Veliki uticaj ruske propagande u Srbiji

Više od godinu dana od početka rata u Ukrajini, velika većina građana Srbije i dalje misli da Rusija nije krivac za njegov početak. Čak 66 odsto građana smatra da je za rat u Ukrajini odgovoran Zapad, dok samo 21 procenat za rat okrivljuje Rusiju. A tu je i nešto više od tri odsto onih koji krivca za rat vide u Ukrajini. Ostali „ne znaju”. To proizlazi iz reprezentativnog istraživanja „Spoljnopolitičko opredjeljenje Srbije“ koje je početkom aprila objavila nevladina organizacija „Novi treći put“, piše Dojče vele.

Prema istom istraživanju, 47,5 odsto ispitanih smatra da je Rusija najvažniji politički partner Srbije, dok samo 30 procenata kaže da je to EU, a 19 odsto je uvereno da je to Kina.

S druge strane, više od polovine stanovništva (51 odsto) EU vidi kao ekonomski oslonac za budućnost, dok svega 21 odsto smatra da je to Rusija – čak manje i od Kine, koju kao takvu vidi 26 odsto građana.

Realni ekonomski podaci pokazuju da većina stanovnika Srbije po tom pitanju ima dobru procjenu: EU je već godinama lider u direktnim stranim investicijama u Srbiji. Prema podacima Narodne banke Srbije, dostupnim za prvih šest mjeseci 2022, investicije iz država EU činile su trećinu ukupnih investicija u zemlji.

„Šizofrenija” društva u Srbiji

Tu se radi o „šizofreniji” većeg dijela javnosti u Srbiji i onim djelovima Zapadnog Balkana gdje žive Srbi, poput, recimo, Republike Srpske u Bosni i Hercegovini, kaže Tomas Braj, dugogodišnji šef dopisništva njemačke agencije dpa za Balkan i autor studije „Ruski mediji na Balkanu i njihova uloga u napadačkom ratu protiv Ukrajine“ za Fondaciju „Fridrih Nauman”.

„Kada ih nešto lično pogađa, ljudi u Srbiji ne traže posao u Rusiji i ne idu da studiraju u Kinu, već na Zapad. Ali, kada se radi o zvaničnoj politici, ljudi su uvjereni da su Rusija i Kina oni koji su dobri, dok je Zapad negativno nastrojen prema Srbiji i želi joj zlo”, ocjenjuje Braj u razgovoru za DW.

Ključnu ulogu u širenju tog narativa o Srbiji kao žrtvi neke zavjere Zapada – koji je identičan s narativom zvanične ruske politike – imaju ruski propagandni mediji RT (ranije Raša tudej) i Sputnjik, smatra Braj. Oni imaju dobro opremljene redakcije u Beogradu i svakodnevno šire rusku propagandu koja pada na plodno tlo.

„Postoji tradicionalna povezanost Rusije i Srbije. Još od vremena Balkanskih ratova, pa sve do posljednjih jugoslovenskih ratova, Rusija se predstavljala kao bratska zemlja Srbije. To, naravno, uključuje i kulturološke dodirne tačke, poput slovenskog jezika ili pravoslavne religije”, kaže Braj.

On napominje da je jedno od ključnih težišta ruske propagande raspirivanje međunacionalnih tenzija na Balkanu, i tu „Rusija bezrezervno u svakom sporu staje na stranu Srbije, a naročito kada se radi o Kosovu”.

Politička elita Srbije podržava ruski narativ

No uticaj tih ruskih medija u Srbiji bio bi ograničen kada oni ne bi imali veliku podršku političke elite u Srbiji, s predsjednikom Aleksandrom Vučićem na čelu. On u Putinu i njegovom modelu upravljanja državom vidi uzor, oca nacije koji se bori za održavanje tradicionalnih vrijednosti i brana je modernim, liberalnim tendencijama poput uvažavanja LGBT-pokreta ili pokušajima razvodnjavanja i potiskivanja uloge religije u društvu koje dolaze sa Zapada, kaže Braj. Bez te podrške, političke elite i mediji u zemlji ne bi mogli – ili čak morali – da prenose ruske dezinformacije, kao što je to sada slučaj.

A kako to u praksi izgleda kada je riječ o ratu u Ukrajini, Braj pokazuje u svojoj studiji na brojnim primjerima iz srpskih medija. Naslovi, kako iz vremena prije rata u Ukrajini, tako i nakon ruske invazije, djeluju kao da su iz nekog paralelnog univerzuma i direktno napisani u Kremlju: „Počinje novi svetski poredak – Putin razbio EU i NATO” (Srpski telegraf, 15.11.2016.); „Blickrig – Ruski uragan se sručio na Ukrajinu: Putin za dan stigao do Kijeva” (Alo, 25.2.2022.); „Ruski udar odgovor na pretnje NATO” (Večernje novosti, 25.2.2022.); „Ukrajina napala Rusiju!” (Informer, 22.2.2022.); „Fašisti love Srbe – A Evropa ćuti i gleda” (Informer, 16.1.2023. – tema: Kosovo); „Prljavi EU rat protiv Srbije” (Informer, 7.10.2022.); „Ameri i Britanci priznali: Putin dobio rat!” (Srpski Telegraf, 4.7.2022.); „Putin: Slom zapadne hegemonije je nepovratan” (Pečat, 7.10.2022).

Uspješna politika ljuljaške

Istovremeno, Vučić, koji, kako kaže Braj, ima punu kontrolu nad najuticajnijim medijima u zemlji, zvanično zastupa prijateljsku politiku prema EU. Naglašava da je Srbija i dalje kandidat za članstvo i trudi se da privuče što je moguće više evropskih investicija u zemlju.

Braj to naziva „politikom ljuljaške” koja svoje porijeklo vuče još iz politike nesvrstanosti u vrijeme Tita, a u Srbiji je i kasnije nastavljena, recimo u vrijeme predsjednika Borisa Tadića.

„To laviranje između Istoka i Zapada je sredstvo kojim Vučić i ljudi oko njega obezbjeđuju ostanak na vlasti. On to nije izmislio, ali jeste usavršio. Zauzimanjem pozicije između ta dva bloka Vučić pokušava da se pozicionira kao zanimljiv partner i jednima i drugima. Srbija je mala zemlja, i po broju stanovnika i po ekonomskoj moći, ali ima na međunarodnoj sceni mnogo veću ulogu nego što bi joj to inače pripadalo”, smatra Braj.

S tom svojom politikom Vučić je veoma uspješan i on nema interesa da tu bilo šta promijeni. Svaka ozbiljna reforma, svaki pokušaj suzbijanja korupcije, ugrozili bi Vučićevu poziciju moći. Stoga, smatra Braj, nije realno očekivati da bi do neke promjene aktuelne politike moglo da dođe od strane same vlasti.

Iz perspektive Zapada je, navodi Braj u svojoj studiji, koncept bezuslovne saradnje s tzv. „stabilokratama” na Balkanu, koji se sprovodi godinama – teška greška. Tolerisanje autokratskih modela vladavine nije dovelo do približavanja tih zemalja Zapadu u smislu prihvatanja osnovnih vrednosti demokratije, vladavine prava i spremnosti na kompromise. Umesto toga, oni su kopirali način vladavine koji je Putin etablirao u Rusiji: kontrola medija i pravosuđa, svemoć tajnih službi i policije, odstranjivanje političkih konkurenata.