Piše: Digitalni forenzički centar
Smrt ruskog opozicionara Alekseja Navaljnog odjeknula je širom svijeta. Navaljni je bio najglasniji kritičar Putinovog režima i politički zatvorenik u Rusiji. On je služio kaznu po optužbama za ekstremizam u zatvoru Polarni vuk, jednom od najsurovijih ruskih zatvora na zapadu Sibira. Okolnosti pod kojima je Navaljni umro su u najmanju ruku sumnjive, a informacije koje daju ruske vlasti jako šture. Svakako, smrt Navaljnog je poslužila vlastima u Kremlju da medijski projektuje monolitnost režima na unutrašnjem planu, ali i da podsjeti Zapad da principi liberalne demokratije ne važe u Putinovoj Rusiji.
Navaljni se isticao u borbi protiv Kremlja još 2007. godine kupovinom dionica kod državnih naftnih giganata u cilju pronalaženja dokaza o korupciji. Nekoliko godina kasnije osnovao je Fondaciju za borbu protiv korupcije i zajedno sa svojim pristalicama razotkrio ogromno bogatstvo ruske elite. Nakon što je na parlamentarnim izborima 2012. godine pobjedila Jedinstvena Rusija, Putinova partija, on je pokrenuo i predvodio velike proteste.
U septembru 2013. godine kandidovao se za gradonačelnika Moskve, ali je izgubio od kandidata koji je imao podršku Kremlja. Ponovo je postao aktuelan kada su mu zbog osude za pronevjeru zabranili da se kandiduje na predsjedničkim izborima 2017. godine, nakon kojih je Putin po četvrti put izabran za predsjednika, uprkos protestima i bojkotu. Događaj koji ga je doveo u žižu javnosti je trovanje novičokom 2020. godine na letu iz Sibira. Tada je avion prinudno sletio u Omsk, gdje mu je ukazana medicinska pomoć, a na daljem liječenju u Njemačkoj potvrđeno je da je otrovan tim nervnim agensom.
Kasnije je Navaljni zajedno sa Belingketovim analitičarem Hristom Grozevim razotkrio detalje sopstvenog trovanja u razgovoru sa Konstantinom Kudrjavcevim. On je naveo ruskog agenta da prizna da je nervni agens upotrijebljen na njegovom vešu dok je boravio u hotelu u Sibiru. Video snimak razgovora na Jutjubu imao je preko 200.000 pregleda. Odmah nakon povratka u Rusiju je uhapšen i vođeni su procesi protiv njega za pronevjeru, ekstremizam i terorizam.
Tijelo Navaljnog jeporodici predato tek poslije osam dana na insistiranje njegove majke. Bivši advokat Navaljnog, koji je zajedno sa njegovom majkom čekao ispred zatvorskih kapija, uhapšen je zbog narušavanja javnog reda. Još tri advokata koji su zastupali Navaljnog nalaze se u pritvoru još od oktobra 2023. godine po optužbama za ekstremizam. Na prve upite o uzroku smrti, ruski istražitelji su izjavili da je umro od sindroma iznenadne smrti, što ga stavlja na poduži spisak onih koji su se zamjerili Putinu, a život okončali uz isto medicinsko objašnjenje.
Prvi slučaj iznenadne smrti se desio u januaru 2022. godine kad je Leonid Šulman, šezdesetogodišnji čelnik transportne službe Gazprom Invest, pronađen mrtav u kupatilu u vikendici u blizini Sankt Peterburga, uz poruku u kojoj se žalio na bolove u slomljenoj nozi.
Aleksander Tjuljakov, zamjenik direktora korporativne bezbjednosti Gazpromovog United Settlement centra pronađen je mrtav 25. februara 2022. godine, jutro nakon što je Rusija napala Ukrajinu, u garaži sa porukom čiji je sadržaj označen povjerljivim. Novaja Gazeta je objavila da se ubio.
Ubrzo nakon toga, 28. februara 2022. godine pronađeno je tijelo Mihaila Votforda, ruskog magnata porijeklom iz Ukrajine, koji je, kako tvrde britanski mediji, u posljednje dvije godine strahovao da je na Putinovoj crnoj listi. Policija je njegovu smrt nazvala neobjašnjivom.
Ruski milijarder Vasilij Melnikov, vlasnik medicinske kompanije MedStom, 24. marta 2023. godine pronađen je mrtav u stanu u Nižnjem Novgorodu. Pored njegovog tijela, u stanu su pronađena i tijela njegove supruge i dva sina.
U Španiji je bivši direktor vodeće kompanije za proizvodnju tečnog gasa, Sergej Protosenja pronađen obješen 29. aprila 2022. godine, a pored njega su se nalazila izbodena tijela njegove žene i ćerke. Njegov sin, koji u tom trenutku nije bio u Španiji tvrdi da je njegova porodica ubijena i da njegov otac nije ubica iako su dokazi ukazivali na to da je Protosenja ubio ženu i ćerku.
Dmitrij Pavoček, koji je radio sa Lukoilom i Roskosmosom, po navodima istražitelja zaspao je sa neugašenom cigaretom i izgorio.
Ivan Pečorin, direktor avioindustrije za Korporaciju razvoja Dalekog istoka i Arktika, navodno je pao sa čamca i utopio se u Japanskom moru.
Pavel Pčelnikov, direktor komunikacija u Digital Logisticsu, ogranku Ruskih željeznica, prema istražiteljima se ubio u svojoj kući u Moskvi.
Pavel Antov, osnivač kompanije za preradu mesa i bivši zvaničnik Oblasti Vladimir, 24. decembra 2022. godine pao je kroz prozor hotela Sai International u Indiji. Ranije je slao poruke u kojima je kritikovao rusku invaziju na Ukrajinu, koje je kasnije demantovao.
Dva dana prije toga, njegov prijatelj Vladimir Bidenov, koji je sa njim boravio u Indiji, takođe je preminuo.
Danil Rapaport, latvijsko-američki investitor, otvoreni kritičar Putina i pristalica ruske opozicije pao je sa zgrade u Vašingtonu. Prije toga je pobjegao iz Rusije.
Događaj koji je odjeknuo svjetskom medijskom scenom bio je pad aviona u kom se između ostalih nalazio Jevgenij Prigožin, vođa ruske privatne vojske – Vagner. Uloga koju je on imao kao jedan od ljudi bliskih Putinu dobila je neočekivan preokret kad je sa svojom privatnom vosjkom pružio otpor i krenuo na Moskvu i Kremlj. Nedugo nakon toga desio se pad aviona.
Ruski oligarsi koji su izgubili život pod sumnjivim okolnostima
Iako zvanično ruski oligarsi nemaju veze sa Kremljom i političkim vrhom zemlje, neposredno prije nego što je počela kriza u Ukrajini, desila se serija sumnjivih smrtnih slučajeva (sindrom iznenadne smrti kako je mediji označavaju – padovi sa prozora, samoubistva) u Rusiji i drugim zemljama širom svijeta, a ovo su samo neki od mnogobrojnih primjera. Ono što povezuje ove smrti je činjenica da su sve žrtve kapitalisti, oligarsi, moćnici ruske elite u zemlji koji su se na neki način suprotstavili Putinu ili mu pružili otpor. Mnogi ruski oligarsi i milioneri su bili kolege samog Putina – zajedno su radili u sovjetskoj obavještajnoj službi KGB. Neki od novijih bogataša su bili pripadnici vojne obavještajne službe GRU, dok su neki radili u tzv. Četvrtom odjeljenju Ministarstva spoljnih poslova, koje je bilo zaduženo za kontraobavještajno djelovanje u sovjetskim ambasadama širom svijeta.
Smrt Navaljnog nije jedinstven slučaj smrti ruskih opozicionara i protivnika ruskog sistema. Prije njega ubijeni su i Ana Politkovskaja, Boris Nemcov, Sergej Magnicki, Aleksandar Litvinjenko. Odmah nakon vijesti o smrti Navaljnog građani su izašli na ulice i masovno protestovali, a samo u prva tri dana od smrti Navaljnog uhapšeno je više od 430 ljudi u 21 gradu. Dok se zvanični Kremlj oglasio i odbacio navode o političkom ubistvu, rastao je diplomatski pritisak na Moskvu. Evropska unija oštro je osudila smrt rukog opozicionara, ne dovodeći čak u pitanje uzrok smrti Navaljnog, već direktno okrivljujući Putina i ruske vlasti. Sjedinjene Američke Države su uvele nove sankcije protiv Rusije, zbog smrti Navaljnog, ali i zbog druge godišnjice rata u Ukrajini koji ne jenjava.
Dio ruske zajednice koja živi u Crnoj Gori okupio se u Budvi, Podgorici, Baru i Herceg Novom da oda počast preminulom opozicionaru. U kontekstu agresije na Ukrajinu i ogromnih napora u informacionoj sferi Ruske Federacije da suzbije svaki vid kritičkog promatranja rata, značajno je da dio ruske dijaspore u Crnoj Gori pokazuje otpornost na hibridna dejstva iz matične države. Takođe, ovaj dio ruske zajednice je učestvovao na skupovima podrške Ukrajini na Cetinju, što nije dovoljno medijski ispraćeno i prikazano.
Sa druge strane, ruski proksi akteri sa pozicija vlasti na državnom ili lokalnom nivou koriste svaku priliku da prilikom obilježavanja dana opština ili organizovanja kulturno-umjetničkih događaja ugoste ruskog ambasadora u Crnoj Gori i omoguće mu izlazak iz diplomatske blokade.