Prvi put poslije 12 godina Viktor Orban bi mogao da izgubi izbore iako je skrojio sistem po svojoj mjeri odnosno medije i pravosuđe. Ujedinjena opozicija je izbore predstavila kao glasanje za Istok ili Zapad.
Prije samo nekoliko godina provokativna rečenica mađarskog premijera Viktora Orbana mogla je izazvati potres širom Evrope – na primjer kada je najavio koncept „neliberalne države“. Postojao je veliki strah da bi njegov desničarski autoritarizam mogao postati model za podrivanje EU.
Danas se rijetko ko u EU ozbiljnije osvrće na Orbana. Njegov spoljnopolitički značaj sastoji se isključivo od prava na veto, koje u Briselu često koristi destruktivno. Evropska narodna partija (EPP) praktično je iz svojih redova izbacila Orbanovu stranku Fides prošle godine.
Od tada mađarski premijer i njegova stranka bezuspješno traže novi politički dom u Evropi. Orban se izolovao špagom između Istoka i Zapada i pro-putinovskim stavom.
Od početka ruske agresije protiv Ukrajine čak je svojom nekritičkom linijom prema Moskvi otuđio dosadašnje saveznike, recimo u Poljskoj i Sloveniji. To je otišlo toliko daleko da je otkazan sastanak na vrhu Višegradskih zemalja planiran za prošlu srijedu jer niko nije htio da dođe.
„Demokratija velikog vođe“
Na domaćem planu je situacija nešto drugačija. Nakon više od decenije na vlasti, mađarski premijer kontroliše cjelokupnu državnu upravu, većinu pravosuđa i medija, pa čak i veliki dio privatnog sektora.
Riječ „šef“, kako premijera zovu u sopstvenoj stranci, ključna je u donošenju odluka na većini nivoa. Austrijsko-mađarski novinar Paul Lendvai nazvao je Orbanov model „liderskom demokractjom“.
Taj Orbanov model sada je prvi put na kocki. U nedjelju građani na parlamentarnim izborima zapravo glasaju samo sa jednom temom: za ili protiv Orbana i njegovog sistema. Prvi put od 2010. postoji realna šansa da „šef“ izgubi.
Doduše, posljednje ankete mahom vide Orbanovu stranku na 50 odsto podrške, a ujedinjenu opoziciju na 44 odsto. Prije godinu dana je opozicija bila u prednosti, nošena pobjedama na lokalnim izborima u velikim gradovima poput Budimpešte. Tada su u opoziciji održani i predizbori, na kojima je odlučeno da protivkandidat Orbanu bude Peter Marki-Zaj.
Određeni zamor Orbanom proširio se državom, uglavnom zbog nepotizma i korupcije. Osim toga, opozicija, koja je bila rascjepkana tokom protekle decenije, prvi put pokazuje zajedništvo – i ima dobre izglede za pobjedu na izborima.
Izbori slobodni, ali nepošteni
Ishod izbora biće od velike važnosti ne samo za Mađarsku nego i za Evropu. Orban je bio prvi šef vlade u nekoj zemlji EU koji je sistemski ukinuo vladavinu prava i demokratiju, zbog čega su se godinama vodile iscrpljujuće rasprave i nastajale krize u EU.
Orbanov model takođe se barem donekle i privremeno primio u drugim zemljama EU, posebno u centralnoj Evropi i na Balkanu. Potvrda Orbana na funkciji ili njegova smjena stoga je i glasanje o pitanju ima li neliberalnom modelu još uvijek mjesta u EU.
Ankete u proteklih nekoliko sedmica predviđaju tijesnu trku između Fidesa i šest stranaka ujedinjene opozicije. No ono što se ne očituje u brojkama: Vladin tabor i opozicija takmiče se uz potpuno nejednake uslove. Kritičari su to već odavno saželi u jednu rečenicu: izbori u Mađarskoj i dalje su slobodni, ali više nisu pošteni.
Tako na primjer Orban redovno, čak i kad izbora nema na vidiku, organizuje takozvana nacionalna savjetovanja – zapravo Vladina ispitivanja javnog mnjenja među cjelokupnim stanovništvom o političkim i društvenim pitanjima. To nije ništa drugo do kampanja za mobilizaciju birača, skupo finansirane iz državnog budžeta.
U takvim savetovanjima se huška protiv izbeglica, američkog milijardera Džordža Sorosa, Roma „koji bježe od svakog posla“ ili homoseksualca i njihove „propagande“.
S druge strane se i izborno zakonodavstvo postupno prilagođavalo Fidesu i njegovom biračkom tijelu. Orbanova vlast je organizovala preraspodjelu izbornih jedinica u korist Fidesa. Pripadnici mađarskih manjina u susjednim zemljama, koji često imaju mađarsko državljanstvo i tradicionalno podržavaju Fides, mogu da glasaju i poštom.
S druge strane, mađarski emigranti u zapadnim zemljama, od kojih većina nisu pristalice Fidesa, nemaju pravo da glasaju poštom, nego često moraju prevaliti velike udaljenosti do ambasada i konzulata. To mnoge sprečava da glasaju.
Prljava kampanja
Izborne kampanje su u Mađarskoj oduvjek bile prljave. Međutim, dogodio se rat u Ukrajini koji je zasijenio sve. Za sad je nejasno kako će Orbanova bliskost Putinu uticati na izbore. U svakom slučaju, mnogi Mađari duboko su šokirani ruskom agresijom. Čak i među biračima Fidesa bude se sjećanja na invaziju sovjetskih trupa 1956. godine i krvavo ugušenu mađarsku revoluciju.
No, mađarska Vlada do sad je samo polovično osuđivala Putinov rat, a provladini mediji šire nečuvenu prorusku propagandu. Orban izbegava svaku kritiku Putina i zauzima stav prema kojem se Mađarska apsolutno mora kloniti sukoba.
Čudna strategija za čoveka koji se kao mladi političar isticao antisovjetskim parolama i koji se prije 2010. više puta eksplicitno izražavao kritično prema Putinu.
Orban sada optužuje opoziciju da želi da šalje mađarske vojnike u rat u Ukrajinu, što nema veze s činjenicama. Opozicija se, sa svoje strane, takođe pozabavila ratnim pitanjem: oni sada izbore prikazuju kao glasanje između Putina i Zapada, između tiranije i demokratske Evrope.
Ali bez obzira na to kako će izbori proći, jedno je već sigurno: čak i ako Orban bude izgubio, sigurno je da će nastaviti da djela iz pozadine. Mnoga visoka mjesta u državi, poput Medijskog vijeća, Ustavnog suda ili raznih ekonomskih foruma, u idućoj deceniji zauzimaće ljudi lojalni Orbanu. Uz njihovu pomoć šef Fidesa može da sabotira rad svake nove vlasti.