Zeković: Nakon ruske agresije na Ukrajinu, uslijediće ekspanzija velikosrpskog nacionalizma u regionu

Crna Gora mora podržati Ukrajinu jer sa tom zemljom dijeli iskustvo borbe protiv velikodržavnih projekata, dok se nakon ruske agresije može očekivati i ekspanzija velikosrpskog nacionalizma u regionu, ocijenio je aktivista za ljudska prava i organizacioni koordinator Građanske inicijative “21. maj” Aleksandar Saša Zeković, u intervjuu za Gradski portal.

Gradski: Da li su se crnogorski zvaničnici dovoljno jasno postavili u ovoj krizi? Prepoznali ste i odgovornost Vlade i RTCG da se zaustavi dalje širenje dezinformacija i jačanje podrške zvaničnoj Rusiji?

Vlasti Ruske federacije identifikujemo kao nedemokratski režim i ozbiljnu prijetnju svjetskom miru i međunarodnoj vladavini prava. Ukrajina nije opravdana sfera pojačanog ruskog uticaja, već samostalna zemlja koja ima pravo na korišćenje pune političke nezavisnosti. Važna je naša solidarnost sa Ukrajinom jer sa tom zemljom dijelimo i iskustvo borbe protiv velikodržavnih projekata i negiranja nacionalnog identiteta.

Najveći dio onih koji su slavili pobjedu vjersko-političke manipulacije “Ne damo svetinje”, 30. avgusta 2020, danas slave i okupaciju dijela Ukrajine. Nije tajna da za različite crnogorske medije rade i pojedinci koji protežiraju ruski i srpski politički uticaj, pa je zato važno da građani, preko RTCG, budu objektivno i činjenično informisani o suštini i posljedicama ruske agresije. Vlada i crnogorska diplomatija trebaju biti odvažniji, ali zato je javni nastup predsjednika Đukanovića, istim povodom, bio odlučan i jasan i vjerujem na ponos crnogorske javnosti. Takva postojanost nas prepoznaje i svrstava među nepokolebljive i pouzdane prijatelje Ukrajine.

Gradski: Smatrate li da li agresija Rusije na Ukrajinu može biti i vjetar u leđa nacionalistima i proruskim interesnim grupama na Balkanu i u Crnoj Gori?

Doći će do pojačane ekspanzije velikosrpskog nacionalizma i dodatne nestabilnosti i radikalizacije političkih prilika u cijelom regionu. To naročito može da podupre prilično oduševljenje ruskom agresijom nad Ukrajinom od strane desničara, nacionalista i populista u Crnoj Gori, od kojih su mnogi do skoro pokrivali ili su i dalje na odgovornim javnim funkcijama. Među onima koji podupiru Putinovu Rusiju i Vučićevu Srbiju je i dio svještenstva Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori koja i dalje ima odlučujući politički uticaj, čak i u bezbjednosnim službama.

Namjerna, projektovana, proizvodnja unutrašnjih problema i nestabilnosti u Crnoj Gori, koju naročito kreira Demokratski front, tradicionalno otvara vrata za direktno i/li prikriveno djelovanje i miješanje Moskve i Beograda. Usljed gotovo izvjesnog pogoršanja odnosa sa Zapadom, za očekivati je da Rusija osnaži podršku i zahtjeve prema svojim ekspoziturama u Crnoj Gori. Mislim da će učiniti sve da Crnu Goru i širi region o jadu zabave.

Gradski: Pomenuli ste Demokratski front koji je najavio i projekat blokade Crne Gore smatrajući da tako brane izbornu volju od 30. avgusta 2020. godine. Da li su te aktivnosti u skladu sa standardima ljudskih prava?

Sloboda izražavanja i sloboda okupljanja su ključne za demokratiju i poštovanje ljudskih prava. Oni koji su predstavili projekat blokade Crne Gore su dugogodišnji parlamentarci koji su svjesni postojanja srazmjerne ravnoteže između opštih interesa jednog društva i pojedinaca koji djeluju kroz određene političke grupe. Znači korišćenje ovih prava i sloboda podrazumijeva odgovornost, zadovoljavanje uslova, poštovanje nekih procedura, postoje i jasna ograničenja…

Stiče se dojam da im nije ni stalo do ljudskih prava koliko do namjere da šire strah i paniku u Crnoj Gori. Takav pristup nije ljudskopravaški već militaristički. I to zabrinjava. Postoje granice, svjesni su toga, u namjernom, smišljenom, ometanju saobraćaja i redovnog života drugih građana. Interesantno je da se Uprava policije i državni tužioci, za razliku od ranije prakse, još uvijek nijesu oglasili, preventivno i primarno zbog zaštite javnog interesa, javnog reda i  mira i sprječavanja izvršenja različitih krivičnih i prekršajnih djela.

Apelujem na Upravu policije da savjesno i profesionalno postupa prema građanima koji uzmu učešće u blokadi, kao i da se izbjegne uništavanje privatne imovine. Srećna okolnost, da tako kažem, je što je javno saopšteno koliko će blokada vremenski trajati pa policiji pruža prostor za tolerantniji pristup.

Gradski: Zašto mislite, konkretno, da je najavljena blokada Crne Gore ipak i izvan standarda ljudskih prava? Da li zapravo hoćete reći da će se stvoriti uslovi za intervenciju policije?

Na osnovu onog što je do sada dostupno, definitivno govorimo o neprijavljenom i protivzakonitim okupljanju. Naravno, to ne znači da takva okupljanja treba obeshrabriti i ograničiti ali može da zabrine podatak da se otvoreno najavljuje blokada gotovo svih ključnih putnih pravaca. Ne stiče se dojam da je posrijedi spontano javno okupljanje nego sve suprotno tome – osmišljena akcija, sa jasnom organizacijom i resursima, unaprijed poznatim učesnicima, medijski nedvosmisleno najavljena.

Takva akcija će se odraziti i može negativno pogoditi i one koji ne uzimaju učešće u njoj. Konkretno, po pravilu, lideri Demokratskog fronta su trebali da prijave okupljanja u svakoj sredini u kojoj planiraju skup. Oni to nijesu uradili iako su medijski jasno najavili skupove. Rok za prijavu javnog okupljanja je pet dana prije održavanja. To nije ispoštovano. Uprava policije je, na osnovu medijskih i operativnih saznanja, onoliko koliko je to moguće, trebala da kontaktira organizatore i upozori ih na ponašanje.

Već u ovom trenutku stekli su se svi uslovi da na samom okupljanju, ukoliko želimo da govorimo o dosljednoj primjeni zakona, policijski službenici prvo izdaju upozorenje pa zatim i naređenje da se raziđu. Nakon toga može da uslijedi i intervecija policije ukoliko neko ne postupi po izdatim naređenjima jer se radi o blokadi saobraćaja. Sa aspekta ljudskih prava je važno da se naredbe, ukoliko do njih uopšte i dođe, izdaju jasno i glasno, razumljivo i sa dovoljno vremena i strpljenja da građani postupe po izdatim naređenjima. Kako blokada Crne Gore djeluje kao navodno gotova stvar, apelujem na načelnike centara bezbjednosti da osiguraju blagovremeno prisustvo službe zaštite i spašavanja kao i jedinica hitne medicinske pomoći.

Gradski: Kazali ste da vam je, kao dugogodišnjem predsjedniku Savjeta za građansku kontrolu rada policije, indikativno njeno ponašanje. Da li to možda ukazuje da će policija imati pasivan pristup prema blokadi međugradskog saobraćaja?

Već sam rekao da se Uprava policije nije javno oglasila i da je to bitno drugačije od dosadašnje policijske prakse. Imajući u vidu nespornu činjenicu da je policijska organizacija pod snažnim političkim pritiskom, da rukovodstvo Uprave policije čeka i na formiranje nove Vlade a u nekim opštinama su čak i izvjesni izbori, ne isključujem mogućnost da je načelnicima centara bezbjednosti već naređeno da ništa ne preduzimaju, da na bilo koji način ne talasaju a posebno da ne isprovociraju učesnike blokada kroz insistiranje ili pokušaje da se dosljedno poštuju i primjenjuju propisi.

Namjera takvog pristupa je da se izbjegne upotreba sredstava prinude, bez obzira na kontekst i stvorene zakonske uslove, primarno kako niko od aktera ne bi trpio političku ili karijernu štetu. Dodatno je interesantno, a time čini se i sve jasno, što i gradonačelnik Nikšića javno poziva građane na protivzakonito okupljanje i blokadu bulevara u samom gradu.

Mislim da ni takav primjer nije zabilježen u našem dosadašnjem političkom i institucionalnom iskustvu. Konačno, zabrinjava i činjenica da policija i tužilaštvo ćute i kod nesporne činjenice da se javno oglašavaju desetine osoba koje su poznate po izvršenju čak i najtežih krivičnih djela i pozivaju građane da blokiraju Crnu Goru. Nakon litija, opet registrujemo situaciju, da se javno oglašavaju kriminalci koji ovog puta dozivaju građane da im se pridruže u borbi protiv navodne izdaje izborne volje.