U političko-bezbjednosnoj sinergiji ove dvije države kreiran je i konstrukt tzv. “srpskog sveta”, koji se snažno oslanja na ruski koncept fondacije Ruski svijet, koji je nakon crnogorskih parlamentarnih izbora iz 2020. i ulaska u vlast otvorenih promotera ruskih interesa, u Crnoj Gori predstavljen sa brojnih visokih političkih i crkvenih adresa u Crnoj Gori, entitetu BiH, Republici Srpskoj i Srbiji, poručuju iz DFC-a.
Dešavanja u Crnoj Gori nakon promjene vlasti na parlamentarnim izborima 2020. i stalni pokušaji njene destabilizacije jasan su znak da Rusija nije odustala od svojih aspiracija u regionu Zapadnog Balkana. Zato je više nego ikada, Crnoj Gori potrebno razumijevanje, podrška i pomoć njenih zapadnih prijatelja, partnera i saveznika, kako bi prevazišla ozbiljne izazove sa različitih strana i iz različitih motiva podsticanih dubokih, istorijski ukorijenjenih podjela. To se navodi u obimnoj studiji “Uloga Rusije na Balkanu: Slučaj Crne Gore” koju je danas predstavio Digitalni forenzički centar (DFC).
Kako su ocijenili histerija koja je, širom prostora osmišljenog pod radnim nazivom “srpski svet”, propagandistički nastupila nakon usvajanja Rezolucije o genocidu u Srebrenici, 17. juna 2021. u Skupštini Crne Gore, učinila je očiglednom ulogu pojedinih aktera na političkoj sceni Crne Gore i bacila dodatno svjetlo na rusko-srpske operacije na potezu Beograd–Podgorica–Banjaluka.
“Ruske imperijalne ambicije, komplementarne sa velikodržavnim aspiracijama srpskih nacionalističkih krugova, predstavljaju sve evidentniju prijetnju demokratskim procesima u regionu Zapadnog Balkana, kojem se umjesto evropskih i evroatlantskih integracija ponovo nude projekti koji podrazumijevaju prekrajanje granica i koji su unaprijed osuđeni na propast.
Pojačani intenzitet ruskog uticaja u Crnoj Gori je posebno došao do izražaja nakon poziva za članstvo u NATO 2015. godine i bio je uočljiv kroz djelovanje pojedinih političkih subjekata, nevladinih organizacija, medija, građanskih aktivista i pojedinaca, čiji se politički i ideološki koncept zasniva na zalaganju za promjenu strateškog kursa zemlje i njeno izmještanje sa zapadnog na istočni kolosjek”, navode iz DFC-a.
Prema njihovim riječima, aktivnosti Kremlja imaju uspjeha dominantno u sredinama gdje postoje vidljivi unutrašnji, politički, socijalni, ekonomski i drugi problemi, kao i rezerve određenog dijela populacije prema vrijednostima zapadne civilizacije.
“Kombinacija dezinformacionih kampanja, medijskih narativa, sajber napada, kontinuirana upotreba Ruske pravoslavne crkve (RPC) i Srpske pravoslavne crkve (SPC) kao alatki meke moći Kremlja i podrška ultradesničarskim proruskim konzervativnim partijama predstavlja obilježje ruskog negativnog uticaja u Crnoj Gori.
Prisustvo Kremlja postalo je još vidljivije nakon neuspjelog pokušaja prevrata tokom crnogorskih parlamentarnih izbora u oktobru 2016., kao i ulaska Crne Gore u NATO naredne godine. Crkva je u kontinuitetu bila uključena u anti-NATO, antizapadne mitinge, proteste i demonstracije, parlamentarne i lokalne izbore i bila je glasna o gotovo svakom političkom ili društvenom pitanju, kršeći načelo sekularizma i neprestano promovišući ruski narativ- navode iz DFC-a.
Srpski svet i ruski mir
Ideja o stvaranju sprskog sveta, kako su naveli, predstavlja jednu od ključnih alatki za širenje ruskog uticaja, a za cilj ima podrivanje zapadnih vrijednosti, kao i procesa evropskih i evroatlantskih integracija u regionu Zapadnog Balkana.
Konstrukt srpski svet, podsjećaju iz DFC-a, predstavlja kopiju inicijative ruskog svijeta (mir), koja je institucionalizovana kroz istoimenu fondaciju.
“U suštini, u pitanju je kontinuitet stare hegemonističke ideje o Velikoj Srbiji, koja je bila jedan od glavnih uzročnika raspada Jugoslavije i krvavih etničkih sukoba koji su na njenoj teritoriji vođeni devedesetih godina prošlog vijeka. Konkretan primjer podudaranja dva svijeta jeste odnos Rusije prema Ukrajini odnosno Srbije prema Crnoj Gori. Ruski svijet negira pravo na postojanje ukrajinskog identiteta i poistovjećuje ga sa ruskim, a isto tako ideja srpskog sveta postupa prema crnogorskom identitetu i istorijskom nasljeđu Crne Gore”, navodi se u studiji.
Po uzoru na rusku meku moć, Srbija se, ocjenjuje se, otvoreno miješa u unutrašnja pitanja Crne Gore, uz propagandu, plasiranje dezinformacija i lažnih vijesti u cilju podrške svojim favoritima na crnogorskoj političkoj sceni.
“Izborni uspjeh prosrpskih i proruskih snaga na parlamentarnim izborima avgusta 2020. godine ostvaren je uz materijalnu, medijsku i infrastrukturnu pomoć Beograda i Srpske pravoslavne crkve. Crnogorski izbori, prvo parlamentari (avgust 2020), onda i lokalni u Nikšiću (mart 2021), poprimili su karakter unutrašnjeg pitanja Republike Srbije, što je manifestovano otvorenim miješanjem srbijanskih političkih struktura u crnogorske izborne procese, uz učešće aktivista vladajuće Srpske napredne stranke, partije predsjednika Aleksandra Vučića, koji su pružili značajnu terensku podršku prosrpskim političkim partijama u Crnoj Gori”, podsjećaju iz DFC-a.
Veze nove vlasti sa Rusijom i Srbijom
Nova postizborna vladajuća koalicija, dodaju, heterogena je i okuplja sve desničarske strukture koje u dužem periodu nastupaju sa platforme tradicionalizma i konzervativizma u vlastitoj interpretaciji, što, ocjenjuju, u realnom političkom životu svoj iskaz ima kroz njihovo prikriveno ili otvoreno zalaganje za otklon Crne Gore od Zapada i okretanje centrima u Beogradu i Moskvi.
“Među njima se po neskrivenim prosrpskim i proruskim stavovima izdvaja Demokratski front, čiji lideri Andrija Mandić i Milan Knežević, ne skrivaju činjenicu da svoju politiku usklađuju sa Beogradom i predsjednikom svih Srba Aleksandrom Vučićem. Kao samoproklamovani jedini pravi predstavnici i zaštitnici srpskog naroda u Crnoj Gori, Mandić i Knežević redovno idu na konsultacije u Beograd, a nije rijedak slučaj da predsjednik Srbije za njih pošalje i avion Vlade Republike Srbije.
Njihovo političko djelovanje može se sublimirati u okviru narativa o navodnoj ugroženosti srpstva i Srba u Crnoj Gori, neophodnosti čvršćeg povezivanja Crne Gore sa Srbijom, kao i obnavljanju čvrstog partnerstva sa Rusijom. Iako iskazuju otvoreno nezadovoljstvo sastavom i radom Vlade Zdravka Krivokapića, predstavnici Demokratskog fronta su uspjeli da svoje brojne kadrove instaliraju u državnoj administraciji. To je i njihov ključni interes u ovoj fazi realizacije projekta “srpski svet”, ocjenjuju iz DFC-a.
Uloga crkve
U studiji se zaključuje da povećani napori Rusije da iskoristi gubitak fokusa Zapada i kapitalizuje neriješene sporove i političku nestabilnost u regionu, svoj izraz imaju kroz stalne pokušaje oblikovanja političke stvarnosti u pojedinim državama, od sijanja dezinformacija posredstvom lokalnih proruskih medija radi podsticanja nezadovoljstva ili promjene političkog narativa, pa do drastičnih operacija poput umiješanosti u pokušaj prevrata u Crnoj Gori 2016.
Iako Rusija nije uspjela u većini pokušaja u regionu, ipak se, podsjećaju iz DFC-a, ne može potcijeniti njena sposobnost da na različite načine opstruiše napore Zapada, u prvom redu Evropske unije, koja se nakon aneksije Krima i uvođenja sankcija Rusiji, pridružila NATO-u na spisku ruskih legitimnih meta.
“S obzirom na prioritetnu motivaciju koja podrazumijeva konkurentan odnos sa Zapadom, koji je zasnovan na konceptu spoljne politike iz 2013. godine, rusko prisustvo na Zapadnom Balkanu uglavnom se može posmatrati kroz aspekte ruske meke moći. Kroz narativ o bratstvu pravoslavnih naroda, Moskva je intenzivirala spoljnopolitičke aktivnosti koje se ogledaju u učestalim posjetama ruskih zvaničnika i susretima sa svojim lojalistima na Zapadnom Balkanu, kao i u gostovanjima balkanskih političara u Rusiji”, navodi se u studiji.
Rusija objektivno i ne može ponuditi alternativu za proces evropskih i evroatlantskih integracija, odnosno model postizanja dugoročne stabilnosti i prosperiteta država Zapadnog Balkana. Zato, kažu iz DFC-a, Moskva pokušava da opstruira sve napore Zapada u regionu, koristeći različitemehanizme meke moći, od pružanja podrške Srpskoj pravoslavnoj crkvi i antizapadnim medijima, do uspostavljanje bliskih veza sa desničarskim populističkim partijama i na taj način podrivajući vrijednosti EU i NATO.
“Svojim djelovanjem Rusija želi da pokaže Crna Gora, kao NATO članica, može postati izvor nestabilnosti u regionu i na taj način dodatno diskreditovati Sjevernoatlantski savez. Nakon poziva za članstvo u NATO 2015. godine, svi potezi Moskve, u saradnji sa lokalnim političkim, medijskim i drugim proruskim subjektima, svodili su se na jačanje podjela među građanima i širenje uticaja u Crnoj Gori, kao i promovisanje Kremlja kao zaštitnika Srba i pravoslavlja, uz istovremeno slabljenja stubova crnogorske države i identiteta, propagandno djelovanje, istorijski revizionizam, dezinformacije i diskreditaciju NATO-a.
Srbija, kao ključni ruski partner, obezbjeđuje opstajanje Rusije u regionu i širenje njenog regionalnog uticaja. U političko-bezbjednosnoj sinergiji ove dvije države kreiran je i konstrukt tzv. srpskog sveta, koji se snažno oslanja na ruski koncept fondacije Ruski svijet, koji je nakon crnogorskih parlamentarnih izbora iz 2020. godine i ulaska u vlast otvorenih promotera ruskih interesa, u Crnoj Gori predstavljen sa brojnih visokih političkih i crkvenih adresa u Crnoj Gori, entitetu BiH, Republici Srpskoj i Srbiji”, poručuju iz DFC-a.
Pozivajući se na čvrste istorijske veze i bratstvo pravoslavnih naroda, Ruska pravoslavna crkva posvećuje veliku pažnju razvoju i jačanju odnosa sa SPC, koja u odnosu na državni vrh u Beogradu ima sličan odnos potčinjenosti kao RPC prema Kremlju.
Stoga je, ocjenjuje se u studiji, jurisdikcija SPC u nekoliko zapadnobalkanskih država (BiH, Crna Gora, Sjeverna Makedonija i Srbija) važna sa aspekta širenja ruskih geopolitičkih interesa u regionu.
“Politički inženjering sveštenstva Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori rezultirao je formiranjem tzv. ekspertske vlade Zdravka Krivokapića. Ovaj svojevrsni politički eksperiment, kojeg je teško naći u praksi savremenih društveno-političkih sistema, od samog početka nailazi na brojne kritike prije svega zbog ispoljenog nesnalaženja u neočekivano dodijeljenoj ulozi većine ministara, pa i samog predsjednika Vlade uticaj Kremlja preko Pravoslavne crkve i podrška političkim partijama bliskim crkvi radi ostvarivanja interesa Rusije na ovom području, prevazilazi meku moć i može imati pogubne posljedice, što se vidi u ulozi RPC u podršci ruskoj agresiji na Ukrajinu”, precizirano je u studiji.
Što se moglo i što se mora uraditi
Nedostatak jasno definisanog akcionog plana i odgovora, kao posljedica neadekvatne percepcije struktura vlasti u Crnoj Gori kada je ovaj problem u pitanju još od 2016. godine, jasno govori o potrebi efektivnog djelovanja, navode iz DFC-a.
“Ukoliko Srbija ostane ključni saveznik Moskve u regionu, kao baza za širenje ruskog subverzivnog uticaja, to će gotovo sigurno rezultirati dodatnim komplikovanjem regionalnih prilika i usporavanjem evroatlantskih integracija.
Oslanjanje Rusije na velikodržavne ambicije nacionalističkih elita u Srbiji i podrška njihovim aktivnostima u okviru projekta srpski svet, čija se realizacija najavljuje i sa najviših političkih adresa u Srbiji, sasvim izvjesno može dovesti do destabilizacije regionalnih prilika sa značajnim potencijalom za komplikovanje bezbjednosne situacije. Kao zemlju sa kojom je imala jako bliske odnose, a posebno čvrste ekonomske veze preko velikog broja investicija, Rusija je na Crnu Goru gledala kao na još jedno uporište na Balkanu. To je jedan od razloga zašto se zvanična Moskva ni danas ne miri sa članstvom Crne Gore u NATO-u”, kaže se u studiji.
DFC ocjenjuje da Crna Gora mora ojačati svoje institucije i vratiti povjerenje građana koje je degradirano zbog loše prakse i korupcije prethodne vlasti, kako bi očuvala nezavisnost i oduprijela se malignom ruskom uticaju.
“U trenutnoj konstelaciji snaga, uticaj Rusije je ograničen i čini se da ne bi mogao opredijeliti prozapadni politički kurs Crne Gore, koja se nalazi u veoma kompleksnoj fazi demokratskog razvoja i osjetljiva je na različite spoljne uticaje. Možda više nego ikada ranije, Crnoj Gori je potrebno razumijevanje, podrška i pomoć njenih zapadnih prijatelja, partnera i saveznika, kako bi prevazišla ozbiljne izazove sa različitih strana i iz različitih motiva podsticanih dubokih, istorijski ukorijenjenih podjela.
U suprotnom, u bliskoj budućnosti, Moskva bi najveći uspjeh na Zapadnom Balkanu, mogla ostvariti upravo u Crnoj Gori, NATO članici i najozbiljnijem kandidatu za članstvo u EU, gdje su u periodu nakon parlamentarnih izbora 2020, po dubini na veoma važnim poziciijama, instalirani proruski kadrovi, putem kojih se aktivno radi na stvaranju novih i pospješavanju postojećih unutrašnjih podjela između različitih etničkih, nacionalnih i vjerskih grupa, dovodeći u pitanje sve vrijednosti na kojima je zasnovano crnogorsko građansko, multinacionalno i multikonfesionalno društvo”, zaključuje se u studiji.
Nedostaje “Российский институт стратегичеcких исследований (РИСИ)”, https://riss.ru/.