Mađarski premijer Viktor Orban voli da istakne kako je on političar koji otvoreno govori – a partnere i protivnike iz EU ne ostavlja u nedoumici o tome kakve su mu namjere. Orban zapravo često govori jednostavnim jezikom i izlaže svoj plan tako da ga svi vide. No, tu su i eksplozivna unutrašnja i evropska politička pitanja o kojima mađarski premijer već duže vreme govori prilično nedorečeno – što je u njegovoj zemlji i drugdje u Evropi više puta izazivalo žestoka nagađanja.
Najvažnija od tih tema nesumnjivo je „Hugzit“ – odnosno pitanje da li Mađarska treba da ostane članica Evropske unije ili da izađe, kao što je to Velika Britanija uradila sa „Bregzitom“. S jedne strane, Orban redovno oštro napada EU i vidi je kao neprijatelja u istoj onoj mjeri u kojoj je to bio i Sovjetski Savez koji je svojevremeno okupirao Mađarsku. Istovremeno, on je više puta naglasio da još vidi mjesto Mađarske u EU. Pa šta Orban zaista želi? Da li ozbiljno razmišlja o „Hugzitu“? A ako ne – koji je cilj njegovih tirada protiv EU?
Ta pitanja postavljena su i prošle subote (2.12). Tog dana u Budimpešti mađarski premijer održao je svoj tradicionalni govor o stanju nacije, u kojem je ocjenjivao proteklu godinu i dao pogled na nadolazeću političku sezonu. Ovoga puta bio je to i uvodni govor za vruću fazu predizborne kampanje – u Mađarskoj će se 3. aprila održati parlamentarni izbori, već više od dvije decenije jedni od najvažnijih u zemlji, prenosi Dojče vele.
„Džihad vladavine prava“
U evropsko-političkom dijelu svog govora Orban je ovoga puta za svoje standarde zvučao civilizovano, iako se Briselu na trenutke obraćao uobičajenim apsurdnim insinuacijama, poput one da je Evropska unija Mađarskoj htjela da nametne model „porodice u duginim bojama“ ili je vodila „ustavni džihad“ protiv njegove zemlje.
U stvari, Orban je prilično trezveno izjavio da Budimpešta i Brisel „melju u dva mlina“, odnosno da drugačije razmišljaju o naciji, njenoj budućnosti, tradiciji i globalizaciji. Međutim, prema Orbanu: „S naše strane, mi želimo da zadržimo Evropsku uniju na okupu.“ Mađarski premijer zato je dao „ponudu tolerancije Briselu i Berlinu“ – trebalo bi da se međusobno poštujemo i pustimo na miru. Orban nije rekao kakve bi bile posljedice ako bi oni kojima se obratio odbili tu ponudu, ali scenario mogućeg „Hugzita“ je, mada on to nije spominjao, nekako visio u vazduhu.
Mađarski premijer je i ranije u brojnim prilikama nagovještavao tu mogućnost. Tako je recimo u februaru 2020. izjavio: „Izlazak Velike Britanije i činjenica da su svi oni danas tamo još uvijek živi, pokazuju da postoji život i van EU.“
Glasači Orbana ne žele izlazak iz EU
Orbanovi ljudi od povjerenja i članovi njegove vlade su po tom pitanju eksplicitniji. Njegov stari saborac Laslo Kever, trenutno predsjednik parlamenta, rekao je u intervjuu u julu 2021. da bi on lično „definitivno danas glasao protiv“ na referendumu o članstvu u EU. A ministar finansija Mihalji Varga izjavio je da bi krajem ove decenije pitanje izlaska iz EU moglo da bude sagledano iz „nove perspektive“, i to onog trenutka kada Mađarska počne u budžet Unije da uplaćuje više novca nego što iz njega dobija. A prošlog ljeta je list „Mađar Nemžet“, nezvanično glasilo vlade, po prvi put pokrenule raspravu o izlasku Mađarske iz EU. Naslov članka je glasio: „Vrijeme je da razgovaramo o ’Hugzitu’“.
Međutim, s obzirom na negativne reakcije na tu mini-kampanju za „Hugzit“ u ljeto 2021, Orbanu je trebalo da bude jasno: još nije vrijeme da se to pitanje forsira u Mađarskoj – to bi za njega bilo čak i kontraproduktivno. Tada su čak i konzervativni krugovi s bijesom reagovali na izjave njegovih stranačkih prijatelja, kao i na tekst o „Hugzitu“.
Pa i istraživanja javnog mnjenja posljednjih godina pokazuju rekordnu podršku članstvu Mađarske u Uniji. Čak i među Orbanovim biračima, oko četiri petine ne želi izlazak iz EU.
Mađarska kao regionalna sila
Izlazak Mađarske iz EU pa čak i samo ozbiljna rasprava o tome, i iz drugih razloga nije za Orbana neka realna opcija. On želi da svoju zemlju postavi kao regionalnu silu i alternativu Briselu u centralnoj i jugoistočnoj Evropi. Mađarska država ulaže velika sredstva u firme, nekretnine i medije u čitavom regionu i vodi programe subvencioniranja vrijedne više milijardi dolara za mađarsku manjinu u Rumuniji, Srbiji, Ukrajini, Slovačkoj, Hrvatskoj i Sloveniji.
Orbanova vlada je najistrajniji zagovornik brzog članstva u EU za Srbiju, Bosnu i Hercegovinu i Crnu Goru – tri zemlje u kojima antidemokratski lideri predstavljaju model vladavine sličan onom mađarskog premijera. U slučaju „Hugzita“, Orban, koji je već kao mlad političar imao ogromne ambicije, više ne bi mogao da igra ulogu važnog regionalnog vođe.
EU bez jedinstvenih vrijednosti
A na kraju tu su i milijarde eura iz evropskih fondova koje se slivaju u Mađarsku. Doduše, ne može se reći da Mađarska tu naprosto uzima novac. Zapadne firme imaju velike koristi od jeftinih troškova proizvodnje, poreskih olakšica i mogućnosti prodaje u Mađarskoj. Ipak, transferi iz Brisela su u protekle dvije decenije činili dva do četiri odsto mađarskog bruto društvenog proizvoda, a to je jedan od važnih stubova Orbanovog ekonomskog modela.
Ozbiljnom raspravom o „Hugzitu“ ili čak pripremom izlaska iz EU, mađarski premijer bi dakle potkopao svoju bazu moći. Umjesto toga, njegov eksplicitni interes je – a to je tako formulisano i u već pomenutoj „ponudi tolerancije“ – Evropska uija bez jedinstvenih zajedničkih vrijednosti. To bi trebalo da bude unija u kojoj on može slobodno da djeluje unutar svoje zemlje, bez da je neprestano izložen prijetnjama pravnim postupcima i finansijskim sankcijama iz Brisela.
On se zalaže za Evropsku uniju kao pragmatičan poslovni klub. Činjenica da Orban u svojim govorima neprestano napada EU i implicitno stvara prijeteću atmosferu „Hugzita“, pritom nije u suprotnosti s tim konceptom. To je njegov sastavni i logičan dio.