenu nacionalnu agendu savršeno obuhvata nedavnu metamorfozu krajnje desnice u Evropi. Za razliku od površnog euroskepticizma svojih prethodnih inkarnacija, nova evropska krajnja desnica sve više upotrebljava Evropu, njene institucije i svoju superiornu pregovaračku moć u svoju korist.

Postoje, naravno, razlozi za očekivati da će se bilo kakva saradnja između ultradesničarskih vlada kao što je Melonijina i evropskih institucija, kao i njihovi savezi sa drugim ultradesničarskim vladama, vremenom urušiti, s obzirom da svi oni prioritet daju nacionalnim interesima svojih država nad kontinentalnim dobrom. Nedavno smo svjedočili ograničenjima takvih saveza kada je Melonijin pokušaj da reformiše evropsku azilantsku politiku doživio neuspjeh zbog veta njenog ultradesničarskog kolege, poljskog premijera Mateusza Morawieckog.

Nova politička hegemonija na kontinentu

Ali, bi li ova nova vrsta pragmatičnih političara krajnje desnice mogla djelovati dovoljno dugo da oni postanu istinska snaga koja vodi ka ujedinjenijoj Evropi? Mogu li oni utrti put za veću integraciju, posebno u oblastima kao što su odbrana, vanjske granice i ekonomska politika, koja bi im pomogla da ispune obećanja data biračima?

I, ako tako bude, mogu li oni, možda nenamjerno, pomoći osnažiti Evropsku uniju i njeno mjesto u multipolarnom svijetu?

Uzmimo za primjer pitanje Ukrajine i pridruživanje država Zapadnog Balkana Evropskoj uniji. Vlade krajnje desnice u Poljskoj i Italiji žele da se unija širi kako bi uključila ove države. Naravno, širenje Evropske unije sa 27 na 35 ili više članica zahtijevat će da evropske institucije prođu kroz značajnu transformaciju, uključujući i promjenu sa jednoglasnog na glasanje većine jer velika i raznolika Unija ne može funkcionisati ako bi svaka država imala pravo veta na kolektivne odluke.

Ako evropska krajnja desnica bude predvodnica u ovoj transformaciji, postala bi ključna u onome što je možda najvažniji napredak u evropskom jedinstvu u proteklim decenijama i značajan korak prema izgradnji političke moći širom kontinenta.

Paradoks je u tome što se krajnja desnica postavlja kao prvak snažnog evropskog identiteta, iako zasnovanog na etnonacionalističkoj ideji bijele, kršćanske i zapadne civilizacije.

Uvijek smo pretpostavljali da bi evropsko jedinstvo trebalo podrazumijevati veći kosmopolitizam i multikulturalizam. Ali, šta ako se ispostavi da ujedinjena Evropa  gradi ono što Hans Kundani naziva „etnoregionalizmom“ ili apelom za odbranu evropske „civilizacije“?

Naposljetku, pitanje je sljedeće: Može li evropska desnica ostaviti iza sebe staromodni, sitničavi nacionalizam i prihvatiti novi „evropski nacionalizam“ koji bi dodatno ujedinio i osnažio kontinent, čak i po cijenu da ga učini ružnijim?

Način na koji Meloni i njene kolege odgovore na ovo pitanje odredit će hoće li nova epizoda vladavine krajnje desnice u Evropi rezultirati još jednom predstavom nemoćnog ekstremizma, ili će utrti put za novu političku hegemoniju na evropskom kontinentu.